عباراتی از دینکرد سوم

نویسنده: شائول شاکد
مترجم: سید احمدرضا قائم مقامی

1.دینکرد سوم، فصل 123 (مربوط به خطابه ی سوم)
دینکرد درسدن 89 ــ94؛ دینکرد مدن، 119ــ 124،بیلی،1943: 205 ــ 209؛ دُمناش، 1945: 102؛ 1968: 194 و بعد و 1973: 126 و بعد.
در زیر فقط آوانویسی و ترجمه ی بخشی از متن را آورده ایم. کل فصل را من به بندهایی تقسیم کرده ام و شماره هایی که این جا آمده از همان تقسیم بندی است. نشانه ی <> یا [ ] یعنی مصحح چیزی به متن افزوده و (( )) یعنی آن باید حذف شود. + یعنی تصحیح فلان کلمه که گاهی مبتنی بر نسخه بدل هاست. این نسخه بدل ها را هرگاه لازم بوده در حاشیه آورده ایم. ( ) یعنی قرائت ما مشکوک است.
[15] andar getig menogtar-ez ast ruwan andar tan ud axw andar ruwan o daragih ud rayenagih I getug abayinig minog andar getig.
مینوترین (= روحانی ترین) در گیتی روان است در تن و هستی اصلی (= اَخو) در روان. برای حفظ و اداره ی گیتی لازم است (وجودِ) مینو در گیتی (1) (دینکرد درسدن، 15:91 و دینکرد مدن، 122:5).
[16] Ud wimand i menog andar getig ceon jan tan ziwenag (2) <Ud> +boy (3) tan wendgenag (4) ud ruwan tan rayenag.(5) harw ce ne sohihed pad tan sohisnan < ud> wenihed pad jan wenisn menog ast.
تعریف «مینو در گیتی» چون جان حیات بخش تن است و (چون) بوی است که سبب بینایی تن است و (چون) روان است که تدبیر کار تن می کند؛ هرچه با حواس تن ادراک نشود، اما با بینش جان دیده شود مینوست (دینکرد درسدن، 17:91 و دینکرد مدن، 7:122).
[17] ud menog winard ceon ruwan was-zor- ez, ceon wir< ud> hus ud xrad < ud> wax zoran I jan< ud> ruwan.
و مینو مانند روان سامان یافته که به واقع صاحب قوای بسیار است، چون ویر و هوش وخرد و روح، قوای جان و روان (دینکرد درسدن، 20:91 و دینکرد مدن، 12:122 ).
[18] ham hend ruwan ud waxs ud <frawahr> cihr, pad han I harw se menog hend.
روان و روح و فروشی - چهر (6) از آن که هر سه مینویند، همانندند (دینکرد درسدن، 21:91 و دینکرد مدن، 12:122).
[19] ud jud hend ruwan ud frawahr az waxs pad han I ruwan ud frawas sti-z hend ud waxs pad sti.
و روان و فروشی متفاوت از روحند در این که روان و فروشی ذات (هستی) نیز هستند و روح فرع بر یک ذات (دینکرد درسدن، 1:92، دینکرد مدن، 15:122 ).
[20] ud jud hend ruwan ud frawahr ewag az did pad han I ruwan kamagonand kamigkar <ud> frawahr cihromand ud cihrigkar.
و روان و فروشی متفاوت از همند، در این که روان صاحب اراده است وبه اراده کار می کند و فروشی صاحب طبیعت است و به طبیعت کار می کند (دینکرد درسدن، 92: 3 و دینکرد مدن، 122: 17).
[21] ud jud ast waxs az ruwan pad han I ka ruwan xwadih I waxs ((ud)) waxs nerog I pad ruwan.
و روح از روان متفاوت است، از آن که روان خودی (= ذات) روح است و روح قوه است در روان (یا روح قوه ای است در روان= neroge pad ruwan. م.) (دینکرد درسدن، 92: 4 و دینکرد مدن، 122 :9).
