به گرسنگی مردن، به که حاجت به کسی بردن

زمینه پیدایش

درویشی را شنیدم که در آتش فاقه می‌سوخت و خرقه بر خرقه می‌دوخت و تسکین خاطر به این بیت می‌کرد: به نان خشک قناعت کنیم و جامه‌ای دلق * که بار محنت خود به که بار منت خلق کسی گفتش: چه نشینی که فلان، در این شهر طبعی کریم دارد و کرمی عمیم، میان به خدمت آزادگان بسته و بر در دل‌ها نشسته. اگر بر صورت حال تو چنان که هست، مطلع گردد، پاس خاطر عزیزان منت دارد و غنیمت شمارد. گفت: خاموش که به گرسنگی مردن، به که حاجت به کسی بردن.(1)

پیامها

انسان نباید برای برآورده ساختن نیازهای خود در تعامل با دیگران، عزت نفس خود را زیر پا بگذارد؛ برای انسان‌های آزاده، سختی جان کندن گواراتر و راحت‌تر از سختی ننگ و ذلت است.
اعمال فشار و تحریم‌های اقتصادی بین‌المللی، مجوز تسلیم در برابر بیگانگان و پذیرفتن ذلت نیست. کاربرد: برای نکوهش کسانی به کار می‌رود که به راحتی دست نیاز در برابر هر کس و ناکسی دراز می‌کنند و حاجت‌های خود را طلب می‌کنند.

ضرب المثل های هم مضمون

آدم، دو بار نمی‌میرد.
بمیرم به نام و نمانم به ننگ.
به نام نیکو مردن، بِهْ که به ننگ زیستن.
مُردن به عزت، به که زندگانی به مذلت.
یک مرده به نام، به که صد زنده به ننگ.
مرا جنگ دشمن به آید ز ننگ.(2)

اشعار هم مضمون

پیش شمشیر سر افکنده شوی *‌ به که پیش چو خودی بنده شوی (جامی)
مرا مرگ بهتر از این زندگی * که سالار باشم، کنم بندگی(3) (فردوسی)

ریشه های قرآنی حدیثی

امام علی(علیه السلام): «اَلْمَنِیَّةُ وَ لا الدَّنِینَّةُ؛ مرگ آری، اما پستی و خواری هرگز».(4)
امام حسین(علیه السلام): «مَوْتٌ فی عِزٍّ مِنْ حَیاةٍ فی ذُلٍّ؛ مرگ با عزت، بهتر از زندگی با ذلت است».(5)

لغات

ناقه:‌ نیازمندی.
خرقه: جامه‌ای که صوفیان می‌پوشند
جامه دلق: جامه درویشی
محنت: رنج، اندوه
طبعی: سرشتی
عمیم: عمومی

پی نوشت ها :

1. حسن ذوالفقاری، داستان‌های امثال، تهران، مازیار، 1385، چ 2، ص 288.
2. غلامرضا حیدری ابهری، حکمت‌نامه پارسیان، قم، نشر جمال، 1385، چ 1، ص 350.
3. همان، ص 351.
4. نهج‌البلاغه سید رضی، ترجمه: کاظم محمدی و محمد دشتی، قم، انتشارات امام علی(علیه السلام)، 1396 هـ.ق، چ 2، حکمت 396.
5. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث، 1403 هـ.ق، چ 3، ج 44، ص 192.

منبع مقاله :
مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما