نویسنده: دکتر باقر قدیری اصلی
رنسانس اولین بار در دایره المعارف فرانسه برای مشخص کردن دوران شکوفای ادبیات و هنر در قرنهای چهاردهم، پانزدهم و شانزدهم بکار رفت. ایتالیاییهای این عصر بلوغ را لاریناشیتا «یعنی نوزایی می خواندند زیرا این عصر به نظر آنها عصر رستاخیز پیروزمندانه روح فرهنگ کلاسیک رُم پس از هزار سال استیلای بربریت بود.»
«رنسانس، بازگشتی بزندگی، اعاده حیات، تولد جدید و اصطلاحاً» به طور خاص دوره تجدد و جنبشی را گویند که در پایان قرون وسطی و آغاز قرون(فرن 14-16) برای احیای ادبیات و علوم و صنایع در اروپا بوجود آمد و اساس این جنبش و تجدید حیات، تقلید از ادبیات قدیم بود. در پایان قرن پانزدهم و نیمه اول قرن شانزدهم صنایع و ادبیات را رونق شگفت آوری پدید آمد. این شگفتی را که در عالم صنعت و ادب روی نمود رنسانس خوانند.»
... رنسانس که یکی از مهمترین وقایع تاریخ دنیا است نخست در ایتالیا مایه گرفت و از آن پس در فرانسه و آلمان و اسپانیا و هلند بسط و انتشار یافت.
یکی از مهمترین موجبات پیشرفت رنسان در اروپا کشف آثار بازمانده ملل باستانی و بخصوص شاهکارهای علمی و فلسفی یونان بود که در قرون وسطی مردم از وجود آنها بکلی بی خبر بودند. این آثار در نتیجه فتوحات مسلمانان در امپراطوری بیزانس بدست آنها افتاد و در قرن دوازدهم میلادی قسمتی از آن از راه شمال افریقا و سرزمین آندلس(اسپانیا) باروپا رفت و قسمتی دیگر در جنگهای صلیبی مستقیماً بدست اروپائیان که با مسلمانان در جنگ بودند افتاد و بزبانهای اروپائی ترجمه شد و این ترجمه و انتشار آثار یونانی موجب ایجاد افکار فلسفی و ادبی و علمی تازه شد و همین اندیشه های جدید از مهمترین عوامل پیدایش رنسانس گردید. از طرف دیگر اختراع چاپ وسیله اشاعه سریع علوم و کتب گردید. تا آن زمان وسیله انتشار علوم فقط کتب خطی بود و بدیهی است هر اندازه استنساخ کتب خطی توسعه می یافت هرگز نمی توانست بدرجه صنعت چاپ به اشاعه علوم کمک کند. عامل دیگر توسعه ثروت و افزایش زر و سیم در اروپا بود که نتیجه مستقیم اکتشافات بزرگ جغرافیایی بشمار می رفت، و این افزایش زر و سیم مردم شهرنشین اروپا را در رفاه و آسایش غوطه ور ساخت. و برای آنها فرصتی کافی برای پرداختن به علوم و ادبیات فراهم کرد و عده ای از رجال و بزرگان بترویج و تشویق ادبیات و هنر پرداختند و پولهای گزاف در این راه خرج کردند که موجب تشویق هنرمندان و دانشمندان و ادبا و شعرا گردید.
رنسانس قرن پانزدهم و شانزدهم به طور ناگهانی ایجاد نشد بلکه پیشروان زیادی در قرون مقدم داشت که به پیشامد جریان قرن پانزدهم و شانزدهم کمک کردند.
پیشروان رنسانس در دو کشور فرانسه و ایتالیا و بخصوص در کشور آخر بودند. در ایتالیا دو شاعر بزرگ از پیشروان رنسانس شمرده می شدند یکی از این دو تن دانته(1321-1265) که نخستین و بزرگترین شاعر آن سرزمین است و کتاب کمدی الهی از اوست و دیگری پتراک است که قطعات و سرودهایش او را مشهور ساخته است. ایتالیا سرزمین هنر و آثار عتیق بوده و صدها شهر باستانی و هزاران مجسمه و بنای قدیمی از دوره تمدن درخشان عهد عتیق این کشور هنوز در نقاط مختلف آن جلب توجه می کرد.