[22] ud jus hend harw +se (7) pad-ez judkarih +ce (8) kar I waxs ((ud)) xrad-ez-wizingariha ud han I frawahr cihr-hayyarwandih I pades ud han I ruwan kamig-kariha-z.
و هر سه در کار خود هم متفاوت از همند، چه کار روح در واقع به واسطه ی تمیز خرد است و کار فروشی از یاری طبیعت است که در اوست و کار روان به اراده (9) (دینکرد درسدن، 92: 5 و دینکرد مدن، 122: 20).
[23] ud jud ast ruwan az frawahr cihr rd waxs, <ce> ruwan winardarih, frawahr ud waxs winardag hend az ruwan.
و روان از فروشی ــ چهر (یعنی طبع) و روح متفاوت است چه روان نظم است و فروشی و روح از روان نظم می یابند (ظاهراً باید به جای winardarih, winardar خواند و نظم دهنده ترجمه کرد. م.) (دینکرد درسدن، 7:92 و دینکرد مدن، 1:123 ).
[24] ud ham hend agnen pad han I ka pad ham-rasisn I harw se abag ustanomand wad Iast +jan, winarisn I mardom bawed, frawahr pad ataxs cihr ustanenag wad; pad wad-ustanih ziwenidar I tan.
و همه با هم همانندند. از آن که چون هر سه با باد صاحب حیات ــ که جان است ــ جمع شوند، سامان و ترتیب وجود آدمی حاصل شود. فروشی از طبع آتشین که دارد (یا فروشی به واسطه ی آتش طبع) سبب می شود که باد صاحب حیات شود (یا زنده دارنده ی تن است) و (فروشی) به واسطه ی جانبخشی باد زنده کننده ی تن است (دینکرد درسدن، 9:92 و دینکرد مدن، 3:123).
[25]ruwan andar tanomandih pad waxsomand boy abagih wenagenag ud rayenag I tan.
روان در تن به واسطه ی همراهی با بوی که دارنده ی روح است، سبب بینایی تن و اداره کننده ی کار اوست (دینکرد درسدن، 12:92 و دینکرد مدن، 7:123 ).
[26] ud hend+ boy (10) ud waxs pad menogih +winardarih, (11) I ast (12) awesan ham hend harw <do> pad mardom winardarih. ud padez han hamih I frawahr ud waxsomand+ boy (13) widard tan abag ahlaw ruwan.
و در این که بوی و روح نظم دهنده ی کار مینویند، همسانی ای میان این دو است. یعنی هر دو در ترتیب کار آدمی با همند. و از همین همراهی فروشی و بوی صاحب روح است که در هنگام مرگ تن با روان پرهیزگار همراه شوند (دینکرد درسدن، 13:92 و دینکرد مدن، 18:123).
[27]jud hend+ boy (14) <ud > frawahr az ruwan <pad han I> ka ruwan druwandihed +oh-ez (15) boy ud frawahr druwand azes wisanihend.
بوی و فروشی از روان جدایند (یعنی متفاوتند)، از آن که چون روان بدکار شود، فروشی و بوی فرد بدکار از او جدا شوند (دینکرد درسدن، 15:92 و دینکرد مدن، 11:123).
[28] ud yazdan ud dewan astih den paydagih. abar yazdan astih weh waxs ast xrad-ez, abar dewan astih wattar ((ih))waxs I ast waran-ez I andar mardoman tan. azabar han ((i)) paydagih +gugahih (16) edan harw do menog hend ud padez jud wimandih juttr hend az agnen, ce wimand yazdan menog I zindag I amarg I danag ud wimand I dewan menog zindag I dusmarg I dusagah.
