نویسنده: ابوالقاسم حسینی
در فرهنگ اسلامی برای هر کار و رویداد در زندگی فردی و اجتماعی انسان دستورالعملی اختصاصی وجود دارد و به این منظور تمام کارهای ارادی انسان به پنج گروه اصلی به صورت زیر طبقه بندی می شوند:
1ــ کار واجب که انجام آن الزامی است.
2ــ کار حرام که خودداری از آن الزامی است.
3ــ کار مستحب که انجام آن ارجحیت دارد.
4ــ مکروه که عدم انجام آن ارجحیت دارد.
5ــ مباح که انجام و عدم انجام یکنواخت و تصمیم گیری به عهده خود فرد است.
نکته بسیار اساسی که در تربیت اسلامی باید مورد توجه قرار گیرد این است که بنابر نظر امام صادق علیه السلام علت وجوب یک کار دستیابی به مصلحت انسان و علت حرمت یک کار دوری از ضرر می باشد.(1) در نظامهای مختلف باید تا آنجا که مقدور است این مصلحت و ضرر را کشف و به افراد تحت پوشش خود القا نمود.
نتایج عملی تبیین مصالح
این اصل یک اصل عقلانی و به منظور اصلاح شناخت، برنامه ریزی شده است. چنانچه فرد بداند دستوراتی که به او داده می شوند به طور کامل زیربنای عقلانی دارند و به منظور جلب نفع و دوری از ضرر می باشند و جنبه های مثبت یا منفی برای او توجیه گردند، یقیناً کار را با انگیزه قوی تری انجام خواهد داد. در تجزیه و تحلیل مشکلات روانی واکنشی می توان مواردی را کشف کرد که علت بروز ناراحتی آنها این بوده است که دستورات به صورت صرفاً آمرانه و بدون توجیه فرد در مورد فایده ها و ضررهایی که بر آن مرتب می گردد انجام شده اند. استفاده از این اصل می تواند از بروز چنین واکنش هایی جلوگیری نماید. در درمان نیز از طریق توجیه فرد در مورد جنبه های فوق می توان از شدت واکنش کاست. در برنام ریزی زندگی سالم باید توجه داشت که وقتی توجه نماییم خداوند دستور انجام یا عدم انجام کارها را براساس جلب نفع و دفع ضرر قرار داده است، یقیناً تمام برنامه ریزیها و رفتارهای فردی و اجتماعی ما باید از الگوی فوق متأثر گردند.کاربرد اصب فوق در تعلیم و تربیت و مدیریت می تواند کارآیی وسیعی را برای آن به وجود آورد.
پی نوشت ها :
1- عن ابی جعفر علیه السلام قال: قلت له: لم حرم الله الخمر و المیته و لحم الخنزیر و الدم؟ فقال: ان الله تبارک و تعالی لم یحرم ذلک علی عباده و احل لهم ماوراء ذلک من رغبه فیما احل لهم، و لا زهد فیما حرمه علیهم، و لکنه خلق الخلق فعلم ما تقوم به ابدانهم و ما یصلحهم، فاحلّه لهم و اباحه لهم و علم ما یضرهم فنهاهم عنه. ثم احله للمضطر فی الوقت الذی لا یقوم بدنه الا به. وسائل الشیعه، ج17، ص 2.
منبع :حسینی، ابوالقاسم، (1378)، اصول بهداشت روانی: بررسی مقدماتی اصول بهداشت روانی، روان درمانی و برنامه ریزی در مکتب اسلام، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، شرکت به نشر
