مجتمع‌های اداری مجهز و هوشمند ژاپنی

یکی از دشواری‌های کسانی که در ساختمانهای بلند بالا و پایین میروند، وقت زیادی است که باید در آسانسورها و یا در انتظار برای سوار شدن به آنها بگذرانند، اما کارکنان «شرکت بزرگ صنایع الکترونیکی ژاپن» (NEC)، که در نوسازترین آسمانخراش توکیو مستقر شدهاند ، ناچار نیستند که همچون همسایگانشان وقت زیادی برای این کار صرف کنند. این ساختمان 43 طبقه که اداره های مرکزی شرکت ان ای سی را در خود جای داده، نخستین بنایی است که در آن آسانسورهایی کار گذاشتهاند که به جای پاسخگویی کورکورانه به تکتک احضارکنندگان، میتواند درخواستهای آنها را ارزیابی کند و برای جابهجایی آنها برنامه بریزد. این سیستم، که شرکت توشیبا، رقیب ان ای سی سازندهی آن است، بر پایهی یک مدار مطبق - در هم (fuzzy-logic) مبتنی است. این مدار پردازشگری الکترونیکی است که میتواند دادههای نادقیق و در هم را جا به جا و منظم کند. توشیبا از ترکیب این سیستم با موتورهایی که به ادعای شرکت ان ای سی تندکار ترین موتورهای آسانسور در ژاپن‌اند، آسانسورهایی ساخته است که سرعتشان به 420 متر در دقیقه می‌رسد. به این ترتیب 6000 کارمندی که در ساختمان اداره‌های مرکزی شرکت NEC کار می‌کنند، هیچ‌گاه بیش از 30 ثانیه منتظر آسانسور نخواهند ماند. برای شرکتهای ژاپنی، فکر ساختن بناهای اداری اعتبار آفرین، هنوز اندیشهای نسبتاً نو به شمار می‌رود. در برخی از شناخته شده‌ترین مؤسسات اقتصادی جهان، مدیران ناچارند در اداره‌هایی با دفترهای تالار مانند و شلوغ کار کنند که فضایی کسالت‌بار و دود آلود را در هیئت ساختمانهایی ارائه می‌کنند که معمارهایشان حاضر نیستند نام خود را در پای طرح آنها بگذارند. اما در ژاپن، به یمن شکوفایی اقتصادی، و در نتیجه درک این نکته که اداره‌های مرکزی شرکتها می‌توانند عرصه‌ای خوب برای نمایش تکنولوژی نوین باشند، وضعیت یاد شده در حال دگرگونی است.
چشم‌گیرترین چیزی که آسمان‌خراش ان ای سی را از بیرون تماشایی کرده است، شکافی با 42 متر درازا و 15 متر بلندی است که در طبقه‌ی دوازدهم آن خودنمایی می‌کند. این شکاف، «باد گذری» است که آن را برای کاستن از اثر پدیده‌ی معمول «تونل باد در فضای شهری» در نظر گرفته‌اند. (در فضاهای شهری، ساختمان‌های بلند در برابر جریان باد مانند مانع عمل می‌کنند و به این ترتیب، باد، پس از برخورد با آنها به اطرافشان گرایش پیدا می‌کند و در نتیجه در محیط‌های کناری و پشتی این‌گونه ساختمانها، همواره جریان‌های آزار دهنده‌ی باد پدید می آید.) چشم‌گیرترین نوآوری در درون این ساختمان، صفحه‌ نمایش‌هایی از جنس کریستال مایع است که آن‌ها را در ورودی تالارهای دفتری، در جایی که معمولاً کلیدهای چراغ برق نصب می‌شود، کار گذاشته‌اند. کار این صفحه‌ها تنظیم نور و تهویه است، اما افزون بر آن، نقش راهنمای دفتر را نیز به عهده دارند، به این ترتیب که محل نشستن هر کارمند را به ارباب رجوع نشان می‌دهند و به وسیله‌ی آنها می‌توان دید که کدام یک از کارکنان سر کار خود حاضرند. این صفحه‌های دیواری به اتاق فرمانی در زیرزمین مربوطند. در اتاق فرمان، کامپیوترهای مرکزی همه چیز را، از بام - که به هوایی دل‌چسب باز می‌شود - گرفته تا دستگاه‌های هشدار دهنده‌ی زمین‌لرزه، زیر نظر دارند. میز فرمان این اتاق، دو پایانه‌ی کامپیوتری است که به کمک آنها می‌توان دما و رطوبت هر یک از دفتر های 110 متر مربعی ساختمان را زیر نظر داشت. تنظیم نور همه‌ی ساختمان ها نیز با یک برنامه‌ی مرکزی انجام می‌شود. مدیریت مجموعه‌ی اداری NEC در اتاقهای مرمرین