و هستی ایزدان و ایوان چنان که از دین آشکار است: هستی ایزدان روح (waxs که ظاهراً ترجمه ی logos است. م.) نیک است که همان خرد است و هستی دیوان روح شر است که همان حرص (= ورن) است که در تن مردمان است. گواه آن، ورای آنچه آشکاراست، این است که هر دو مینوند (یعنی روحانی اند) و از آن جهت از هم متفاوتند که حدشان متفاوت است؛ زیرا که حد ایزدان مینوی زنده ی بی مرگ داناست و حد دیوان مینوی زنده ی بدمرگ و نادان (دینکرد درسدن، 17:92 و دینکرد مدن، 13:123).
[29] azesan ahlae <ruw> an ud druwand-ruwan mardom. ahlaw-ruwan pad yazdan +ham-wimandih (17) az han I ka zindag I danag I a-marg ruwan pad ahlawih I yazdan. ud druwand-ruwan az ham-wimandih I abag dew az han I ka zindag I dusagah I margomand ruwan pad druwandih I dew ham-wimand.
در میان ایشان مردمی هستند پرهیزکارروان و بدکارروان. پرهیزکارروانان همان تعریفی را دارند که ایزدان؛ زیرا که روان زنده ی دانای نامیرا در پرهیزگاری با ایزدان (یکی است). بدکارروانان، از آن که حدشان با حد دیوان یکی است، در تعریف و به واسطه ی دروندی با دیوان یکی هستند؛ زیرا که روان آن ها زنده، نادان و مرگمند است (دینکرد درسدن، 1:93 و دینکرد مدن، 19:123 ).(18)
[30] abar astih I harw so azabar han gugahih gugah. azesan yazdan manag-ez dana, dew ud druj manag ((i)) dusagah. Mardomiha abar astih I harw do danagih I andar mardom bun yazdan ud dusagahih pades bun dew. azabar hamag han gugahih gugah.
درباره ی هستی هر دو (مینو) (19) ورای آن گواهی، گواه دیگر (هم) هست. از ایشان دانا به یزدان مانند است و نادان به دیو و دروج. در میان مردمان علم به هستی هر دو در درون مردم، بُن یزدان است و جهل به آن بُن دیو، این گواه، گواهی ای است ورای آن دیگر گواهی ها.
2.دینکرد سوم، 218 (مربوط به خطابه ی سوم)
دینکرد درسن، 190 ــ 192؛ دینکرد مدن، 241 ــ 243؛ قس بیلی، 1943: 99 و بعد؛ دُمناش، 1973 :230 و بعد.
(218: 0)abar menagan I andar mardom usan karigar usan kar az nigez I wehden.
درباره ی مینوها (روحانیان) که در آدمی اند و مؤثران آن ها و کار آن ها از تعلیم دین بهی.
[1]bad az wehden nigez andar sayed +ku (20) saman az afurisn <ud> dahisn (21) I menogan I andar mardom tan karigar mayagwar enez cahar ast. ruwan, jan ,frawahr, boy.
از تعلیم دین بهی شاید (دانستن) که حدّ (؟) از آفرینش مینوهایی (= روحانیانی) که در تن مردم مؤثرند اساساً این چهار است: روان و جان و فروشی و بوی.
[2]rawan ast axw xwaday I abar tan ceon kadag-xwaday kadag, us aspwar asp, rayenidar +I tan. Ud jan, boy ud frawahr hammist waxs I pades ud andarsan abzaromand ruwan.
