اندازه نگه‌دار که اندازه نکوست

پیامها

پیام این ضرب المثل رعایت اعتدال و میانه‌روی در همه کارهاست. و در دعوت به میانه‌روی به کار می‌رود.

ضرب المثل های هم مضمون

ـ آدم به کیسه‌اش نگاه می‌کند.(1)
ـ نه به آن شوری شوری، نه به این بی‌نمکی.(2)
ـ یا از این لب بام می‌افتد یا از آن لب.
ـ اسب راه آن است کو نه فَربِه و نه لاغر است.
ـ پُر مَپَر که پر و بالت می‌سوزد.
ـ میان مسجد و می‌خانه راهی است.
ـ نباید فشاند و نباید فشرد.
ـ نه چندان شیرین باش که تو را بخورند، نه چندان تلخ که تو را به دور افکنند.
ـ همه کار گیتی به اندازه به.
ـ حمام گرم زود عرق می‌آورد.
ـ رشد زیادی مایه جوان‌مرگی است.
ـ گاهی از دروازه درون نمی‌آید گاهی از سوراخ سوزن بیرون می‌رود.
ـ نه به آن داریه و دنبک زدنت، نه به آن زینب و کلثوم شدنت.
ـ کار ناید از طبایع چون نماند اعتدال.
ـ هر چه از حدّ بگذرد ناچار گردد ضدّ آن.(3)

اشعار هم مضمون

اسب تازی دو تک رود به شتاب * شتر آهسته می‌رود شب و روز(4) (سعدی)
نه چندان بخور کز دهانت برآید * نه چندان که از ضعف جانت برآید (سعدی)
ز کار زمانه، میانه گزین * چو خواهی که یابی ز خلق، آفرین (فردوسی)
ساقی ار باده به اندازه خورد، نوشش باشد * ور نه اندیشه این کار فراموشش باد (حافظ)
کسی کو میانه گزیند ز کار * پسند آیدش گردش روزگار (فردوسی)
ظهور نیکویی در اعتدال است * عدالت جسم را اقصی الکمال است (شبستری)(5)

ریشه های قرآنی حدیثی

امام علی(علیه السلام): «المُومنُ سِیرتُهُ القَصدُ؛ مؤمن، شیوه‌اش میانه‌روی است.»(6)
امام علی(علیه السلام): «لا تَرَی الجاهِلَ الّا مُفرِطاً او مُفَرَّطاً؛ نادان را نبینی مگر افراط‌گر یا تفریط‌گر».(7)

لغات

اسب تازی: نوعی اسب.
کز: که از.
تک: دویدن.

پی نوشت ها :

1. امثال و حکم دهخدا، تهران، امیر کبیر، چ 4، 1357، ج 1، ص 291.
2. همان، ج 4، ص 1845.
3. غلامرضا حیدری ابهری، حکمت‌نامه پارسیان، قم، نشر جمال، چ 1، 1385، ص 73.
4. امثال و حکم دهخدا، ج 1، ص 167.
5. غلامرضا حیدری ابهری، حکمت‌نامه پارسیان، ص 70.
6. تمیمی آمدی، غررالحکم و دررالکلم، تحقیق: جلال الدین محدث، تهران، دانشگاه تهران، چ 3، 1360، ح 1501.
7. نهج‌البلاغه سید رضی، تحقیق: کاظم محمدی و محمد دشتی، قم، انتشارات امام علی(علیه السلام)، چ 2، 1396 هـ.ق، حکمت 70.

منبع مقاله :
مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما