نویسندگان:
حمید احمدی
آرش بیدالله خانی
حمید احمدی
آرش بیدالله خانی
3. تحولات مصر و مسئله ی اسرائیل بعد از سقوط مبارک
در این بخش به سؤال اصلی مقاله می پردازیم که در واقع روابط مصر و اسرائیل پس از تحولات به وجود آمده در مصر و برکناری مبارک به کدام سمت پیش می رود؟ پاسخ به این پرسش، فرضیه اصلی مقاله را آزمون می کند و در خلال بحث از روابط مصر و اسرائیل، فرضیه فرعی مقاله نیز آزمون می شود. در اوایل سال 2011 انقلابات خاورمیانه در بعضی از کشورهای منطقه پدیدار شد. شروع قدرت جنبش اعتراضی مردم که از تونس شروع شد، به سرعت به مثابه ویروسی به دیگر کشورهای خاورمیانه از جمله یمن، مصر، بحرین، لیبی و اخیراً سوریه سرایت کرده است. در نتیجه از میان تمام این موارد، شاید بتوان گفت انقلاب مصر، به طور بالقوه به دو دلیل تأثیر بیشتری بر سیاست بین الملل به جای گذاشت. نخست به دلیل نقش مهم مصر به عنوان یک متحد منطقه ای مهم برای امریکا و دوم به دلیل روابط مصر و اسرائیل و مسئله کشمکش های اعراب، اسرائیل. آغاز اعتراضات در مصر روز 25 ژانویه بود. در صف مقدم معترضان، افراد جوانی حضور داشتند که از جریانات سیاست داخلی و بین المللی آگاه بودند. معترضان مصری می خواستند مبارک به عنوان یک دیکتاتور 30 ساله استعفا دهد و این نخستین گام برای اصلاح مصر بود. با وجود فشارهای بین المللی پنهان از طرف امریکا و اتحادیه اروپا برای کاربرد خشونت علیه معترضان، سرانجام معاون سلیمان، رئیس جمهور اعلام کرد که مبارک استعفا داده و شورایعالی نیروهای مسلح، کنترل کشور را به دست گرفته است. نکته مهمی که باید به آن توجه کرد، حمایت ایالات متحده در روزهای آخر از استعفای مبارک است که این تهدیدی برای روابط مصر و اسرائیل بود که در حالت صلح سرد قرار داشتند ( Ikfal Raharjo,2011). واکنش اسرائیل از همان اول به تحولات مصر نگران کننده بود. نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل در یک کنفرانس مشترک با همتای آلمانی خود مرکل، عنوان کرده بود که از تبدیل مصر به یک ایران اسلامی دیگر به شدت نگران است. پیشتر روزنامه اسرائیلی ها آرتص ضمن انتقاد از امریکا که در روزهای آخر از مبارک حمایت نکرد، تأکید کرده بود که اسرائیل در روزهای آخر حکومت مبارک برای حفظ ثبات در مصر انتقادات خود را از مبارک محدود کرده است ( Ravid, 24 June 2011). شبکه الجزیره نیز گزارش داده بود که وزارت امور خارجه اسرائیل تمام سفرای خود را از کشورهای منطقه برای تصمیم گیری در مورد تحولات مصر و سناریوهای احتمالی آینده این کشور فراخوانده است. تظاهرات مصر، اسرائیل را به شدت به وحشت انداخته و مقامات نظامی این رژیم طی برگزاری جلسات بسیار طولانی استراتژی های کلی خود را برای آینده مصر بررسی می کنند. هم اکنون به گفته کارشناسان اسرائیلی مهم ترین تهدید برای آینده روابط مصر و اسرائیل و معاهده صلح به قدرت رسیدن اخوان المسلمین و یا حاکم شدن نگرش های آنان در دستگاه سیاست خارجی مصر خواهد بود. اخوان المسلمین در مصر یک تهدید بزرگ برای اسرائیل در مناقشات اعراب، اسرائیل است و منافع ملی این رژیم را به خطر می اندازد. ( English.Aljazeera, 31 jan 2011). ایهود باراک، وزیر دفاع اسرائیل در سخنان اخیر خود گفته: ما برای بدترین وضعیت آماده می شویم. همچنین وی اظهار داشته است که اسرائیل باید برای ارتقاء بلندمدت امنیت خود در منطقه برای نخستین بار بعد از دهه ی 70 دست به کار شود. ارتقاء توان دفاعی اسرائیل به گفته باراک، باعث افزایش هزینه های نظامی آن بعد از تحولات مصر شده است. این در حالی است که اسرائیل تا اواسط دهه ی 70 هر ساله توان دفاعی خود را افزایش می داد، اما از اواسط دهه ی 70 به دلیل پیمان صلح با مصر و آرام تر شدن اوضاع، هزینه های دفاعی خود را از 23 درصد تولید ناخالص ملی خود به حدود 9 درصد کاهش داد ( CNN.com 13 February 2011). انقلابی که در مصر انجام شد روح افکار عمومی مصر را دوباره بیدار کرد. جامعه مدنی سرکوب شده در مصر پس از دوران استبدادی مبارک، دوباره برای تغییر ساخت سیاست داخلی و خارجی مصر به پاخاست. اتفاق مهمی که در این انقلاب به وقوع پیوست، بیداری افکار عمومی و جامعه مدنی در مصر بود. تا قبل از فروپاشی دولت مبارک، دولت در برابر جامعه مدنی در مصر مستقل بود و در عرصه داخلی و سیاست خارجی به تنهایی تصمیم می گرفت. در این بین قدرت سیاسی ملی هم در واقع قدرت دولت بود و نه قدرت جامعه و مردم. این اتفاق مهم بدون شک باعث تغییر ساخت سیاست داخلی و خارجی در مصر خواهد شد. بر همین اساس و با توجه به دوره های زمانی و همچنین چهارچوب تئوریک پژوهش حاضر، تا قبل از سال 2011، عرصه سیاست داخلی مصر و همچنین افکار عمومی در مورد رابطه با اسرائیل نمی توانستند اظهارنظر کنند و عوامل و مفروضه های دیگر از جمله برداشت های ذهنی رهبران، ساختار قدرت بین الملل و مسئله امنیت اولویت ها و عوامل اصلی برای تصمیم گیری در مورد رابطه با اسرائیل بودند. تحولی که انقلاب مصر از منظر تئوری پژوهش به وجود آورد، اضافه کردن عنصر عرصه سیاست داخلی و نقش افکار عمومی در تصمیم گیری سیاست خارجی مصر است. با این وجود این عامل می توانند تنها به تعدیل عوامل دیگر در رابطه با اسرائیل بپردازد. در سطور بعدی به عواملی اشاره خواهیم کرد که منجر به ادامه روابط مصر با اسرائیل خواهد شد.4. روابط مصر و اسرائیل پس از تحولات مصر