روان سرور و خدای است بر تن، چون خانه خدایی بر خانه و سواری بر اسب. و تدبیر کارتن می کند و جان و بوی و فروهر همه روح هایی هستند در او در میان آن ها نیرومندشان روان است.(22)
[3] jan wad ((i)) az frawahr cihr ustanenidag pad ustanih ustan <o> mand-dastar I ast (23)+ud tan ceon drist-xwardar I <kadag> kadagxwaday, ud karig-dastar I asp aspwar. ed I ka az tan jud bawed tan margihed ceon ka stun I kadag skihed kadag hambahed
باد جان از فروشی ــ چهر که از حیات، نیروی حیات یافته و نگهدار نیروی حیات استخوان ها و تن است، چون خانه خدایی که خانه را نیک تعمیر می کند و سواری که اسب را کاری نگاه می دارد. پس چون از تن جدا شود، تن می میرد، چنان که اگر ستون خانه بکشند، خانه فرو ریزد.(24)
[4]ud frawahr cihr dastar ud parwardar-ez I tan ceon wirastar ud abadan-dastar I kadag-xwaday kadag ud madagdar I aspwar asp. ed I ka az tan jud bawed tan sud-zor ud akar maned ceon kadag ka az wirayisn hilihed aweranihed.
و فروشی ــ چهر نگاه دارنده و پرورنده ی تن است، چون خانه خدایی که خانه را مرتب و آبادان نگاه می دارد و پیشکاری (یعنی) سواری که اسب را (تیمار کند). شاهد آن هم است (25) که چون از تن جدا شود تن بی زور و ناکار ماند چون خانه ای که مرمت نشود و ویران گردد.(26)
[5]ud boy rasn-dastar kadag-xwaday kadag wenagih (27) <ud> aspwar asp. Wenagenidar <ih> I kadag-xwaday andar kadag <ud> aspwar abar asp ceon rosnih I gehan xwarsed ud +cirag (28) I andar kadag. ed I ka az tan judag jahed ruwan andar tan anagih ud tan andarez zindagih amalisn bawed.
و بوی روشن دارنده ی (تن است چنان که) خانه خدایی یا سواری سبب بینایی خانه و اسب خود شود (کذا!). خانه خدای و سوار که سبب بینایی خانه و اسب شوند چنان خورشیدند که روشنی جهان است و چون چراغ در خانه (کذا). شاهد آن هم این است که چون از تن جدا شود روان در تن دردمند شود و تن گرچه زنده است حواس خود را از دست بدهد.(29)
[6]ud ruwan pad frawahr ud boy ud jan tan-abzarih pad xweskarih ((i)) awes fristed abe-wahanagih.(30) us xweskarih kosisnig wanidarih I druz, ceon aspwar pad asp zen-abzarih zadarih ud wanidarih I dusmen. ud dusmen I ruwan ceon dusman -es abzaran kalaneidag ((i)) drus o maranjenidarih I dam, az, waran, xesm, ken, nang ud arisk -ez I mad o tan <pad> koxsisn I abag razm-ez tan ud ruwan pad awwenidan ((I)) ud iaz razm ku pad han i awewanidarih marnjand abarig koxsisnig dahisnan I wehih.
و روان فروشی و بوی و جان را به یاری او (یعنی تن) می فرستد تا خویشکاری خود به سر بَرَد و خویشکاری او جنگ با دروج و شکستن اوست، چنان که خویشکاری سوار این است که به مدد اسب و سلاح دشمن را بشکند و او را بکشد و دشمن روان چون دشمنی است که قوای او را دروج برای میراندن آفریدگان افزون کرده است (31) (و این قوا عبارتند از) آز و ورن (= حرص یا شهوت) و خشم و کین و ننگ و رشک که به مقابله ی تن آمده اند که در جنگ و رزم تن و روان را خوار کنند و بشکنند تا با شکستن او دیگر آفریدگان جنگجوی نیکی را بمیرانند و ناکار کنند.
[7]axw xwadag ud razmpad ruwan. ka pad frawahr ud boy ud jan tan-abzarih amahraspand is hayyar ahang I kosisn I abag druz wigrad ud arwand pad ((nsm)) xwes tagigih druz wanidar ud az tan be kardar (i) druz, az gehan be gannag manog zad ud wanid ud apadexsa kard xwad az druz +boxt ahlaw.
اَخو خدای و فرمانده روان است.(32) چون با فروشی و بوی و جان که مدد تنند و امشاسپندان که یار اویند، آهنگ جنگ با دروج (کند)، با دلیری خود، جلد و بیدار دروج را بشکند و از تن بیرون کند و اهریمن را بشکند و بزند و از جهان بیرون کند و ناتوان کند و خود رستگار شود و از دروج برهد.
[8]kas padez skan I rah do asp az hamemar az tan wihez (DKB 192) bawed pad xwes xub-karih ham-nerogih peroziha o bun franamidan ud az awe I xwaday frestidar I o kosisn framan abesar I perozan madan (?) pad jayedan asan purr urwahm gah nisastan.
چون خصم گردونه ی دو اسبه (33) را بشکند، (اَخو؟) (34) از تن حرکت کند، به مدد نیکوکاری خویش پیروزمندانه به مبدأ بازگردد و از فرمان خدای که او را به جنگ فرستاده بود، افسر پیروزمندان گیرد و در آسانی جاودان بر تخت (یا جای) پرشادی نشیند.
[9] ka pad +freb I az hamemar asgahanig asanih dosagiha andar kosisn wastar ud az amahraspandan be-ahang ud o druz ((p'c)) fraz-ahang bawed <pad> druxtan ud druwandihidan ((ud)) druz pades abarwezihed ud ewtag andar dranjisn+walihed ud+dastgraw o druz gyag ((kased)) kasihed ta frsked+grawig zindanihed.
چون از فریب خصم (یعنی اهریمن) کاهل و دوستدار آسانی شود و در جنگ مغرور، از امشاسپندان بازگردد و به دروج میل کند، از گمراهی و بدکاری که بر او عارض شده، دروج بر او غلبه کند و تنها در کلام دیوی ببالد (؟) (35) و اسیر به جایگاه دروج (یعنی دوزخ) کشیده شود و تا فرشکرد زندانی شود، در حالی که گروگان است.
[10]wehden paydagih han is newag ahlawih getig husrawih ud gehan pades anag druwandih getig dusrawih daxsag passazagiha.
وحی دین بهی: نشان آن که نیکی در آن است. پرهیزگاری (اهلوی) و خوش نامی در جهان مادی و در گیهان است؛ (نشان آن که) شر (در آن است) بدکاری و بدنامی در جهان مادی است، (همه) مطابق با (وضع) مناسب (ایشان).(36)

پی‌نوشت‌ها:

1.سابقاً در اثر من (شاکد، 1974ب: 320، متن سوم) آوانویسی و ترجمه شده است.
2.در این جا دو بارنویسی ای هست. ظاهراً کاتب ابتدا W wymnd را حذف کرده و دوباره جمله را از نو نوشته است. (مترجم ترجیح می دهد متن را طور دیگری بخواند، یعنی دوباره نویسی جای دیگری اتفاق افتاده است: «روحانی ترین در گیتی روان است در تن و اَخو (؟) است در روان. برای نگاهداری و تدبیر کار گیتی وجود مینو در گیتی ضروری است، چنان که جان زنده دارنده ی تن است و بوی سبب بینایی او و روان مدبر کار او. و حدّ مینو در گیتی: آنچه به حواس تن ادراک نشود و با بینش جان دیده شود مینوست و اجزا (؟) این مینو (یعنی مینوی در گیتی) روان (= نفس) است و قوای بسیار او چون ویر و هوش و خرد و...» م.).
3.نسخه 'bw.
4.نسخه wyn'kyn'k.
5.یک دو بار نویسی دیگر.
6.اضافه از نویسنده است. می شود فروشی را اضافه کرد، می شود نکرد. فروشی در بعضی متون همان چهراست: «روان و وخش و فروشی (که همان چهر یا طبع یا طبیعت است) همانندند...» نیز قیاس کنید با شماره ی 23. مقصود از روح در ترجمه ی وخش روح به معنای کلی آن، آن گونه که در فرهنگ اسلامی باب است نیست، ظاهراً چیزی است مثل لفظ geist در زبان آلمانی در معنای محدود آن. م.
