یورو: از آغاز تا امروز

1- اتحادیه اروپایی

اتحادیه اروپایی عبارتست از اتحادی از کشورهای اروپایی که متعهد به تحقق صلح و افزایش سطح رفاه شهروندان خود شده اند. اتحادیه اروپا را نمی توان در حال حاضر کشوری تلقی کرد که نمایندگی کشورهای عضو را دارا می باشد. ولی می توان گفت چیزی بیش از یک سازمان بین المللی می باشد و در نوع خود در جهان بی نظیر و مانند است. کشورهای عضو در اتحادیه اروپا دارای نهادهای مشترکی هستند و برخی از اختیارات خود را به نهادهای مذکور واگذار کرده اند. بدین ترتیب آنها تمایلات مشترک خود را در موضوعات مورد نظر از طریق نهادهای مذکور تحقق می بخشند. از این روند تحت عنوان «همگرایی اروپایی» نیز یاد می شود.
از نظر تاریخی، ایجاد اتحادیه اروپایی، نتیجه جنگ دوم جهانی است. هدف ایده همگرایی در اروپا، جلوگیری از جنگ های مشابه جهانی اول و دوم و ممانعت از عواقب آن در اروپا است. رابرت شومان، وزیر خارجه وقت فرانسه در تاریخ 9 ماه مه 1950 اعلام داشت که اروپا جهت تحقق صلح و جلوگیری از جنگ های خانمان سوز، چاره ای جز اتحاد و همگرایی با یکدیگر ندارد.
نهادهای اصلی اتحادیه اروپا، نهادهای پنج گانه ای به شرح زیر هستند:
- پارلمان اروپا (مستقیماً توسط مردم انتخاب می شود)
- شورای اروپا (نماینده دولت های کشورهای عضو)
- کمیسیون اروپایی (نهاد اجرایی اتحادیه)
- دیوان دادگستری اروپایی (نظارت بر مسایل حقوقی)
- دیوان محاسبات اروپایی (کنترل کننده بودجه اتحادیه اروپایی)
بعلاوه نهادهای ذیل نیز اتحادیه را در انجام وظایف خود یاری می نمایند:
- کمیته اقتصادی و اجتماعی
- کمیته های منطقه ای
- بانک مرکزی اروپا
- کمیته رسیدگی به امور شهروندان
- بانک سرمایه گذاری اروپایی
اعضای اولیه اتحادیه اروپایی امروزی همان شش کشور مؤسس جامعه اروپایی (ابتدا جامعه ذغال سنگ و فولاد) یعنی کشورهای بلژیک، آلمان، فرانسه، ایتالیا، لوکزامبورگ و هلند هستند. دانمارک، ایرلند و انگلستان در سال 1973، یونان در سال 1981، اسپانیا و پرتقال در سال 1986، اطریش، فلاند و سوئد در سال 1994 به اتحادیه اروپا ملحق شدند. ده کشور دیگر اروپایی نیز در سال 2004 متعاقب تصمیم مربوط به گسترش اتحادیه اروپا، به این اتحادیه ملحق شدند. این ده کشور عبارتند از: قبرس، جک، ایسلند، لیتلند، لیتوانی، مجارستان، مالت، لهستان، اسلواک و اسلونی. هم اکنون 25 کشور عضو اتحادیه اروپایی هستند و قرار است در سال های آتی کشورهای دیگر نیز به این اتحادیه ملحق شوند. براساس برنامه زمان بندی شده چنانچه رومانی و بلغارستان بتوانند نظر اتحادیه را تأمین نمایند در سال 2007 و متعاقب آن ترکیه می تواند به اتحادیه ملحق شود. بدین ترتیب اتحادیه جمعیتی را بالغ بر پانصد میلیون نفر (نیم میلیارد نفر) در برخواهد گرفت. فقط کشورهایی می توانند عضو اتحادیه اروپایی باشند که یک نظام دموکراتیک داشته، حقوق بشر را رعایت نموده، دارای نظام اقتصاد آزاد و در وضعیتی باشند که بتوانند مقررات و قوانین اتحادیه را اجرا نمایند.
بطور کلی می توان گفت که اتحادیه در زمینه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی فعالیت داشته و در هر بخش اهدافی را تعیین و مترصد تحقق آنها است. برخی اهداف اتحادیه اروپایی عبارتند از: افزایش نرخ رشد در کشورهای عضو، مساعدت به تحق رشد متوازن در نقاط مختلف، آزادی تحرک نیروی کار و سرمایه، آزادی تحصیل در کشورهای عضو، برداشتن مرزهای بین کشورها، حفظ محیط زیست، ایجاد ثبات و امنیت و بالاخره تحقق صلح.
در بخش بعدی به موضوع «یورو» پول واحد اروپایی که از سال 2002 به عنوان پول 12 کشور اروپایی رایج می باشد، خواهیم پرداخت. در این بخش چگونگی پیدایش یورو و تحولات بعدی آن را تا به امروز بررسی خواهیم کرد.

1- یورو- پول واحد اروپایی

از آغاز تا به امروز

مبنای پیدایش یورو ر می توان ایجاد اتحادیه پرداخت های اروپایی (1) که قرار داد آن بین کشورهای عضوO E C D (2) در تاریخ 19 سپتامبر 1950 انعقاد یافت، تلقی کرد. این اتحادیه چارچوبی را برای تبدیل ازهای اروپایی به یکدیگر بوجود آورد.
بعلاوه انعقاد قرار داد مربوط به تأسیس «جامعه اروپایی ذعال سنگ و فولاد» که در تاریخ 18 آوریل 1951 بین شش کشور اروپایی آلمان، فرانسه، ایتالیا، بلژیک، هلند و لوکزامبورگ به امضا رسیده و سپس اتحادیه اروپای امروزی را موجب شده است نیز مبنای پیدایش یورو، پول واحد اروپایی تلقی می شود.
قرار دادهای بعدی که از مراحل تکامل همگرایی در اروپا و مبنای رایج شدن یورو می باشد عبارتند از قرارداد رم مورخ 25 مارس 1975 دال بر تأسیس جامعه اقتصادی اروپا و موافقت نامه پولی اروپایی مورخ 29 دسامبر 1958.
بالاخره از مهمترین اسناد تاریخی در این رابطه می توان از گزارش ورنر نخست وزیر وقت لوکزامبورگ نام برد. در این گزارش (1970) برای ایجاد اتحادیه اقتصادی و پولی در اروپا سه مرحله پیش بینی شده بود. این سه مرحله عبارت بودند از:
1- کاهش نوسانات نرخ از و هم آهنگی سیاست های اقتصادی بین کشورهای عضو.
2- همگرایی بازارهای مالی و سیستم بانکی کشورهای عضو برای جا بجایی آزاد سرمایه.
3- ثبات نرخ ارز بین کشورهای عضو و ایجاد سیستمی در رابطه با بانک مرکزی جامعه اروپایی.
توضیحاً اضافه می شود که در سال 1971 سیستم پولی برتن وودز زمانی که نیکسون رئیس جمهور امریکا رابطه بین دلار و طلا را قطع شده اعلام نمود، در هم فرو ریخت.
در سال 1973، کشورهای ایرلند، دانمارک و انگلستان به جامعه اروپایی ملحق شدند.
متعاقب فعالیت های فرانسه و آلمان در تاریخ 5 دسامبر 1978، قرارداد مربوط به سیستم پول اروپایی (E M S) (3) بین کشورهای عضو جامعه اروپا به امضا رسید که در تاریخ 13 مارس 1979 لازم الاجرا گردید. براساس این سیستم می باید جهت همگرایی پولی کشورهای عضو، نوسانات نرخ ارز فیمابین کاهش پیدا می کرد.
یونان در سال 1981 به عنوان دهمین و کشورهای اسپانیا و پرتقال، به عنوان کشورهای یازدهم و دوازدهمین کشور به جامعه اقتصادی اروپا الحاق پیدا کردند.
بالاخره متعاقب امضا «سند واحد اروپایی» در سال1988، گزارش ژاک دلور (4)، محرک بیشتری برای همگرایی اقتصادی و پولی بین کشورهای اروپایی بوجود آورد.
در گزارش دلور برای گسترش و فعال کردن اتحادیه اقتصادی و پولی اروپایی سه مرحله پیش بینی شده بود:
مرحله اول: افزایش همکاری بین بانک های مرکزی کشورهای عضو در جهت هم آهنگی بیشتر در اتخاذ سیاست های پولی، از بین بردن موانع بر سر راه همگرایی مالی و هم آهنگی سیاست های اقتصادی و بودجه ای،
مرحله دوم: کاهش نوسان نرخ ارزها، تلاش برای تأسیس بانک مرکزی واحد (اروپا)،
مرحله سوم: ثابت کردن نرخ ارز بین ارزهای اروپایی (کشورهای عضو) و رایج کردن ارز واحد به جای آنها. انتقال مسئولیت سیاست های مربوط به ارز واحد به بانک مرکزی اروپا.
بالاخره در تاریخ 7 فوریه 1992، قرارداد مربوط به اتحادیه اروپا در ماستریخت (که به ماستریخت دوم مشهور است)‌به امضای کشورهای عضو اتحادیه رسید. (بدنبال انعقاد موافقت نامه سیاسی ماستریخت در دسامبر سال 1991 ماستریخت اول). این قرارداد که در نوامبر سال 1993 لازم الاجرا گردید مبنایی را برای رایج نمودن پول اروپا بوجود آورد.
بالاخره متعاقب تشکیل شورای اروپا در مادرید در سال 1995 و آمستردام در سال 1997 در اجلاس بروکسل تصمیم گرفته شد که در یازده کشور عضو از اول ژانویه 1999، یورو به عنوان پول واحد اروپایی در نظر گرفته شود. این یازده کشور عبارت بودند از: بلژیک، آلمان، اسپانیا، فرانسه، ایرلند، ایتالیا، لوکزامبورگ، هلند، اطریش، پرتقال و فنلاند.
بانک مرکزی اروپا در تاریخ اول ژوئن سال 1998 در فرانکفورت تأسیس و تصمیم گیری در مورد مسایل پولی اروپا به این نهاد پولی واگذار شد.
بدین ترتیب از تاریخ اول ژانویه سال 199، یورو، پول واحد اروپایی در یازده کشور مذکور به عنوان پول رایج مورد قبول واقع شد. یونان نیز در تاریخ اول ژانویه سال 201، یورو، پول واحد اروپا را به عنوان ارز رایج در این کشور پذیرفت. در حال حاضر منطقه یورو، شامل دوازده کشور اروپایی می شود. متعاقب تمام این فعالیتها بالاخره در تاریخ اول ژانویه سال 2002، که به نام «روز یورو» نام گذاری شده است، یورو، پول واحد اروپایی در دوازده کشور عضو عملاً به جریان افتاد. ابتدا یورو به همراه ارزهای کشورها در بازار مورد استفاده قرار می گیرد تا اینکه در تاریخ 28 فوریه سال 2002 کلیه ارزهای محلی از بازار منطقه یورو خارج و فقط یورو در داد و ستدهای ملی و بین المللی مورد استفاده قرار می گیرد.
توضیحاً اضافه می شود که در حال حاضر 25 کشور، عضو اتحادیه اروپا می باشند ولی یورو در دوازده کشور عضو رایج می باشد. در تاریخ اول ماه مه سال 2004 زمانی که کشورهای جدید به اتحادیه اروپا ملحق گردیدند (قبرس، چک، استونی، مجارستان، لیتونی، لیتوانی، مالت، لهستان، اسلونی و اسلواک)، ‌تصمیم گرفته شد چنانچه این کشورها بتوانند معیارهای مندرج در پیمان ماستریخت را تحقق بخشند، بتوانند به منطقه یورو نیز ملحق شوند.

پی نوشت ها :

1- European Payment Union
2- Organisation for European Economic Cooperation and Development.
3- European Monetary System
4- Jacques Delors

منبع مقاله :
محتشم دولتشاهی طهماسب (1390) مبانی علم اقتصاد: اقصاد خرد، اقتصاد کلان تهران: چاپ سی و یکم، ویراست ششم (1390).