روابط مصر و اسرائیل طی سه دهه گذشته دستخوش انواع تحولات بوده است. پس از سقوط مبارک، افکار عمومی مصر، خواهان تغییرات اساسی در همه ی مسایل داخلی و خارجی بوده اند. بر همین اساس معاهده صلح و آینده روابط با اسرائیل یکی از دغدغه های اصلی مردم مصر و همچنین مطالبات آنها از کاندیداهای آینده انتخابات ریاست جمهوری است. مهم ترین گروهی که در مصر به رابطه با اسرائیل از بعد عقیدتی و ایدئولوژیک نگاه می کند، اخوان المسلمین است. از آغاز تحولات مصر و بعد از سرنگونی مبارک، شایعات زیادی در مورد اخوان المسلمین مطرح شده که آنها در صورتی که به قدرت برسند، یک کشور اسلامی با قوانین سفت و سخت اسلامی را به اجرا خواهند گذاشت. در پاسخ به این شایعات، این حزب در همان روزهای نخست سرنگونی مبارک، اقدام به تأسیس حزب سیاسی عدالت و آزادی کرده و تأکید کرده که در مصر آینده برای ترویج دموکراسی و مشارکت در حکومت تلاش خواهند کرد. اما به عنوان یک سازمان اسلامی، اخوان المسلمین موضع ضد اسرائیلی خود را نمایان ساخته و اسرائیل را یک نیروی اشغالگر می داند. همچنین این حزب، بر حمایت خود از حماس و فلسطین تأکید کرده است ( Shehata, 2011). بنابراین یکی از دغدغه های اصلی اسرائیل، آینده روابط صلح آمیز با مصر تحت سلطه اخوان المسلمین خواهد بود. در واقع مهم ترین منبع تهدید کنونی در روابط مصر و اسرائیل و معاهده صلح، به قدرت رسیدن اخوان المسلمین و حاکم شدن گرایش های آنان در دستگاه سیاست خارجی مصر خواهد بود. برای اسرائیل و همچنین امریکا، انتخابات آینده مصر بسیار مهم خواهد بود و آنها تمرکزشان بر حمایت از احزاب لیبرال طرفدار غرب و یا افراد مورد حمایت دستگاه نظامی است. زیرا شورایعالی نظامی مصر طی بیانیه ای در روز 12 فوریه 2011 اعلام کرد که مصر به تمام تعهدات بین المللی خود از جمله معاهده صلح، پایبند است. در واقع شورای نظامی مصر و امریکا دو عامل مهمی هستند که منجر به ادامه روابط مصر و اسرائیل می شوند. اما هم اکنون شورای نظامی حاکم در مصر مورد اعتراض جمع کثیری از مردم قرار گرفته است. میدان التحریر دوباره صحنه زد و خورد نیروهای امنیتی و گروه های سیاسی شده است، زیرا مردم، خواهان انتقال قدرت از نظامیان به دولتی غیرنظامی هستند. ارتش و نیروهای مسلح در مصر به عنوان یکی از مهم ترین بازیگران عرصه ی سیاست داخلی، اصلی ترین مانع قطع رابطه با اسرائیل می باشد. تا قبل از این تحولات، مصر تحت سلطه حسنی مبارک به نوعی نقش و تأثیری تعدیل کننده در منطقه خاورمیانه داشت. این تأثیر تعدیل کننده به مثابه یک نیروی ثبات بخش در منازعات اعراب و اسرائیل عمل می کرد ( Ikfal Raharjo,2011) ایالات متحده از سال 1979 به طور متوسط سالانه 2 میلیارد دلار کمک های اقتصادی و نظامی به مصر اهدا می کند. امریکا به منظور تأمین منافع خود از موجودیت اسرائیل در خاورمیانه حمایت می کند و در این میان کشور مصر به عنوان متحد مهم امریکا به طور ضمنی باعث تأمین منافع آن و حمایت از موجودیت اسرائیل شده است و به همین دلیل، وضعیت مصر فوق العاده برای امریکا مهم است. علاوه بر این مرز مصر و فلسطین در نوار غزه که پایگاهی برای گروه حماس است، در مناقشه فلسطین، اسرائیل نقشی حیاتی دارد. بنابراین روابط مصر و اسرائیل پس از مبارک یکی از نگرانی های بزرگ ایالات متحده است ( Zarpli, 2011) بر همین اساس دولت امریکا با کمک و همراهی با ارتش مصر حداکثر تلاش خود را خواهند کرد که بر آینده روابط مصر و اسرائیل تأثیر بگذارند و از معاهده صلح محافظت خواهند کرد، زیرا در بعد استراتژیک هر دو طرف هم مصر و هم اسرائیل اگر قید معاهده صلح را بزنند، دوباره با معضل امنیت روبه رو خواهند شد. با توجه به این عوامل، روابط مصر و اسرائیل در سطح دولت - دولت ادامه پیدا خواهد کرد؛ چرا که نخبگان دو طرف به سودها و زیان های این معاهده آگاهند، اما مردم دو طرف به ویژه مردم مصر مانند سابق به این روابط با دیده تردید و حقارت نگاه می کنند.5. تداوم روابط رسمی چالش برانگیز در سطح دولت - دولت و بروز بد بینی های مردمی
در سطح دولت - دولت پیمان صلح پایگاهی قوی برای هر دو طرف ایجاد کرده است و هر دو از این رابطه سود می برند. اظهارنظر رسمی مقامات اسرائیل در مورد مصر بعد از صلح کمپ دیوید بر این اساس بوده که مصر به عنوان یک شریک مهم استراتژیک برای اسرائیل محسوب می شود. نقش مصر به عنوان یک میانجی در قضیه اعراب، مناقشات فلسطین و آتش بس غیررسمی میان اسرائیل، فلسطین برای اسرائیل بسیار مهم بوده است. این صلح در بعضی مواقع دچار فراز و نشیب هایی شده است. از جمله موقعی که هواپیماهای نیروی هوایی ارتش مصر در سال 2003 به تأسیسات تحقیقاتی هسته ای اسرائیل در مرز با مصر حمله کردند. این حادثه و حادثه های دیگر باعث شده که تحلیل گران، رابطه بین مصر و اسرائیل را به عنوان صلح سرد توصیف کنند ( Freedman, 1998:88) بیانیه ی شورای نظامی مصر در مورد پایبندی مصر به همه ی تعهدات بین المللی از جمله معاهده صلح، اگرچه تا حدودی توانست از اضطراب های اسرائیل بکاهد، اما هنوز نگرانی های زیادی از طرف اسرائیل در مورد حوادث آینده مصر و آثار بلند مدت آن وجود دارد. همچنین بعد از اینکه چندین بار در صدور گاز مصر به اسرائیل به دلیل انفجار و خرابکاری در خط لوله گاز صارداتی وقفه پیش آمد، اخیراً مصری ها در ملاقاتی که با اسرائیلی ها داشته اند، جریان صادرات را از سر گرفته اند. هر چند تأکید کردند که اسرائیل باید بهای گاز مصرفی را بالا ببرد. پس از این انفجار و خرابکاری، مصری ها وعده دادند که سریعاً لوله آسیب دیده را بازسازی خواهند کرد و صادرات را از سر خواهند گرفت. تحولات مصر و بیانیه ارتش، نشان می دهد که نیروهای نظامی مصر اولاً از توسعه سیاسی در آینده این کشور حمایت خواهند کرد و ثانیاً به دلیل منافع استراتژیک مصر با اسرائیل و ارتباط آن با کمک های مالی - نظامی امریکا، از صلح مصر با اسرائیل حفاظت خواهند کرد و به تعهدات خود در این زمینه عمل می کنند ( Hassan, 2011:2) در این زمینه معاهده صلح برای هر دو طرف سود های زیادی داشته است. از جمله اینکه تا حدود زیادی از هزینه های نظامی دو طرف که همیشه در وضعیت آمادگی نظامی قرار داشتند کاسته شده و مصر تا حدودی از وضعیت افسردگی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی با کمک های امریکا بیرون آمده است. همچنین اسرائیل در حال حاضر با کاهش بودجه دفاعی خود از 23 درصد در زمان معاهده صلح به 9 درصد تواسته تا حدی به رشد و شکوفایی اقتصادی دست پیدا کرد. تا زمان قرارداد صلح و چند سال بعد از آن هزاران سرباز اسرائیلی و مصری در امتداد مرزهای هم مستقر بودند، اما امروزه این تعداد به چند صد سرباز کاهش یافت است ( Ben-Meir, 2011) در صورت قطع رابطه، هر دو طرف هم از لحاظ سیاسی - اقتصادی و هم امنیتی ضربه خواهند خورد، زیرا اسرائیل 45 درصد از گاز مورد نیاز خود را از مصر وارد می کند و همچنین مصری ها از قبل این قراردادها سودهای کلانی به دست می آورند که در صورت قطع رابطه، ضررهای زیادی را تجربه خواهند کرد. در حال حاضر روابط مصر و اسرائیل بعد از مبارک یکی از نگرانی های بزرگ ایالات متحده است، زیرا در صورت لطمه به این رابطه، رابطه مصر و امریکا وارد مرحله ی جدیدی می شود. در حال حاضر بعید به نظر می رسد مصر بخواهد از کمک های اقتصادی - سیاسی و فرهنگی - آموزشی امریکا چشم پوشی کند. زیرا در صورت تغییر رادیکال در روابط با اسرائیل و قطع کمک های امریکا اقتصاد شکننده مصر ضربه بزرگی خواهد خورد ( Hassan, 2011:3) اما در سطح مردم - مردم، در هر دو کشور اوضاع متفاوت است و مردم هر دو جامعه متفاوت فکر می کنند. در یک نظرسنجی که مؤسسه بین المللی زاگبی در سال 2010 انجام داد 90 درصد مردم مصر، از اسرائیل به عنوان یکی از دو کشوری که بزرگ ترین تهدید برای آنها محسوب می شود نام برده اند. در طرف دیگر، اکثر مردم یهودی در اسرائیل معتقدند اگر انقلاب مصر، مانند انقلاب ایران باعث به قدرت رسیدن اسلام گرایان و تشکیل جمهوری اسلامی دیگری بشود، این اتفاق به پیمان صلح ضربه خواهد زد. طبق یک نظرسنجی که مؤسسه دموکراسی اسرائیل در دانشگاه تل آویو انجام داده، 70 درصد از پاسخ دهندگان یهودی شانس ظهور یک رژیم دموکراتیک را در مصر پایین می دانند. علاوه بر این، 49 درصد فکر می کنند انقلاب بر توافقنامه صلح تأثیر منفی خواهد گذاشت. با توجه به نقش افکار عمومی در آینده مصر، گیدون لوی در روزنامه هاآرتص استدلال می کند که توده ی مردم مصر هیچ گاه خواهان اتحاد با اسرائیل نبوده اند. در اوایل انقلاب مصر نیز گروه اخوان المسلمین با ارائه طرحی خواهان برگزاری رفراندوم و برای سنجیدن نظر مردم در مورد روابط با اسرائیل و قضیه فلسطین بودند. مردم و گروه های سیاسی نیز در زمان انقلاب در متهم کردن مبارک و موقعیتش در اتحاد و نزدیکی با اسرائیل و آینده فلسطین به اخوان المسلمین پیوستند ( Ikfal Raharjo, 2011). در اوایل انقلاب، دولت موقت نیز برای جلب افکار عمومی و گذر از تحولات انقلابی اعلام کرده که در تجارت با اسرائیل تجدید نظر می کند، همچنین بازشدن گذرگاه رفح در مرز مصر را باید از این نوع سیاست ها دانست ( Kirkpatrik, 2011). بعد از انقلاب مصر، مهم ترین چالشی که در روابط این دو کشور به وجود آمده و قدرت افکار عمومی و نقش جامعه مدنی در عرصه سیاست داخلی مصر را به تصویر کشیده است، تسخیر سفارت اسرائیل توسط انقلابیون بود. حمله جنگنده های اسرائیلی به صحرای سینا در بامداد 19 آگوست 2011 و کشته شدن شش تن از افسران ارتش مصر، باعث خشم مصری ها و حمله آنها به سفارت اسرائیل شد. عدم عذرخواهی مقامات اسرائیل از این اقدام و فشار افکار عمومی جامعه مصر به دولت باعث شد تا مصر سفیر خود را از اسرائیل فرابخواند. این بدگمانی در روابط دو طرفه در سطح مردم دو کشور و قدرت گیری افکار عمومی و نقش آنها در ساخت سیاست داخلی در مصر، روابط مصر و اسرائیل را به مخاطره می اندازد و به طور غیرمستقیم به عنوان نشانه ای بد برای آینده روابط بین دو کشور محسوب می شود ( Hassan, 2011:2). این نکته را نباید فراموش کرد که مردم دو کشور از زمان تشکیل اسرائیل در سال 1948 به روابط بین دو کشور اعتمادی نداشتند. این بی اعتمادی در دوران مبارک هم ادامه پیدا کرد. این نشان می دهد که مصر در روابط خود با اسرائیل و میانجیگری در مسائل اعراب و فلسطین از قدرت مدیریت دولت و سیاست آن استفاده می کند، نه از افکار عمومی و نظر آنها؛ و این نشان می دهد که هر سیاستی را که مصر در مدیریت روابط با اسرائیل برعهده می گیرد غیرمردمی است و وجهه ملی ندارد و از جمله عناصر غیرمردمی این سیاست، مواردی است که در روابط مصر و اسرائیل تعیین کننده هستند (Madi, 2011:2-3). در واقع در راستای بحث اصلی پژوهش می توان این نکته را عنوان کرد که با افزوده شدن نقش عرصه سیاست داخلی مصر و افکار عمومی در روابط با اسرائیل، یکی از مهم ترین تأثیرات انقلاب مردمی مصر تغییر روند تعاملی - امنیتی مصر و اسرائیل به یک معادله تقابلی - امنیتی به ترتیب در سطح مردم - دولت است که باعث می شود دو دولت، به ویژه دولت مصر از یک طرف با فشار امریکا و ارتش و از طرف دیگر با فشار افکار عمومی و گروه های سازنده ی عرصه سیاست داخلی، تصمیماتی در آینده روابط این دو کشور بگیرد که هدف اول آن تأمین منافع ملی و رضایت کارگزاران سیاست داخلی باشد. البته نباید از این نکته بگذریم که چه در گذشته و چه در آینده، ارتش یکی از منابع اصلی قدرت در عرصه سیاست داخلی مصر است که می تواند در آینده ی روابط مصر و اسرائیل تأثیرگذار باشد و فشار و کمک های امریکا به دولت و ارتش مصر نیز تصمیمات مردمی دولت را که برای رضایت کارگزاران و گروه های سیاست ساز داخلی گرفته شده است، متعادل و یا خنثی می کند.نتیجه گیری
مقاله حاضر با توجه به چهارچوب نظری واقع گرایی تدافعی به تبیین روابط مصر و اسرائیل در چهار دوره ی تاریخی پرداخت. بر این اساس در دوره ی اول زمانی، عامل امنیت، مهم ترین عامل در ایجاد تخاصم و روابط طرفین بود بعد از امضای معاهده صلح توسط طرفین که ناشی از نگاه رهبران دو طرف بود، روابط رسمی دو کشور شروع شد. عامل ساختار قدرت بین المللی در کنار فشارهای امریکا نیز در امضای معاهده از طرف مصر تأثیرگذار بود. روابط بین مصر و اسرائیل بعد از دهه ی 90 به سمت عادی شدن مناسبات پیش رفت. در این برهه درک دو طرف از ساختار قدرت و همچنین درک جایگاه خود در نظام بین المللی باعث شد تا به سمت یک نوع موازنه ی تهدید در سطح بین الملل حرکت کنند. در این بین نگاه امنیتی دو طرف نسبت به هم در حین همکاری و همچنین برداشت آنها از یکدیگر به عنوان تهدید، علاوه بر همکاری باعث نوعی رقابت در سطح منطقه ای و بین المللی شد. در مرحله چهارم، ضمن بیداری افکار عمومی و جامعه مدنی در مصر و تحول در سیاست داخلی، برداشت ذهنی رهبران مصر در کنار یک اتحاد امنیتی استراتژیک با اسرائیل و امریکا موجب همکاری بیشتر طرفین شد. تحول اساسی در مصر در مرحله بعد از مبارک، بیداری افکار عمومی و جامعه مدنی و پررنگ شدن عرصه تصمیم گیری سیاست داخلی در امور بین الملل است. با وجود این، آینده روابط مصر و اسرائیل تنها تحت تأثیر این عامل نخواهد بود. همان طور که اشاره شد، ساختار قدرت بین المللی از جمله امریکا به عنوان یک ابرقدرت با کمک های سالانه خود و فشار به حکومت آینده در مصر باعث تعدیل عرصه سیاست داخلی مصر و تصمیم گیری آنها در رابطه با اسرائیل خواهد شد. با تسلط بر چشم انداز سیاسی آینده سه بازیگر عمده امروز در مصر وجود دارد که سیاست داخلی و خارجی مصر در آینده بر اساس نظر آنها رقم خواهد خورد. این سه گروه عبارتند از ارتش، اخوان المسلمین و جوانان انقلابی ( جنبش 6 آوریل). جنبش 6 آوریل تمرکزش بر مسائل داخلی و مطالبات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و... است. این جنبش با وجود حمایت از مقاومت، هرگز خواهان قطع رابطه با اسرائیل نبوده است. گروه بعدی اخوان المسلمین است. این گروه هر چند از مخالفان قدیمی مبارک بوده اما نقش اصلی را در مبارزات علیه وی و سرنگونی آن نداشته است. آنها در دوران انقلاب به طور آهسته بر موج تحولات سوار شدند و خود را با آن همراه کردند. البته باید توجه کرد که اخوان المسلمین مهم ترین عامل تهدید در آینده روابط مصر و اسرائیل است و با قدرتی که دارد می تواند این رابطه را دچار چالش کند. در زمینه ی آینده مصر همان طور که ذکر شد، آنها با پیروی از خواسته های جنبش جوانان مصر خواهان انتخابات آزاد و مصری دموکراتیک هستند، اما در حوزه ی سیاست خارجی اعلام کرده اند که در آینده در روابط با اسرائیل تجدیدنظر خواهند کرد که البته در این زمینه بین اعضای اخوان المسلمین چند دستگی وجود دارد و بعضی از آنها با در نظر گرفتن منافع ملی با اقدامات رادیکال مخالف هستند. اما اکثر اعضای جنبش بر اساس ایدئولوژی اسلامی اش خواهان حمایت از مقاومت فلسطین هستند. بازیگر بعدی تحولات مصر که در واقع بعد از مبارک مهم ترین نقش را در تحولات داخلی و خارجی چه در حال حاضر و چه در آینده بازی خواهد کرد، ارتش است. در طول تظاهرات، ارتش به عنوان یک نیروی خنثی عمل کرد و این نشان داد آنها با مبارک نیستند. البته سوء ظن به ارتش در مصر زیاد است، زیرا مردم فکر می کنند هنوز بعضی از ارتشی ها از یاران قدیمی مبارک هستند و می خواهند انقلاب را دچار انحراف کنند. با وجود این در شرایط حاضر و احتمالاً تا زمانی که دولت دموکراتیک در مصر پابگیرد، ارتش نقش مهمی را در تحولات مصر بازی خواهد کرد.باید در نظر داشت که روابط مصر و اسرائیل مانند سابق نخواهد بود و مصر با در نظر گرفتن منافع ملی و نقش ارتش، به این روابط ادامه خواهد داد. به همین سان به احتمال زیاد مصر در بعضی حوزه ها از جمله معاهده صلح به دنبال تغییرات و گرفتن امتیاز بیشتر از اسرائیل و دستیابی به منافع راهبردی بلندمدت تری می باشد. از جمله این منافع می توان به موارد زیر اشاره کرد:
مورد مصر بعد از صلح کمپ دیوید بر این اساس بوده که مصر به عنوان یک شریک مهم استراتژیک برای اسرائیل محسوب می شود. نقش مصر به عنوان یک میانجی در قضیه اعراب، مناقشات فلسطین و آتش بس غیررسمی میان اسرائیل، فلسطین برای اسرائیل بسیار مهم بوده است. این صلح در بعضی مواقع دچار فراز و نشیب هایی شده است. از جمله موقعی که هواپیماهای نیروی هوایی ارتش مصر در سال 2003 به تأسیسات تحقیقاتی هسته ای اسرائیل در مرز با مصر حمله کردند. این حادثه و حادثه های دیگر باعث شده که تحلیل گران، رابطه بین مصر و اسرائیل را به عنوان صلح سرد توصیف کنند ( Freedman, 1998:88) بیانیه ی شورای نظامی مصر در مورد پایبندی مصر به همه ی تعهدات بین المللی از جمله معاهده صلح، اگرچه تا حدودی توانست از اضطراب های اسرائیل بکاهد، اما هنوز نگرانی های زیادی از طرف اسرائیل در مورد حوادث آینده مصر و آثار بلند مدت آن وجود دارد. همچنین بعد از اینکه چندین بار در صدور گاز مصر به اسرائیل به دلیل انفجار و خرابکاری در خط لوله گاز صارداتی وقفه پیش آمد، اخیراً مصری ها در ملاقاتی که با اسرائیلی ها داشته اند، جریان صادرات را از سر گرفته اند. هر چند تأکید کردند که اسرائیل باید بهای گاز مصرفی را بالا ببرد. پس از این انفجار و خرابکاری، مصری ها وعده دادند که سریعاً لوله آسیب دیده را بازسازی خواهند کرد و صادرات را از سر خواهند گرفت. تحولات مصر و بیانیه ارتش، نشان می دهد که نیروهای نظامی مصر اولاً از توسعه سیاسی در آینده این کشور حمایت خواهند کرد و ثانیاً به دلیل منافع استراتژیک مصر با اسرائیل و ارتباط آن با کمک های مالی - نظامی امریکا، از صلح مصر با اسرائیل حفاظت خواهند کرد و به تعهدات خود در این زمینه عمل می کنند ( Hassan, 2011:2) در این زمینه معاهده صلح برای هر دو طرف سود های زیادی داشته است. از جمله اینکه تا حدود زیادی از هزینه های نظامی دو طرف که همیشه در وضعیت آمادگی نظامی قرار داشتند کاسته شده و مصر تا حدودی از وضعیت افسردگی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی با کمک های امریکا بیرون آمده است. همچنین اسرائیل در حال حاضر با کاهش بودجه دفاعی خود از 23 درصد در زمان معاهده صلح به 9 درصد تواسته تا حدی به رشد و شکوفایی اقتصادی دست پیدا کرد. تا زمان قرارداد صلح و چند سال بعد از آن هزاران سرباز اسرائیلی و مصری در امتداد مرزهای هم مستقر بودند، اما امروزه این تعداد به چند صد سرباز کاهش یافت است ( Ben-Meir, 2011) در صورت قطع رابطه، هر دو طرف هم از لحاظ سیاسی - اقتصادی و هم امنیتی ضربه خواهند خورد، زیرا اسرائیل 45 درصد از گاز مورد نیاز خود را از مصر وارد می کند و همچنین مصری ها از قبل این