نویسنده: دکتر فاطمه رنجبر کوچکسرایی
رشد مغزی انسان در دوران جنینی از اهمیت بسیار برخوردار است. دوران جنینی، به اندازه ی تمام مدت عمر می تواند سلامت ساز یا مخاطره انگیز باشد. بدین ترتیب، هرگونه بی احتیاطی از طرف مادر در دوره ی جنینی، زیان های جبران ناپذیر بر کودکان ( پدران و مادران فردای جامعه) خواهد گذاشت.
رفتار، کردار، روش زندگی و حتی کسب درآمد، وضعیت اخلاقی و روانی مادر بر جنین، کودک فردای آن ها و در نهایت جامعه ی آینده تأثیری بسزا دارد.
تغذیه ی جنین در این زمان به طور کامل از طریق مادر صورت می گیرد، چنان که امام صادق علیه السلام می فرماید: « غذای کودک از آن چه مادر می خورد و می آشامد تأمین می گردد». تغذیه ی صحیح مادر در این دوران خاص موجب رشد جسمانی و عقلانی جنین می شود.
بنابراین، در زمان بارداری باید از شش دسته مواد غذایی شامل پروتئین ها، چربی ها، قندها، آب، ویتامین ها و املاح معدنی استفاده شود. اهمیت تغذیه ی مادر در دوران بارداری را در چهارده قرن پیش در عربستان محروم و بدوی درمی یابیم.
زمانی که دنیای جدید و متمدن امروزی دوران بی خبری را می گذراند، دین الهی به مسائلی می پردازد که در قرن های آینده مورد توجه قرار می گیرد.
رسول اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: « اطعموا المراة فی شهرها الذی تلد فیه التمر فان ولدها یکون حلیما، تقیاً» زنان باردار را در آخرین ماه حاملگی خرما بخورانید تا فرزندش خردمند و پارسا شود. خرما منبع انرژی است.
با پیشرفت دوران بارداری نیاز به مواد انرژی زا افزایش می یابد. به طور معمول در سه ماهه ی اول بارداری صد و پنجاه گرم ماده ی انرژی زا در روز مورد نیاز است؛ ولی این مقدار در ماه های آخر بارداری، به خصوص بعد از ماه پنجم، به حدود دویست و بیست و پنج گرم در روز افزایش می یابد. چه تحسین برانگیز است سخن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله که بر خوراندن خرما به مادر در ماه های آخر بارداری، یعنی همان زمان که نیاز افزایش می یابد، تأکید می ورزد و نتیجه ی تشویقی ( خردورزی و پارسایی) را نیز دنبال آن می آورد تا مادر، خود را ملزم به عمل بداند.
امام صادق علیه السلام نیز می فرماید: « و اطعموه حبالاکم فانه یحسن اولادکم». به زنان باردار « به» بخورانید، اطفال شما را زیبا می کند. یکی از مواد موجود در « به» ویتامین E است که سبب حفظ سلامت سلول های پوششی ( سطحی) بدن و به تأخیر انداختن پیری سلول ها می شود. ویتامین E در علوم غذایی و دارویی امروز ویتامین جوانی و زیبایی شناخته شده است. زمانی که هنوز این ویتامین شناسایی نشده بود، روایت کارکرد آن را ذکر می کند.
رسول اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: هر زن آبستن که خربزه بخورد بچه اش زیبا و خوش اخلاق می گردد. خربزه ویتامین A دارد. این ویتامین سبب افزایش قدرت دید چشم و رشد طبیعی بافت استخوان بدن می گردد. ویتامین C در این میوه به وفور یافت می شود که سبب افزایش جذب آهن (Fe) موجود در موادغذایی شده، به افزایش ساخت گلبول های قرمز منجر می شود. عمل دیگر ویتامین C التیام زخم ها و بهبود حساسیت ها می باشد.
قابل توجه است که معصومان علیهم السلام همه ی سفارش های بهداشتی خود را در قالب امر ارائه نکرده اند؛ سفارش های آن بزرگان گاه به صورت پیشنهاد و تبیین نتیجه ی کردار است؛ به عبارت دیگر آن ها می کوشند با افزایش آگاهی مادران، رعایت نکات بهداشتی را در جامعه فراگیر کنند. یکی از مسائل مهم مطرح شده در سلامت مادر و جنین، بهداشت روانی مادر در دوران بارداری و حمایت خانواده از مادر در زمان حاملگی است. اگر مادر در این هنگام احساس کند مورد توجه و حمایت اطرافیان قرار دارد، مشکلات ناشی از این دوران را به راحتی تحمل کرده، می تواند از لحاظ جسمی و روانی فرزندی سالم به دنیا آورد.
هنگام بارداری، مادر با مشکلات جسمی بسیاری، مانند حالت تهوع، ویار صبحگاهی، کمردرد، سردرد، افزایش وزن و... رو به رو می شود. قرآن در این باره می فرماید:
« و وصینا الانسان بوالدیه حملته اُمُّه وهناً علی وهنٍ و فصالهُ فی عامین ان اشکرلی و لوادیک الی المصیر». ما به انسان درباره ی پدر و مادر سفارش کردیم ( تا بی تفاوت نباشد). مادر، در عین افزایش ناتوانی وی را حمل کرده است، پروردگار با یادآوری مشکلات زمان بارداری و رنج های فراوان ناشی از حمل جنین به انسان سفارش می کند. پدر و مادر، به ویژه مادر را فراموش نکند. در این آیه نوعی حمایت روانی از مادر آشکارا قابل مشاهده است.
رسول اکرم صلی الله علیه و آله از این دوران به نیکی یاد کرده است و می فرماید: « اذا حملت المراة کانت بمنزله الصائم القائم المجاهد بنفسه و ماله فی سبیل الله ...» هنگامی که زن آبستن می شود، مانند کسی است که روزها روزه بگیرد و شب ها در عبادت خدا شب زنده دار باشد. بهترین پاداش و برترین تعابیر، در جهت کرامت زن در این دوران، در این روایت به چشم می خورد. بالاترین مقام در اسلام به شهید نسبت داده می شود. اگر زن در این دوران در اثر حوادث ناشی از حاملگی، زایمان و شیردهی از دنیا برود، خداوند مرتبه ی شهید به خون غلتیده را به وی عنایت می کند و در زمان بارداری، مانند مجاهدی است که در میدان جنگ با جان و مالش به حمایت از حق می پردازد.
مقام مادر باردار و شیرده در حد مجاهد با مال و جان است. او، در کنار مجاهدت، روزها مانند روزه داران و شب ها چون نیایشگران شب زنده دار است. با این همه تعابیر زیبا و شایسته، مادر می تواند به والا بودن و ارجمندی مقامش تکیه کند؛ رسالت خویش را دریابد و به انجام دادن وظایفش همت گمارد. چنان که بیان شد، دوران بارداری برای مادر مشقّت آور است؛ ولی اگر بداند چه نقشی دارد و همه ی کارها حتی تنفس کردن و خوابیدنش ارزش و پاداش ویژه دارد، با نگرشی دیگر به این حالات می نگرد و آرامش روان می یابد. بی تردید مادری که آرامش روانی دارد و با آسودگی خاطر این دوران را پشت سر می نهد، فرزندی سالم تر پرورش می دهد. مسئولیت مادر بسیار گران است و باید در همه ی احوال خویش دقت کند؛ زیرا تمام روحیّات وی روی جنین مؤثر است.
رسول اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: « السّعید من سعد فی بطن امه و الشّقی من شقی فی بطن امه» زمینه ی نیک بختی یا بدبختی در دوران جنینی پدید می آید. چنان که گذشت، طبق قانون وراثت، صفات پدر و مادر به فرزند منتقل می شود و جنین در رحم با روحیات مادر پرورش می یابد. اگر مادر از تقوا، عاطفه و محبت برخوردار باشد، فرزند نیز با این صفات نیک بزرگ می شود.
گفته شد، گوشت، پوست، استخوان و روح بچه از غذای مادر می روید. مادر باید بسیار دقّت کند تا غذایش حرام نباشد و از راه حرام به دست نیاید. پیامبراکرم صلی الله علیه و آله می فرماید:
« لا یدخل الجنّه من نبت لحمه من السحت النار اولی له» آن که گوشت و پوست و استخوانش از حرام روییده شود، آتش دوزخ برایش شایسته تر است.
منبع مقاله :
رنجبر کوچکسرایی، فاطمه؛ (1389)، بهداشت روان زنان در دوران بارداری: روان و حاملگی، تهران: نشر قطره، چاپ اول