7.نسخه(TLYN (= do.
8.نسخه QDM.
9.ez در xrade-ez مشکل ساز است. ظاهراً بدون حذف ud هم می شود جمله را خواند. م.
10.نسخه 'bw.
11.نسخه winardar. اگر تصحیح شاکد را بپذیریم ظاهراً باید چنین ترجمه کنیم: «و بوی و روح به ترتیب کار مینو مشغولند»، مگر آن که قبل از hend لفظ ham را بیفزاییم. اگر winardar خوانده شود، pad menogih یعنی «در حالت مینوی». م.
12.نسخه بعد از ast ، Y را اضافه دارد.
13.نسخه 'bw .
14.نسخه 'bw.
15.نسخه KNC.
16.نسخه gwl'sx.
17.نسخه xmymndyx.
18.چنین است ترجمه ی شاکد. مترجم ترجیح می دهد چنین ترجمه کند تا نحو جمله هم رعایت شود: «از ایشانند (یعنی از ایزدان و دیوان یا از خرد و ورن) مردم پرهیزگارروان و بدکردارروان: پرهیزکارروانان به واسطه ی آن که حدّشان (یا تعریفشان) با ایزد یکی است و بدکردارروانان به واسطه ی آن که حدّشان با دیو یکی است؛ زیرا که روان زنده ی دانای بی مرگ در اهلوی با ایزد هم حد است و روان زنده ی نادان مرگمند در دروندی با دیو هم حد. م.
19.ترجمه از شاکد است ولی در بند قبل سخن بر سر مردم نیک و بد و یزدان و دیو بود و در این جا هم ظاهراً مقصود یزدان و دیو است. اضافه کردن هم شاید لازم نباشد. بنابراین شاید بشود جمله ی بعدی را چنین هم ترجمه کرد: «... در میان مردم بر هستی ایزدان و دیوان گواه دیگری هم هست و آن این که منشأ دانایی مردم ایزدانند و منشأ نادانی آن ها دیوان...». م.
20.این قرائت بیلی است که خود بر اثر زینر 39/ 1937: 898 مبتنی است.
21.دُمناش چنین ترجمه کرده است: «...در حد امکان، از آفرینش و خلقت ...» dahisn در این جا ظاهراً چیزی نیست جز تفسیر (یا صرفاً مترادفِ) لفظ afurisn. نظر بیلی هم ظاهراً همین است. او andar sayed را به «ممکن است» ترجمه کرده است. (معنای saman شاید چیزی باشد مثل شمار و اندازه و نه حد یا تعریف چنان که نویسنده آورده است، زیرا که حدّ را معمولاً wimand می گویند. م.).
22.یا «و در آن ها روان نیرومند هست». ترجمه ی بیلی: «و در میان آن ها روان صاحب ابزارهاست». دُمناش: «... و که در آن ها ابزارهای روان است.» قس ویلیامز، 1990، ج. 2: 186، یاداشت 3:32 که قسمتی از این قطعه را آورده است. (ظاهراً پایان عبارت را باید چنین ترجمه کرد: «...و در این میان روان است صاحب این قوا». م.).
23.نوشته شده است 'AYT. (ظاهراً باید همان ast (فعل ربطی) خواند نه ast به معنای استخوان. م.).
24.ظاهراً باید چنین ترجمه کرد: «جان بادی است زنده از طبع یا فروشی (به بند 24 فصل 123رجوع شود). از حیات (که در اوست) تن را زنده نگاه می دارد (لفظاً تن را دارای قوه ی حیات نگاه می دارد: pad ustanih ustanomand-dastar ast I tan*) همچون خانه خدایی که...» یا «جان بادی است که از طبع حیات یافته است و به واسطه ی این حیات زنده نگهدارنده ی تن است...» م.