بالاترین طبقه، یعنی طبقه سی و هشتم ساختمان جای دارد. NEC این اتاق ها را «اتاق های تصمیم‌گیری» می‌نامد و برای همین چندان دور از انتظار هم نیست اگر در این بخش ساختمان از بیشترین امکانات تکنولوژی نوین بهره گرفته باشند. دربزرگترین اتاق این بخش، 42 تصمیم گیرنده نشسته‌اند و هر کدام یک دستگاه نمایش (مونیتور) ویژه‌ی خود را دارند که می‌تواند نمودارهای کامپیوتری یا برنامه‌های تلویزیونی لازم را پیش روی آنها به نمایش درآورد. سیستمی کامل، همه‌ی صداها را، به گونه‌ای کمابیش پنهانی، برای اعضای اتاق تصمیم‌گیری تقویت می‌کند. دستگاه‌ها، حتی نجواهایی را که در فضاهای 22×5 متری دفرهای تالارگون کارمندان برمی‌خیزد شکار می‌کنند و هیچ راهی هم برای از کار انداختن میکروفون‌های مخفی آنها وجود ندارد. به گفته‌ی یکی از کارمندان، «بنا دارند که حتی صدای خس و خس سینه‌ی کارمندان را نیز بشنوند»! کارمندان دون‌پایه‌ی دفترها، برای ارتباط‌های خود باید از تلفنی استفاده کنند که «تلفن علاء الدین» نام گرفته است. این تلفن، شبکه‌ای از پایانه‌هاست که هرکدام با یک صفحه‌ی نمایش از جنس کریستال مایع مجهز شده‌اند. بزرگی هر یک از این صفحه‌ها به اندازه‌ای است که می‌تواند تماس با 11 خط تلفن ژاپن را در خود نشان دهد. این شبکه به صورت راهنمایی برای شبکه‌ی 35 هزار شماره‌ای تلفن داخلی شرکت نیز عمل می‌کند و پیام‌های مربوط به کارمندانی را هم که در لحظه‌ی تماس تلفنی پشت میزشان نیستند در خود نگاه می‌دارد. سیستم پیام رسانی پیچیده‌تری به نام «سوپر علاءالدین» نیز به شبکه‌ای از بزرگترین کامپیوترهای شخصی متصل است. از جمله کارهایی که «سوپر علاءالدین» انجام می‌دهد این است که به کارمندان کمک می‌کند تا نشانی‌ها و ساعت‌های محلی شرکتهای وابسته به NEC را، در سراسر دنیا به دست آورند، به روزنامه نگاهی بیندازند، یا مثلاً ببینند که در فهرست غذای ناهارخوری اداره برای آن روز چه خوراک‌هایی پیدا می‌شود و یا از دوره‌های آموزشی، که در حافظه‌ی کامپیوتر ضبط شده، بهره بگیرند. البته سیستم، همان سیستم پست الکترونیکی متداولی است که کارخانه ی بزرگ تولید کامپیوتر ، یعنی آی بی ام آن را می سازد، با این تفاوت که بخش بازرگانی شرکت NEC از آن برای ارتباطات نیز بهره می‌گیرد. گذشته از همه‌ی ابزار واسباب فنی به کار رفته در این ساختمان، چشم‌گیرترین نوآوریهای این ساختمان انسانها هستند. برخلاف دیگر سازمانها و اداره‌های بزرگ ژاپن، در NEC، کارکنان می‌توانند ساعت کارشان را تنظیم کنند. مهم‌تر از آن این‌که، در کشوری که 70 درصد مردانش سیگاری‌اند، در NEC دود کردن سیگاردر همه جا آزاد نیست و این کار تنها در فضاهای ویژه‌ی سیگار کشیدن مجاز است. به احتمال، ادعای شرکت NEC در زمینه برخورداری از پیشرفته‌ترین تشکیلاتِ اداره‌ها و دفترهای مرکزی، چندان هم بی مدعی باقی نخواهد ماند. با در نظر داشتن این‌که ژاپن، در هر سال بیش از شمار دانش‌آموختگان دبیرستانی و دانشگاهی‌اش موقعیت شغلی می‌آفریند، می توان حدس زد که صاحب‌کاران دریافته‌اند که باید تلاش کنند تا محیط‌های کارشان هرچه جذاب‌تر باشد. فرمانداری شهر توکیو بهره وری از ساختمانی را آغاز کرد که خودش آن را «هوشمندانه‌ترین ساختمان اداری تا این زمان» توصیف کرد. در همین حال، شرکت سازنده‌ی کامپیوترهای تورن-که مجتمعی است از 130 شرکت که برای به بازار فرستادن گونه‌ای کاملاً ژاپنی از کامپیوترهای شخصی تلاش می‌کنند-تبلیغاتی گسترده را برای ساختن یک «شهرک هوشمند» سازمان داد؛ شهرکی که همه‌ی بناهای آن زیر پوشش سیستم‌های کامپیوتری هستند.