زمینه پیدایش
بانی مسجدی مشغول تماشای چسباندن کاشی سر در آن بود که اسمش روی آن حک شده بود. کسی رسید و گفت: «بگو آن را برداشته به اسم من نصب کند که اگر برای خداست چه به اسم من چه به اسم کَل عباس».(1)پیامها
1. کسی که برای خدا کار می‌کند دنبال اسم و رسم نیست. کاربرد: 1. به کسی گفته می‌شود که برای اسم و رسم کار خیر بکند.ضرب المثل های هم مضمون
ـ از «اشهَد» فصیح، بِهْ است اَسهَد بلال. ـ از علی آموز اخلاص عمل.ـ اول سلمان شو، بعد مسلمان شو.
ـ تو خوبی کن بینداز از دریا.
ـ بالق نداند خالق می‌داند.
ـ سخن کز بهر حق گویی، چه عِبرانی چه سِریانی.(2)
اشعار هم مضمون
از پی ردّ و قبول عامه خود را خر مساز * ز آنکه نبود کار عامه جز خری، یا خَر خَری (سنایی)طاعت آن نیست که بر خاک نهی پیشانی * صدق پیش آر که اخلاص به پیشانی نیست (سعدی)(3)
ریشه های قرآنی حدیثی
رسول خدا(صلی الله علیه وآله): «أَخْلِصُوا اَعْمالَکُمْ للهِ، فَاِنَّ اللهَ لا یَقْبَلُ اِلاّ ما خَلَصَ لَهُ؛ اعمال خود را برای خدا خالص گردانید، زیرا خداوند نپذیرد مگر آنچه را که خالص برای او باشد.»(4)امام علی(علیه السلام): «لَیْسَتِ الصَّلاةُ قِیامَکَ وَ قُعُودَکَ، اِنَّما الصَّلاةُ اِخْلاصُکَ وَ اَنْ تُریدَ بِها اللهَ وَحْدَهُ؛ نماز به قیام و قعود تو نیست، بلکه نماز آن است که از روی اخلاص و تنها از روی خداخواهی باشد».(5)
لغات
حک شده بود: نوشته شده بود.بالق: اسم شخصی است.
کز: که از.
بهر: به خاطر.
عبرانی: زبان یهودی.
سریانی: زبان سریانی.
پی نوشت ها :
1. حسن ذوالفقاری، داستان‌های امثال، تهران، مازیار، چ 2، 1385، ص 128.
2. غلامرضا حیدری ابهری، حکمت‌نامه پارسیان، قم، نشر جمال، چ 1، 1385، ص 56.
3. همان.
4. متقی هندی، کنزالعمال، تحقیق: صفوة السقا، بیروت، مؤسسه رسالت، چ 1، 1389 هـ.ق، ح 5258.
5. شرح نهج‌البلاغه، ابن ابی الحدید، بیروت، دار احیاء التراث، چ 2، 1385، ج 1، ص 325.
مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما
