نویسندگان:
دکتر نهله غروی نائینی *
فاطمه همدانیان*
چکیده
گفتار و رفتار معصومان(ع) بهترین راهنما و الگو برای زندگی انسان هاست و به گواه قرآن کریم، پیامبراکرم(ص) بهترین الگو برای همه هستند. امامان (ع)که جانشینان و وارثان آن حضرت می باشند، نیز بهترین الگو در عصر و زمان خود و همه زمان ها هستند. زندگانی و سخنان گهربار سرور شهیدان جهان حضرت اباعبدالله (ع)،امام سوم شیعیان که با قیام عظیم خود حیات بخش پیوستار سیره نبوی درتمام طول تاریخ اسلام بودند و خواهند بود، بهترین معلم برای همه انسان ها وآزادگان دنیاست. این مقاله با بررسی ازدواج در کلام و سیره آن حضرت، به این نتیجه رسیده است که امام حسین(ع) با حفظ عظمت وجودی زن، هیچ حَرَجی را درامر ازدواج بر زن نمی پذیرد.کلیدواژه ها: ازدواج، امام حسین(ع)، معیار ازدواج، ازدواج سیاسی، ازدواج موقت، تعدد زوجات.
مقدمه
همان گونه که در بین انسان ها مرسوم است، از جمله راه های نشان دادن اهمیت یک عمل و ترغیب مردم به انجام آن به مثابه یک الگو، انجام آن عمل توسط انسان های برجسته و شاخص آن جامعه همانند علما، والیان و حاکمان است.رسول خدا (ص) دربیان جایگاه ازدواج و ترغیب مردم به آن، اعلام می دارد که ازدواج سیره و روش من و انبیا و اولیاست. آن حضرت تأسی به ائمه هدی و حضرت معصومین(ص) را در شئون عمل به دستورات و حرکت در مسیر رسالت می داند. همچنین می فرمایند: ازدواج کنید و توجه داشته باشید که اگر از ازدواج روی گردانید، نمی توانید از پیروان آیین من باشید: «فإن التَزویجُ سنّه رسول الله (ص)فإنه کان یقولُ مَن کان یجب أن یتبع سنتی فإن مِن سنتی التزویج.» (حرعاملی، 1403 ق، ج6، ص 3) و درکلامی دیگر، با صراحت بیشتر ازدواج را سنت خویش قرار داده، ترک آن را خروج از دایره سنت نبوی بیان فرموده اند: «النکاحُ سُنتی فَمَن رَغِبَ عن سنتی فلیس مِنّی » (مجلسی، 1403 ق، ج103، ص220) ائمه اطهار(علیهم السلام) نیز در سیره خود استمرار سنت پیامبر را مد نظر قرار داده اند. کلام و عملکرد امام حسین(ع) که سبط نبی اکرم اسلام(ص) و امام سوم شیعیان هستند، گویای این نکته مهم است.
این مقاله ابتدا به بیان ازدواج در دروان پیش از اسلام و ادیان می پردازد، سپس به ویژگی های ازدواج اشاره می کند و درادامه، این موضوع را در گفتار و سیره امام حسین پی می گیرد.
تاریخچه ازدواج
برای ورود به بحث ازدواج در کلام و رویکرد امام حسین (ع) ابتدا تاریخچه کوتاهی از چگونگی ازدواج در ادیان و دوران پیش از اسلام ارائه می گردد.الف. در یهودیت
در یهودیت، ازدواج به معنای کامل شدن و اوج رشد انسانی است. برپایه تعالیم یهود، یک مرد بدون همسر و یک زن بدون شوهر، انسان هایی کامل نیستند و با ازدواج و پیوند زناشویی از شکل ناقص به وجودی کامل تبدیل می شوند. درآیین یهود، ازدواج با محارم مجاز می باشد. (تلمود کثوبوت، باب 11 و 14) ازدواج در میان کلیمیان دارای مراسمی مخصوص با آدابی مربوط به آن است، که ازآن جمله می توان به مهریه زن که «کتوباه» نام دارد و «چاپاه» (پارچه ای سفید و نماد روشنایی که بر روی چارچوب از هر طرف و بر روی سر عروس و داماد قرار می گیرد و نماد خانه و زندگی جدید زوج جوان است) یاد کرد.
ب. در مسیحیت
مسیحیان هنگان ازدواج متعهد می شوند که یکی شدن مرد و زن را نشانه آشکاری برای محبت خدا به بشر و محبت مسیح به شاگردانش قرار دهند. به همین علت، مسیحیان ازدواج را التزام و تعهد درطول زندگی می شمارند و با طلاق و ازدواج مجدد در زمان حیات همسر مخالفند (میشل،1377، ص 95) گر چه ازدواج در مسیحیت پدیده ای مقدس محسوب شده، سرّ عظیم نامیده می شود، اما در برابر آن، دوری گزیدن از ازدواج امری پسندیده تراست. شخص مجرد با تمام توان به خدمت خداوند می رسد و با کم کردن مشغله های دنیوی
و زندگی، خود را شبیه عیسی (ع) و مریم مقدس می سازد.(پطرس، 1882، ص 345) به همین دلیل است که کشیشان از ازدواج دوری می کنند. بنابر دیدگاه انجیل، ازدواج تنها وسیله ای برای دفع شهوت و جلوگیری از معصیت است و خود ارزشمند نیست و نگاه به ازدواج به عنوان وسیله ای برای حفظ پاکی و تأمین نیازهای جسمی است.(سکری سرور، [بی تا]، ص 68)
ج. در ایران باستان
در زمان ساسانیان، نوع اصلی ازدواج ایرانی «زنی پادِخشای» خوانده می شد که در واقع، انتقال قیمومیت دختر از پدر به شوهر بود. انواع دیگری از ازدواج نیز وجود داشتند؛ از جمله «چَگِر» و این زمانی اتفاق می افتاد که شوهر توانایی فرزند آوری نداشت و زن خود را به عنوان همسر موقت به یکی از نزدیکان می داد تا فرزند آورد.(دریایی، 1383، ص 172) نوع دیگری از ازدواج که باعث بحث و جدل های زیادی در عصر حاضر گشته، «خویدوده» بود که ازدواج با محارم است. (همان، ص177)
د. دراسلام
از دیدگاه اسلام، ماهیت ازدواج یک قرارداد و پیمان با شرایطی ویژه است (نجفی، 1365، ص 5-8) و بسیار پسندیده و مطلوب است و از منظر فقه اسلامی، عملی مستحب و چه بسا مستحب مؤکد و در برخی موارد واجب شمرده می شود.(مشکینی، 1366،ص 10)
ازدواج از راه های تأمین صفاتی همچون عفت و حیاست. اسلام با تشریع ازدواج، مسیر رسیدن به عفت و حیا را هموار می سازد؛ بدین صورت که ازدواج را بهترین و طبیعی ترین راه تأمین نیازهای جنسی معرفی می کند. در میان شیعیان، نوعی از ازدواج (معروف به ازدواج
موقت) به نام «متعه» وجود دارد که در آن عقد ازدواج برای مدتی معین و محدود بین زن و مرد بسته می شود و علما و اندیشمندان اسلام این نوع ازازدواج را یک ضرورت اجتماعی می دانند.(مطهری، 1381، ص 67)
فضایل ازدواج
در فضیلت و اهمیت ازدواج، پیامبر اکرم (ص)فرمود: ارزش هیچ چیز نزد خداوند متعال، به اندازه خانه ای نیست که برای ازدواج ساخته می شود.(1) (کلینی، 1367، ج5، ص 328)در همین حیطه، حضرت امام صادق(ع) نقل می کند: مردی به حضور پدرم امام باقرآمد. پدرم از آن مرد سؤال نمود: آیا همسر داری؟ جواب داد : نه. پدرم فرمود: من دوست ندارم که دنیا و آنچه درآن است از آن من باشد و من در عوض، فقط یک شب بدون همسر زندگی کنم. سپس امام پنجم فرمود: دو رکعت نماز شخص متأهل بهتر از شب زنده داری شخص مجرد است که تمام شب را به نماز ایستاده و روزش را به روزه بپردازد. (بابازاده، 1370، ص 122)
از امام علی (ع)روایت شده که فرمودند: ازدواج کنید که ازدواج کردن سنت رسول خدا است که همواره می فرمود : «هر کس دوست دارد از سنت من تبعیت کند، ازدواج کردن از سنت من است.» (حرعاملی، 1403، ج14، ص 4)
اسلام به پسر و دختر امر می کند که هر چه سریع تر ازدواج کنند و آن قدر این مهم تأکیدشده است که رسول گرامی(ص) ازدواج نکردن را اعراض از سنت خویش، یعنی خروج از اسلام قلمداد می کند و خانه ای را که در آن ازدواج صورت پذیرد بهترین خانه می داند.
ازدواج و حفظ نسل مسلمان مورد فخر و مباهات پیامبراکرم(ص) است چنان که فرمودند: ازدواج کنید و تشکیل خانواده بدهید و تولید نسل نمایید که من در روز قیامت به شما مباهات می کنم، حتی به طفل کوچکی که سقط شده باشد.(2) (مظاهری، 1375، ص 90)
یک انسان متأهل علاوه بر تعبد و پیروی از دستورات پروردگار جهانیان و پیشوایان معصوم(ع)، با ازدواج، خویش را سعادتمند نموده و از مرز انزوا و تجرد به کانون مسئولیت قدم می گذارد؛ زیرا انسان مجرد اعتبار چندانی در میان اجتماع ندارد و درد مردم را دقیقاً نمی فهمد.
امام علی بن موسی الرضا (ع) در تأکید بر امر ازدواج فرمودند : زنی به حضور امام باقر (ع) آمد و عرض کرد: من متبتله هستم. امام باقر (ع) فرمودند: منظورت از تبتل چیست ؟ گفت : قصد دارم ابداً ازدواج نکنم. فرمودند : برای چه ؟ گفت : می خواهم در فضل و کمال برتری جویم. امام(ع) فرمودند: از این کار منصرف شو، که اگر درازدواج نکردن برتری باشد، قطعاً حضرت فاطمه (س)به ازدواج نکردن از تو سزاوارتر بود، در صورتی که احدی از نظر فضل و برتری از حضرت فاطمه(س) سبقت نگرفته است.(صفری، 1371، ص 30)
ازدواج باعث وسعت رزق در زندگانی است و درهای رحمت و بخشش با ازدواج گشوده می گردد. چنان که امیرالمؤمنین علی (ع) می فرماید : روزی را به وسیله ازدواج جست و جو کنید.(3)(همان) و با زنان تزویج کنید که ایشان سبب روزی هستند.(4)(همان)
ازدواج، یک هویت دینی
ارزش ازدواج به عنوان هویت دینی وقتی روشن می شود که گوشه ای از اسرار نکاح و رموز ازدواج از زبان صاحب وحی باز شود تا معلوم گرد که زن نه ملعبه مرد است، نه وابسته و نه ابزار، بلکه همچون بنیان مرصوصی است که مرد را از پرتگاه دوزخ می رهاند و ازانحراف نجات می دهد، وبا هم از خطر تیرگی و تاریکی آسوده می شوند و هماهنگ با هم راه فلاح و صلاح و نجاح را طی می کنند و ازطلاح و تباه و تبار می رهند. رسول اکرم حضرت محمدبن عبدالله چنین می فرماید: مردی که با زنی ازدواج نماید و زنی که با مردی عقد زناشویی ببندد، هر کدام نصف دین خود را حفظ نموده اند.(5) (بروجردی، 1380، ج20، ص 8) یعنی هویت مرد برای زن در نکاح و نیز هویت زن برای مرد در ازدواج، یک هویت دینی است نه غریزه و آمیزش حیوانی که در هر نر و ماده ای یافت می شود. نیز پیامبر گرامی (ص)می فرماید : هیچ جوانی نیست که در عنفوان جوانی ازدواج نماید، مگر آنکه شیطان مراقب او ناله بر می آورد که : او دو سوم دین خود را از من حفظ نموده است، بنده خدا بعد از ازدواج باید درباره یک سوم دیگر دین خود پرهیزگار باشد.(6)دراین حال، مرد با ازدواج و بستن پیوند زندگی مشترک با زن جوان، بخش مهم دین خود را حفظ می نماید. چنین نگرش ملکوتی به زن و نگاه الهی به ازدواج و بینش آسمانی به تشکیل کانون مشترک زناشویی، هرگز مرد را وابسته یا آزاد نمی بیند و زن را نیز از نگاه وابستگی و ابزاری مصون می داند.(جوادی آملی، 1369، ص5)پی نوشت ها :
*دانشیار دانشگاه تربیت مدرس
*کارشناسی ارشد مطالعات زنان
1ـ ما مِن شیءٍ أحبَّ إلی الله عزوجلّ مِن بیت یعمَّر بِاالنکاح.
2 ـ تناکحوا و تناسلوا فإنی ایاهی بکم یوم القیامه ولو باالسقط.
3 ـ التَمسوا الرِزق باالنکاح.
4 ـ تَزَوّجو النّساء فَآتِهِنَّ یأتینَ بِالمال.
5 ـ من تزوج احرز نصف دینه.
6 ـ ما مِن شابٍّ تزوَّج فی حَدائِه سِنهُ الاَعَجَ شیطانه؛ یا وَیلَه عَصِم مِنی ثلثِ دینِه، فَلیتَقِ الله العبدِ فی ثلثِ الاخرِ.
نشریه بانوان شیعه، شماره 20
