دلایل طرفداران قبض و بسط

بی تردید نقد و بررسی نظریه ی «نسبیت معرفت» که مدّتی نسبتاً طولانی از طرح آن در کشور ما می گذرد و در باب آن کتاب ها و مقالات فراوانی نگاشته شده است، زمانی طولانی می طلبد و در این مجال ما به اختصار بدان...
شنبه، 28 دی 1392
تخمین زمان مطالعه:
موارد بیشتر برای شما
دلایل طرفداران قبض و بسط
 دلایل طرفداران قبض و بسط

 






 

پرسشی از محضر علامه مصباح یزدی

پرسش:

معتقدان به نظریه ی «قبض و بسط شریعت» چه دلیلی بر مدّعای خود دارند؟

پاسخ:

بی تردید نقد و بررسی نظریه ی «نسبیت معرفت» که مدّتی نسبتاً طولانی از طرح آن در کشور ما می گذرد و در باب آن کتاب ها و مقالات فراوانی نگاشته شده است، زمانی طولانی می طلبد و در این مجال ما به اختصار بدان پاسخ می گوییم: (1) ابتدا این سؤال را مطرح می کنیم که آیا در نظر معتقدان به نظریه ی «قبض و بسط شریعت» هر گزاره ای که در دین مطرح می شود، می تواند چند تفسیر، برداشت و قرائت داشته باشد؟ یا تنها برخی از گزاره های دینی دارای تفاسیر و قرائت های مختلف هستند؟ غالب دلایلی که آنها بدان تمسک جسته اند، تنها اختلاف برداشت و تفسیر را در برخی از گزاره های دینی اثبات می کند؛ اما آنها این دلیل خاص را تعمیم می دهند و آن را به کلّ حوزه دین و همه ی گزاره های دینی سرایت می دهند و نتیجه می گیرند که همه ی گزاره های دینی قابل قرائت ها و برداشت های متفاوت هستند. از جمله دلایل ایشان اختلاف فتاوای مجتهدان و فقها است.
ایشان می گویند: در حوزه ی اسلام و فقه، فتاوای مجتهدان متفاوت اند. یکی می گوید نماز جمعه واجب است و دیگری می گوید واجب نیست. یکی می گوید بازی شطرنج حرام است، اما دیگری آن را حلال می داند. یکی می گوید فلان موسیقی حرام است و دیگری می گوید حلال است. پس فتواها و برداشت های فقهاء و مجتهدان نسبی و متغیّر است تا آنجا که ممکن است حتّی یک مجتهد دو فتوای متفاوت داشته باشد؛ چنان که برخی از فقها زمانی فتوایی می دهند و پس از مدّتی از آن فتوی منصرف می شوند و فتوای جدیدی عرضه می کنند. پس این تفاوت فتاوی و برداشت ها دلیل آن است که معرفت و قرائت ما از دین نسبی و قابل تغییر است و امکان ندارد که معرفت و شناختی از دین ثابت و مطلق باشد.
در پاسخ باید گفت: همه و حتی اشخاص بی سواد جامعه ی ما می دانند که فتاوای مجتهدان در حوزه ی تکالیف دینی و احکام شرعی متفاوت است. اما این تفاوت فتاوی دلیل نمی شود که شما ادعا کنید که حتی معرفت پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از وحی ای که به او شده مطلق نیست؛ چون معرفت پیغمبر نیز از مقوله ی معرفت های بشری است و خطابردار است!. یعنی وقتی خداوند در قرآن می فرماید: «قل هو الله احد» و یا «و الهکم اله واحد لااله الا هو الرحمن الرحیم»(2)، گفته شود نمی دانیم که وحی خداوند و ماهیت آن چیست. آنچه را پیامبر به عنوان وحی خداوند به ما ارائه کرده، حقیقت وحی خداوند نیست، بلکه حاصل معرفت و فهم او از وحی است؛ و چون فهم او انسانی و خطابردار است، احتمال می دهیم که او در تلقی و گرفتن وحی اشتباه کرده باشد. (3) خداوند چیز دیگری را می خواسته بیان کند و او عوضی و اشتباهی فهمیده است و معرفت خود را به عنوان وحی خداوند تلقی کرده است. حاصل چنین نگرشی این است که فهم هیچ کس از هیچ یک از آیات قرآن معتبر نیست و در همه ی آنها احتمال خطا و اشتباه وجود دارد!
آیا لازمه ی وجود اختلاف در فتاوی آن است که هیچ گزاره ی مطلق و ثابتی در دین نداشته باشیم و همه گزاره های دینی قرائت های گوناگون داشته باشد؟ آیا وجود خدا نیز قابل تشکیک است و می توان پذیرفت که به نام اسلام و محتوای وحی قرآنی کسی وجود خدا را اثبات، و دیگری نفی کند و هر دو ادّعا به نام دو معرفت دینی معتبر باشد؟! به راستی دایره ی قرائت ها تا چه حدی گسترده است؟‌(4)
پاسخ این سؤال آن است که وجود قرائت های مختلف تنها در حوزه ی «مسائل ظنّی» قابل پذیرفتن است نه در مسائل ضروری و قطعی و اجماعی و اتّفاقی. بعلاوه، در حوزه مسائل ظنی دین هم تنها نظر متخصصان و صاحبنظران دینی معتبر است، که با روش صحیح تحقیق به استنباط به اظهار نظر می پردازند، نه هر کسی که چند صباحی درسی خوانده است و خود را کارشناس دینی معرفی می کند.
نتیجه آن که اختلاف نظر و وجود قرائت های مختلف تنها در حوزه ی مسائل ظنّی و متشابهات دین پذیرفته است، امّا در مسائل قطعی اسلام، محکمات، ضروریات، بیّنات اسلام تنها یک قرائت وجود دارد و آن قرائت خداوند و پیامبر اوست و در آن عرصه مجالی برای اختلاف نظر و تشکیک و ارائه قرائت های متفاوت نیست، همان طور که در طیّ هزار و چهارصد سال که از عمر اسلام می گذرد، اختلافی در آنها رخ نداده است. و البتّه عقلای عالم نیز تنها برای نظر کسانی ارزش و اعتبار قائل هستند که در حوزه ی معرفتی مربوط، صاحب نظر باشند و از شیوه ی درست تحقیق برای استنباط خود بهره گرفته باشند. چنانکه صاحب نظران مسائل فیزیک و شیمی حق ندارند درباره ی فلسفه و علوم انسانی اظهار نظر کنند مگر آن که در آن زمینه هم تحصیلات کافی داشته باشند و با روش تحقیق ویژه ی آنها به تحقیق بپردازند همچنین در علوم اسلامی هم فقط صاحب نظرانی که تحصیلات کافی داشته و با استفاده از روش تحقیق ویژه علوم دینی به تحقیق بپردازند حق اظهار نظر دارند و این مطلب به هیچ وجه بمعنای اختصاص فهم دین به روحانیین نیست.

پی نوشت ها :

1. در تبیین و نقد نظریه ی نسبیت معرفت و قبض و بسط شریعت کتاب ها و مقالات زیادی نوشته شده است. با این حال برای آشنایی اجمالی با این نظریه و ادله ی ارائه شده برای اثباتش و همینطور نقد این ادلّه، رجوع کنید به: «مبانی معرفت دینی» (از کتاب های سلسله دروس اندیشه های بنیادین اسلامی، محمد حسین زاده، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله)، چاپ اول، 1379، ص 81-94.
2. بقره/163.
3. لازمه این سخن انکار عصمت پیامبر در تلقی و گرفتن وحی است. در حالی که عصمت پیامبر در دریافت وحی هم از ضروریات دین اسلام است که شیعه و سنی به آن اعتراف و اتفاق دارند، و هم دلیل عقلی قطعی آن را اثبات می کند.
4. دقت شود که طرفداران نظریه ی نسبیت معرفت دینی‌، به طور کلی وجود هر گونه گزاره ی مطلق و ثابتی در دین را نفی می کنند و مدّعی اند هیچ گزاره ی ثابتی در دین وجود ندارد و همه ی گزاره های دینی قابل قرائت های مختلف اند.

منبع مقاله :
مصباح یزدی، محمد تقی؛ (1391)، پاسخ استاد به جوانان پرسشگر، قم: انتشارات مؤسسه ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی (قدس سرّه)، چاپ اول



 

 



ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
مقالات مرتبط
موارد بیشتر برای شما
معرفی خوشنویسان معروف قرآن کریم
معرفی خوشنویسان معروف قرآن کریم
بررسی مرقع و قطاع در خوشنویسی
بررسی مرقع و قطاع در خوشنویسی
خیابانی: آقای بیرانوند! من بخواهم از نام بردن تو معروف بشوم؟ خاک بر سر من!
play_arrow
خیابانی: آقای بیرانوند! من بخواهم از نام بردن تو معروف بشوم؟ خاک بر سر من!
توضیحات وزیر رفاه در خصوص عدم پرداخت یارانه
play_arrow
توضیحات وزیر رفاه در خصوص عدم پرداخت یارانه
حمله پهپادی حزب‌ الله به ساختمانی در نهاریا
play_arrow
حمله پهپادی حزب‌ الله به ساختمانی در نهاریا
مراسم تشییع شهید امنیت وحید اکبریان در گرگان
play_arrow
مراسم تشییع شهید امنیت وحید اکبریان در گرگان
به رگبار بستن اتوبوس توسط اشرار در محور زاهدان به چابهار
play_arrow
به رگبار بستن اتوبوس توسط اشرار در محور زاهدان به چابهار
دبیرکل حزب‌الله: هزینۀ حمله به بیروت هدف قراردادن تل‌آویو است
play_arrow
دبیرکل حزب‌الله: هزینۀ حمله به بیروت هدف قراردادن تل‌آویو است
گروسی: فردو جای خطرناکی نیست
play_arrow
گروسی: فردو جای خطرناکی نیست
گروسی: گفتگوها با ایران بسیار سازنده بود و باید ادامه پیدا کند
play_arrow
گروسی: گفتگوها با ایران بسیار سازنده بود و باید ادامه پیدا کند
گروسی: در پارچین و طالقان سایت‌های هسته‌ای نیست
play_arrow
گروسی: در پارچین و طالقان سایت‌های هسته‌ای نیست
گروسی: ایران توقف افزایش ذخایر ۶۰ درصد را پذیرفته است
play_arrow
گروسی: ایران توقف افزایش ذخایر ۶۰ درصد را پذیرفته است
سورپرایز سردار آزمون برای تولد امیر قلعه‌نویی
play_arrow
سورپرایز سردار آزمون برای تولد امیر قلعه‌نویی
رهبر انقلاب: حوزه‌ علمیه باید در مورد نحوه حکمرانی و پدیده‌های جدید نظر بدهد
play_arrow
رهبر انقلاب: حوزه‌ علمیه باید در مورد نحوه حکمرانی و پدیده‌های جدید نظر بدهد
حملات خمپاره‌ای سرایاالقدس علیه مواضع دشمن در جبالیا
play_arrow
حملات خمپاره‌ای سرایاالقدس علیه مواضع دشمن در جبالیا