قراردادها سودهای کلانی به دست می آورند که در صورت قطع رابطه، ضررهای زیادی را تجربه خواهند کرد. در حال حاضر روابط مصر و اسرائیل بعد از مبارک یکی از نگرانی های بزرگ ایالات متحده است، زیرا در صورت لطمه به این رابطه، رابطه مصر و امریکا وارد مرحله ی جدیدی می شود. در حال حاضر بعید به نظر می رسد مصر بخواهد از کمک های اقتصادی - سیاسی و فرهنگی - آموزشی امریکا چشم پوشی کند. زیرا در صورت تغییر رادیکال در روابط با اسرائیل و قطع کمک های امریکا اقتصاد شکننده مصر ضربه بزرگی خواهد خورد ( Hassan, 2011:3) اما در سطح مردم - مردم، در هر دو کشور اوضاع متفاوت است و مردم هر دو جامعه متفاوت فکر می کنند. در یک نظرسنجی که مؤسسه بین المللی زاگبی در سال 2010 انجام داد 90 درصد مردم مصر، از اسرائیل به عنوان یکی از دو کشوری که بزرگ ترین تهدید برای آنها محسوب می شود نام برده اند. در طرف دیگر، اکثر مردم یهودی در اسرائیل معتقدند اگر انقلاب مصر، مانند انقلاب ایران باعث به قدرت رسیدن اسلام گرایان و تشکیل جمهوری اسلامی دیگری بشود، این اتفاق به پیمان صلح ضربه خواهد زد. طبق یک نظرسنجی که مؤسسه دموکراسی اسرائیل در دانشگاه تل آویو انجام داده، 70 درصد از پاسخ دهندگان یهودی شانس ظهور یک رژیم دموکراتیک را در مصر پایین می دانند. علاوه بر این، 49 درصد فکر می کنند انقلاب بر توافقنامه صلح تأثیر منفی خواهد گذاشت. با توجه به نقش افکار عمومی در آینده مصر، گیدون لوی در روزنامه هاآرتص استدلال می کند که توده ی مردم مصر هیچ گاه خواهان اتحاد با اسرائیل نبوده اند. در اوایل انقلاب مصر نیز گروه اخوان المسلمین با ارائه طرحی خواهان برگزاری رفراندوم و برای سنجیدن نظر مردم در مورد روابط با اسرائیل و قضیه فلسطین بودند. مردم و گروه های سیاسی نیز در زمان انقلاب در متهم کردن مبارک و موقعیتش در اتحاد و نزدیکی با اسرائیل و آینده فلسطین به اخوان المسلمین پیوستند ( Ikfal Raharjo, 2011). در اوایل انقلاب، دولت موقت نیز برای جلب افکار عمومی و گذر از تحولات انقلابی اعلام کرده که در تجارت با اسرائیل تجدید نظر می کند، همچنین بازشدن گذرگاه رفح در مرز مصر را باید از این نوع سیاست ها دانست ( Kirkpatrik, 2011). بعد از انقلاب مصر، مهم ترین چالشی که در روابط این دو کشور به وجود آمده و قدرت افکار عمومی و نقش جامعه مدنی در عرصه سیاست داخلی مصر را به تصویر کشیده است، تسخیر سفارت اسرائیل توسط انقلابیون بود. حمله جنگنده های اسرائیلی به صحرای سینا در بامداد 19 آگوست 2011 و کشته شدن شش تن از افسران ارتش مصر، باعث خشم مصری ها و حمله آنها به سفارت اسرائیل شد. عدم عذرخواهی مقامات اسرائیل از این اقدام و فشار افکار عمومی جامعه مصر به دولت باعث شد تا مصر سفیر خود را از اسرائیل فرابخواند. این بدگمانی در روابط دو طرفه در سطح مردم دو کشور و قدرت گیری افکار عمومی و نقش آنها در ساخت سیاست داخلی در مصر، روابط مصر و اسرائیل را به مخاطره می اندازد و به طور غیرمستقیم به عنوان نشانه ای بد برای آینده روابط بین دو کشور محسوب می شود ( Hassan, 2011:2). این نکته را نباید فراموش کرد که مردم دو کشور از زمان تشکیل اسرائیل در سال 1948 به روابط بین دو کشور اعتمادی نداشتند. این بی اعتمادی در دوران مبارک هم ادامه پیدا کرد. این نشان می دهد که مصر در روابط خود با اسرائیل و میانجیگری در مسائل اعراب و فلسطین از قدرت مدیریت دولت و سیاست آن استفاده می کند، نه از افکار عمومی و نظر آنها؛ و این نشان می دهد که هر سیاستی را که مصر در مدیریت روابط با اسرائیل برعهده می گیرد غیرمردمی است و وجهه ملی ندارد و از جمله عناصر غیرمردمی این سیاست، مواردی است که در روابط مصر و اسرائیل تعیین کننده هستند (Madi, 2011:2-3). در واقع در راستای بحث اصلی پژوهش می توان این نکته را عنوان کرد که با افزوده شدن نقش عرصه سیاست داخلی مصر و افکار عمومی در روابط با اسرائیل، یکی از مهم ترین تأثیرات انقلاب مردمی مصر تغییر روند تعاملی - امنیتی مصر و اسرائیل به یک معادله تقابلی - امنیتی به ترتیب در سطح مردم - دولت است که باعث می شود دو دولت، به ویژه دولت مصر از یک طرف با فشار امریکا و ارتش و از طرف دیگر با فشار افکار عمومی و گروه های سازنده ی عرصه سیاست داخلی، تصمیماتی در آینده روابط این دو کشور بگیرد که هدف اول آن تأمین منافع ملی و رضایت کارگزاران سیاست داخلی باشد. البته نباید از این نکته بگذریم که چه در گذشته و چه در آینده، ارتش یکی از منابع اصلی قدرت در عرصه سیاست داخلی مصر است که می تواند در آینده ی روابط مصر و اسرائیل تأثیرگذار باشد و فشار و کمک های امریکا به دولت و ارتش مصر نیز تصمیمات مردمی دولت را که برای رضایت کارگزاران و گروه های سیاست ساز داخلی گرفته شده است، متعادل و یا خنثی می کند.