25.ed I ka؛ این اصطلاح چندبار در این فصل و بعضی عبارات دیگر دینکرد سوم آمده و نقش آن این است که در آغاز جمله ای می آید و دلیلی در تأثیر گفته ی پیش از آن می آورد. (اگر معنایی مثل «همین که» نداشته باشد: همین که از تن جدا شود... م.).
26.تقریباً چنین است ترجمه ی شاکد. مترجم ترجیح می دهد این طور ترجمه کند: «و فروهر که همان طبع است نگاهدار و پرورنده ی تن است، چون مرتب کننده و آبادان نگاهدارنده ی خانه ی خانه خدا (خانه تن است و خانه خدا روان) و چون مهتر اسب سوار (اسب تن است و سوار روان)...».
27.شاید بهتر باشد که آن را سببی کنیم، مثلاً wenagenisnih یا wenagenidarih.
28.تصحیح از بیلی است.
29.چنین است ترجمه ی شاکد. مترجم چنین ترجمه می کند: «و بوی روشن دارنده ی تن است، همچون بینای خانه ی خانه خدا و اسبِ سوار (خانه و اسب تن و خانه خدا و سوار روان است). سبب بینایی شدن خانه خدا در خانه و سوار بر اسب همچون روشنی خورشید است در جهان و روشنی چراغ در خانه. چون بوی از تن جدا شود، روان در تن ناآگاه (خوانده شود: anagah) شود و تن گرچه زنده است حواس خود را از کف بدهد.».
30.abe-wahanagih که لفظاً به معنای «بی عذر و بهانه، بی دلیل» است، در این جا یعنی کاری را بدون نقص انجام دادن. دُمناش ape ahok خوانده است. (شاید به معنای تمام کردن حجت باشد، یعنی که دیگر عذر برای او نماند. م.).
31.kalan در متون پارتی میانه و در فارسی آمده است. دُمناش لفظ را بی جهت به kirenenitak تصحیح کرده است که ظاهراً ممکن نیست؛ به علاوه نیازی هم به صورت سببی نیست. صورت kalanenidag هم در سیاق عجیبی آمده است، زیرا اگر ترجمه ی ما درست باشد نقش آن ظاهراً صفت فاعلی گذشته است و به علاوه قبل از اسم عامل خود آمده است (قرائت نویسنده بعید است که درست باشد. به علاوه عبارت قبل از این لفظ را هم بد فهمیده است. ترجمه ی درست ظاهراً این است: «...و دشمن نفس، چنان که دشمن قوای نفس هم، دروجان بزرگ (؟) آز و ورن و ... هستند برای میراندن آفریدگان...» م.).
32.ظاهراً فرمانده و خدای خود، روان است (به بند دوم رجوع شود) و «آ» که شاکد به متن افزوده باید زائد باشد: «روان سرور و خدای و فرمانده چون... آهنگ جنگ کند...» در پایان بند هم xwad باید به همین روان راجع باشد. افعال بند همه ماضی اند.
33.ظاهراً کنایه از تن و شکستنش، کنایه از مرگ. (گردونه ی دو اسبه مقصود تن و روان با هم است. م.).
34.به یادداشت شماره ی دو از صفحه ی قبل رجوع شود. مقصود روان است. م.
35.شاید به جای dranjisn بتوان drozisn خواند. درستی تصحیح کلمه ی بعدی به walihed محل تردید است، اضافه کردن pad و درستی ضبط druwandihidan هم مشکوک است. م.
36.یا «وحی دین بهی چنین است: نشان او که روانش نیک است، اهلوی و نیکنامی در جهان مادی و... است و نشان او که روانش بد است، دروندی و بدنامی در جهان مادی، هر یکی چنان که شایسته ی اوست». با این همه معنای ud gehan pades بر مترجم نامعلوم است. مقصود از «اهلوی» رستگاری در جهان دیگر است و «دروندی» هم تحت تأثیر آن معنای بدبختی در جهان دیگر به خود گرفته است. م.