آیا «تکنیک هایی» وجود دارند که امکان لغزش و بازگشت بیماران را کاهش دهند؟
در رویکرد «رفتاردرمانی» تکنیک های زیر برای جلوگیری از بازگشت بیماران پیشنهاد شده اند:1- تکنیک «توقف فکر»
هنگامی که بیماران دچار «ولع مصرف مواد» یا به اصطلاح خودشان «وسوسه» می شوند، برای متوقف ساختن «نشخوارهای ذهنی» مربوط به مصرف مواد از این تکنیک استفاده می شود.بیمار می آموزد در هنگامی که افکار مربوط به مصرف یا خاطرات لذت بخش مصرف مواد به ذهن او هجوم می آورند با انجام «محاسبه های ذهنی طولانی» زنجیره ی افکار مربوط به مصرف مواد را قطع کند. مثلاً با توجه به سطح سواد و هوش، از عدد 1000، 7 تا 7 تا کم کند یا از عدد 100، 3 تا 3 تا کم کند و این تکنیک را تا جایی ادامه دهد که «فضای ذهنی اش» تغییر کند. روش دیگر این است که هنگام هجوم افکار مربوط به مصرف، در ذهن خود تصویر درمانگرش را ببیند که با یک تابلوی «ایست» ذهن او را متوقف می کند. یا بیمار می تواند در هنگام هجوم این افکار با آواز خواندن بلند زنجیره ی افکار خود را پاره نماید. طبعاً انتخاب این که تکنیک «توقف افکار» با کدام روش فوق صورت گیرد به ترجیح بیمار و میزان اثربخشی آن تکنیک روی هر بیمار خاص بستگی دارد.
2- تکنیک «کارت های یادآور»
بیمار تشویق می شود که در پاسخ به این سؤال که «چرا می خواهم ترک کنم؟» دلایل خود را روی کارت های کوچکی یادداشت کند و آن ها را به همراه داشته باشد و در موقعیت های مختلف و به ویژه در هنگام به وجود آمدن «میل مصرف» این کارت ها را مرور و به خود یادآوری کند. همچنین بیمار می آموزد که در هنگام دچار شدن به میل مصرف از خود بپرسد:«اگر اکنون مصرف کنم فردا در این ساعت چه احساسی نسبت به خودم خواهم داشت؟»
«اگر اکنون مصرف نکنم فردا در این ساعت چه احساسی نسبت به خودم خواهم داشت؟»
3- تکنیک «آرام سازی»
اغلب، بیماران در لحظه های عصبانیت، اضطراب، تشویش و بی قراری به عنوان یک تسکین دهنده به یاد مصرف مواد می افتند. بنابراین بسیار مهم است که بیماران بتوانند مهارت آرام کردن خود را فرابگیرند. این مهارت «آرام سازی» یا «تن آرامی» نامیده می شود. در ابتدای یادگیری این مهارت، هر بار تمرین آرام سازی20 تا30 دقیقه طول می کشد. اما با تکرار تمرین، بیمار در انجام آن ماهر می شود و می تواند خود را ظرف 5 دقیقه آرام کند. برای تن آرامی، روش های مختلفی وجود دارد. من از میان روش های مختلف، روش زیر را که شیوه ی «آگاهی حسّی» نامیده می شود، ترجیح می دهم. برای انجام این تمرین، در جای آرامی می نشینید و در ذهن خود به دنبال پاسخ سؤالات زیر می گردید. باز یا بسته بودن چشم ها بسته به ترجیح شما انتخاب می شود:
* آیا در این لحظه در پای راست خود بیشتر احساس سنگینی می کنید یا در پای چپ خود؟
* آیا در این لحظه در پای راست خود بیشتر احساس گرما می کنید یا در پای چپ خود؟
* آیا در این لحظه در دست راست خود بیشتر احساس سبکی می کنید یا در دست چپ خود؟
* آیا در این لحظه در دست راست خود بیشتر احساس گرما می کنید یا در دست چپ خود؟
* آیا در این لحظه در دست راست خود بیشتر احساس گرما می کنید یا در پای راست خود؟
* آیا در این لحظه در دست چپ خود بیشتر احساس گرما می کنید یا در پای چپ خود؟
* آیا در این لحظه در اطراف چشم های خود بیشتر احساس گرما می کنید یا در اطراف لب های خود؟
* آیا در این لحظه در گردن خود بیشتر احساس گرما می کنید یا در شانه های خود؟
* در بدن خود جست و جو کنید و پیدا کنید که در این لحظه «کانون آرامشِ» بدنِ شما کجاست؟ یعنی کدام قسمت بدن شما بیش از سایر قسمت ها احساسِ آرامش را به شما انتقال می دهد؟
* توجه خود را به این «کانون آرامش» معطوف کنید و به خود بگویید: «من از آرامش خود لذت می برم».
4- احتراز از «سرنخ های محرک»
در طول زمان اعتیاد، پدیده های مختلفی که همزمان با مصرف مواد در اطراف بیمار بوده اند برای او تداعی کننده ی مصرف مواد می شوند. دوستان مصرف کننده، موسیقی خاصی که بیمار در زمان مصرف گوش می داده است، مکان های خاصی که محل تهیه و مصرف مواد برای بیمار بوده اند و حتی دکوراسیون اتاقی که محلِ مصرف مواد بوده است، احساسات و افکار مصرف مواد را در بیمار تداعی می کنند. بنابراین لازم است بیمار یاد بگیرد که در هفته های اول قطع مصرف هرگاه دچار احساس نیاز به مصرف مواد شد کاوش کند و ببیند چه چیزهایی برایش تداعی کننده ی مصرف هستند. بیمار باید این محرک ها (که به آن ها سرنخ های تحریک کننده گفته می شود) را بشناسد و تلاش کند که از مواجه شدن با آن ها احتراز نماید. ادامه ی ارتباط با دوستان زمان مصرف و محیط های مصرف مواد، احتمال شکست بیماران در درمان و لغزش آن ها را افزایش می دهد. بدون تغییر روابط دوستانه ای که براساس مصرف مواد شکل گرفته اند امکان حفظِ پرهیز بسیار کم است.منبع مقاله :
سرگلزایی، محمدرضا؛ (1386)، اعتیاد، تهران: نشر قطره، چاپ اول