1. برخی تغییرات برای تقویت حضور در صحرای سینا و عقب نشینی اسرائیل به مرزهای سال 1967 همان طور که در مقدمه معاهده صلح ذکر شده است؛
2. تأسیس دولت خودمختار در کرانه باختری نوار غزه؛
3. به رسمیت شناختن کشور مستقل فلسطین در مرزهای سال 1967 توسط اسرائیل؛
4. همکاری با دولت ضداسرائیلی از جمله ایران برای گرفتن امتیاز بیشتر؛ (1)
5. اجرای قطعنامه 242 و 338 در مورد بازگشت به مرزهای سال 1967 و ترک متصرفات خود در جنگ 6 روزه ( Madi, 2011:4).
پی‌نوشت‌ها:
1. ممکن است برخی از اعضای دولت جدید مصر در آینده به نفع روابط نزدیکتر با ایران یا بعضی دیگر از کشورهای همسایه نگرشهای تهاجمی تری را نسبت به اسرائیل داشته باشند. البته باید این نکته را هم در نظر گرفت که مصر در گذشته و نیز در آینده رقیب ایران بوده و خواهد بود و این کشور و اسرائیل در گذشته در جلوگیری از دستیابی ایران به اهداف خود، از جمله توان هسته ای منافع مشترکی داشته اند.
منابع تحقیق:الف - فارسی
الحافظ، زیاد. 1389.پیامدهای جنگ اسرائیل علیه لبنان، ( داخلی، منطقه ای و بین المللی)، ترجمه محمدرضا بلوردی، تهران: مؤسسه مطالعات اندیشه سازان نور چرنوف، فرد. 1388. نظریه و زبرنظریه در روابط بین الملل، ترجمه علیرضا طیب، تهران: نشر نی.
خزائی، سعید. شهریور 1384. « روش های مطالعات آینده پژوهی»، گزارش راهبردی مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی، مرکز آینده پژوهی علوم و فناوری دفاعی.
شاذلی، سعدالدین. 1385. جنگ اکتبر 1973 ( جنگ اعراب و اسرائیل)، ترجمه بیژن افتخار جواهری، تهران: نشر اطلاعات.
صبری، انوشه. 1386. « مناسبات مصر و اسرائیل در سه دهه اخیر»، فصلنامه مطالعات افریقا، پاییز و زمستان، شماره 16.
قاسمی، فرهاد. 1384. اصول روابط بین الملل، تهران: نشر میزان.
مرادی پور، حجت الله. تابستان 1384. « آینده پژوهی، مفاهیم و روش ها»، فصلنامه رهیافت، شماره 36، صص 50-45.
مشیرزاده، حمیرا. 1386. تحول در نظریه های روابط بین الملل، تهران: سمت.
مؤسسه تحقیقات و پژوهش های سیاسی - علمی ندا. 1389. مروری بر روابط خارجی رژیم صهیونیستی، تهران: انتشارات نداء زیتون.
ب - انگلیسی
Al Jazeera and agencies. 31 Jan 2011. Israel 'Fears' Post-Mubarak era, linked available at: http:// english.aljazeera. net/new/middleeast/2011/01/201113177145613.html.
Azar, Edward E. 1972. "Conflict escalation and conflict reduction in an international crisis: Suez 1956", Journal of conflict Resolution, June, Vol. 16, No 2:pp. 183-201.
Ben-meir, alon. 2011. Egypt-Israel bilateral relations,
february23,2011, Available at: http://www.thedailynewsegypt.com/columnists/egypt-israel-bilateral-relations.html
Israeli-Egyptian Relations, 1980-2000.2001.Publisher: Routledge Dowek, Ephraim.
Egyptian- Israeli relations 1948-2011. 03 February 2011. linked acceseedavailbale at: http: //www.middleeastmonitor. org. uk/ resources/ fact-sheets/2018-egyptian- israeli-relations-1948-2011.
Eldar,dan 2003. "Egypt and Israeal: a Reversible peace", Middle East Quarterly. Fall 2003, Vol. x, No.4, pp. 57-65
Fatah official urges Hamas to sign Egyptian reconciliation plan. Sunday 24 January 2010. accessed linked at: http://www.siasat.com/ english /news/ fatah-official-urges-hamas-sign-egyptian-reconciliation-plan.
Freedman, Robert Owen. 1998. ed. The Middle East and the Peace Process: The Impact of the Oslo Accords.gainesvilla, University Press of Florida.
Gazit. Shlomo June 2009. "Israel and Egypt: What Went Wrong? Strategic Assessment, Vol 12. No. 1, June 2009, available at: www..inss.org.il/upload/(FILE)1244445198.pdf.
Gerges.a fawaz. 1995. "Egyptian- Israeli relations turn sour", jornal foreign affairs, vol. 74. may, june 1995, pp 69-78.