در قرن پانزدهم کم کم توجه مردم باین عمارات باستانی بیشتر شد و عده ای از معماران بتقلید از ستونهای سنگی عمارت رم قدیم بساختن بناهایی نظیر آن پرداختند و «ساختن سر در سه گوش که از مختصات آثار باستانی و یونانی بود از نو مرسوم شد. غیر از ویرانه های عمارت باستانی رم بعضی دیگر از آثار هنری این دوره نیز از قبیل طاق نصرت ها و ستون معروف تر اژان در رم برای مجسمه سازان و نقاشان دوره رنسانس عنوان تقلیدی بزرگی شد و نیز مجسمه آپولون که در آن زمان کشف شده بود مورد تقلید هنرمندانی نظیر میکل آنژ قرار می گرفت. هنرمندان یونانی و رم باستان بزیبائی اندام طبیعی انسان توجه خاص داشتند و بدن انسان را غالباً با خطوط متناسب مجسم می کردند و به طور کلی در مجسمه سازی جز بشکل و هیأت و زیبایی به چیزی توجه نداشتند و بیشتر اوقات آثار خود را برهنه و عریان مجسم می کردند. این طرز تفکر از تجسم هنر در قرون وسطا پایدار نماند و با توسعه دین مسیح نقاشان و مجسمه سازان ناگزیر شدند عناوین هنر خود را با حجاب یا لباس مستور کنند. در قرن پانزدهم هنرمندان ایتالیا روش قرون وسطا را ترک گفتند... تأثیر ادبیات دوره باستان در رنسانس اروپا بیشتر از تأثیر هنری آن دوره بوده است. آثار ادبی باستان را مردم اروپا در قرن 14 و 15 میلادی بدست آوردند. در این قرن عده ای از مشتاقان باستانی مدتی از عمر خود را صرف جستجوی این نوع کتب کردند. در قرن پانزدهم واقعه ای اتفاق افتاد که کمک مؤثری در انتشار آثار یونان باستان در اروپا کرد. این واقعه فتح قسطنطنیه بود بدست سلطان محمد دوم(1453 میلادی). سقوط امپراطوری رم شرقی موجب فرار عده زیادی از علمای این دارالعلم باستانی شد. علمای مزبور که کتابهای زیادی از دوران باستان با خود داشتند به ایتالیا مهاجرت کردند و در ضمن اشاعه کتب باستان علوم و ادبیات یونان باستان را با خود بدان سرزمین منتقل ساختند و چون صنعت چاپ در 1457 م اختراع گردید کمکی بزرگ بانتشار این آثار کرد و در نتیجه نهضت ادبی بزرگی در دنیای آن زمان ایجاد شد که به اومانیسم معروف است. باری پیروان این نهضت یعنی اومانیست ها به تحقیق و تأمل در مصنفات فضلا و دانشمندان قدیم پرداختند و از آنها اقتباسات فراوانی کردند و بی نهایت در تقلید و پیروی ایشان کوشیدند و باین وضع روح افکار و آثار کهن بازگشت کرد و عهد رنسانس را بوجود آورد. چنانکه گفته شد در این زمان عده کثیری از مالکان و پادشاهان و امرا بصنایع و ادبیات توجه کردند. بدستور این مردم که «مِسِن(1)» نامیده می شدند قصرها و کلیساها و پرده های نقاشی و کتابخانه های معتبر ساخته شد و ایشان همواره بزرگان فضل و هنر را محترم می دانستند و مردم صاحب هنر را بصحبت و منادمت خود می پذیرفتند و بدین ترتیب عزت و احترام هنرمندان و ادبایی که از هنر و ادب باستان تقلید می کردند بسیار بالا می رفت بحدی که یکبار یکی از هنرمندان مرتکب قتلی شده بود و وی را پیش پاپ حاضر آوردند ولی پاپ گفت «کسانی که در هنر خود یکتا و بی همتا شوند نباید مطیع قانون باشند» معروفترین این مشوقان هنر و ادب در قرن یازدهم خانواده دوکهای فلورانس و بخصوص لوران دومدیسی بود. دیگر از مسن های معروف این زمان پاپ نیکلای پنجم موسس کتابخانه معروف واتیکان بود.
در فرانسه فرانسوای اول پادشاه این کشور هنرپرور حقیقی و دوستدار و مروج فضل و صنعت و ادب بود و بدست او و در زمان او بود که قسمت مهمی از عمارت عظیم موزه «لوور» و «فون تن بلو» ساخته شد و نقاشان بزرگی نظیر «رفائیل» و «لئوناردوونسی» را از ایتالیا برای تزئین آنها دعوت کرد».
پی نوشت ها :
1-ME'CENE
منبع مقاله: قدیری اصل، باقر؛ (1386)، سیر اندیشه اقتصادی، تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ دهم1387.