Goldstone, Richard. 15 September 2009. Reconsidering the Goldstone Report on Israel and Warcrimes, Published. April 1, available at: Http://www. Washingtonpost.com/opinions/ reconsidering-the-goldstone-report-on-israel-and-war-crimes/2011/04/01/Afg111JC-story.html
Hassan. Bassem. 14 october 2011. The Future of Egyptian-Israeli Relations, Al Jazeera Centre for Studies Reporter, Linked available at: www. aljazeera . net /mritems/ streams/2011/10/...1-1092987-1-51. pdf. pp1-4
Ikfal Raharjo, Sandy Nur. 8 March 2011. Israel-Egypt Relations in the post-Mubarak Era, accessed Linked available at: http://www. politik. lipi.go.id/index. php/en/columns/politik-internasional/423-israel-egypt-relations-in-the-post-mubarak-era.
Israel consulted Egypt, Fatah on Gaza war: Wikileaks. 29 November 2010 -08H49 http:// wikileaks.ch/ and- http://www.france 24.com/en/ 20101129-israel-consulted- egypt-fatah-gaza-war-wikileaks
Israeli defense minister: Relations betwenn Israel, Egypt not at risk. February 13, 2011. by the CNN Wire Staff, available at: Linked http:// articles. cnn.com./2011-02-13/world/ egypt.: israel-1-israel-and-egypt-muslim-brotherhood-hussein-tantawi?- s=PM: WORLD.
Karawan, Ibrahim. 1994. "Sadat and the Egyptian-Israeli Peace Revisited", International Journal of Middle East Studies, Vol. 26. issue 02, pp:249-266.
Kirkpatrik, david. 25may 2011. Egypt to Open Border With Gaza, in the Face of Israeli Objections, Linked accessed: http:/www. nytimes.com/2011/05/26/world/middleeast/26 egypt.html, on page A8 of the New York edition with the headline.
Kirshner, jonathan. 2010. "the tragedy of offensive realism: classical realism and the rise of china", European journal of international relations,2010.
Madi, Abd al-Fatah. 11 May 2011. Relations Between Egypt and Israel in the Wake of the Revolution linked accessed avalaible at: Http:// www. middleeastmonitor.org.uk/ articles/middle -east/2337-relations-between-egypt-and-israel-in-the-wake-of-the-revolution.
Odonnel, clarmariana 2008. The Eu, Israel and Hamas, center for European reformm Working paper, linked available at: www. cer. org.uk/ pdf/wp-820.pdf,pp:1-33
oren, micheal. 2002. Six days of war, oxford university press.
Okman, Jonathan. 2002. The Camp David Accords A Case Study on International Negotiation, WWs 547-Final Project, Januar 8.2002, available linked at: wws. princeton. edu/research/cases/ campdavid .pdf
pipes, Daniel. November 21, 2006. Time To Recognize Failure Of Israel-Egypt Treaty, linked accessed, http./www.nysun.com/foreign/ time -to-recognize-failure-of-israel-egypt-treaty/43906/
Post-Mubarak: Israel-Egypt Relations. 2011. Post-Mubarak: Israel-Egypt Relations, available Linked at: http://www.instmed.org/imed/2011 /03/post-mubarak-israel-egypt-relations.html.
Quandt, William.b. 2003. Campdavid, peace making and politics, the brookin gs insitution vashington,d.c.
Ravid, Barak.24. June 2011. Israel urges world to curb criticism of Egypt's Mubarak, linked available at:http://www. haaretz. com/print edition/news/israel-urges-world-to-curb-criticism-of-egypt-s-mubarak- 1.340238?localinksEnabled=false.
Cohen, Raymond. 1990. Culture and Conflict in Egyptian-Israeli Relations: A Dialogue of the Deaf, Indiana University press.
Shehata, Said. 30 September 2011. Profiles of Egypt's political parties, linked available at: http://www.bbc.uk/news/world-middle-east-15899548
Stein, Kenneth w. 1997. "Continuity and Change in Egyptian-Israel Relations, 1973-97". Israel Affairs, Spring/Summer, Vol. 3, Nos. 3&4, pp. 296-320.
Stein, Kenneth w. 1991. Madrid middle east peace conference, October. 30-november 2, 1991, the studay of modern Israel(ISMI), pp:1-4.
Sullivan, Denis.J. 1996. American Aid to Egypt, 1975-96 Peace without development, Middle east policy Journal, vol 4, issu 4, pp. 36-49 octobr. 1996.
Telhami, Shibley 1999. "From Camp David to Wye: Changing Assumptions in Arab- Israeli Negotiation", Middle East Journal Vol. 53. No. 3. Special Issue on Israel( Summer, 1999), pp. 379-392.
The Arab-Israeli Wars. 1948-2006. linked available at: http://www. jcrcboston.org./ focus/ support/israels-history/ the/The-arab-israeli-wars.html The Arab Organisation of Human Rights in the UK. 2010.10 Report-Middle east monitor, Special report-Egyptian government infected by mad Israeli wall disease, linked available at:
www. middleeastmonitor.org.uk/.../the-arab-organisation-of-human-rights-i
The Israel Project Jerusalem Office. 2011. Egypt and Israel past. Present and Future Relations office linked avaliable at: www. theisrael project.org/atf/cf/.../EGYPT-AND-ISRAEL-20110214. pdf
Zarpli Omer. 04 May 2011. Us-Egypt Relations After the Mubarak Government: What's Next? Accessed available at: http://www. bilgesam.org./en/index.php? option= com- content & view=article&id= 353: us-egypt-relations-after-the-mubarak-government-whats-next & catid= 77: ortadogu-analizler&Itemid=147
Zittran, Lauraand, and neil caplan. 2010. Negotiating Arab-Israeli Peace: Patterns, problems possibilities, second edation, published Indiana university press.
23 Days of war, 928 Days of Closure. December 2009. Life one year after Israel 's latest offensive on the Gaza Strip, 27 December 2008-18 January 2009, palestinian center for human Rights (PCHR), Linked accessed. at: www. pchrgaza.org/files/Reports/English/pdf-spec/23-days. pdf.
منبع مقاله:
فصلنامه روابط خارجی، سال چهارم، شماره دوم، تابستان 1391.
/م
