پنبه‌دزد دست به ریشش می‌کشد

زمینه پیدایش

پنبه‌های تاجری به سرقت رفت. هر چه گشتند دزد را نیافتند و عاقبت به قاضی شکایت بردند. قاضی دستور داد همه افراد مشکوک را در یک محل جمع کنند تا دزد را پیدا کند. وقتی همه جمع شدند، قاضی دستور داد به صورت همه نگاه کنند هر که پنبه به صورتش چسبیده باشد او دزد پنبه‌هاست. در این میان دزد از ترس دستی به صورت خود کشید تا اگر پنبه‌ای به ریشش چسبیده باشد پاک کند. قاضی متوجه شد و بلافاصله دستور داد دزد را گرفتند.(1)

پیامها

1. انسان‌های خلافکار و مجرم، همیشه در دل ترس از مجازات دارند.
2. کسی که در راه حق است و به وظایف خویش عمل می‌نماید، ترس از جهان واپسین ندارد.
3. خیانتکار دائماً از حساب می‌ترسد.
4. اندیشه و عملکرد صحیح موجب آرامش خاطر و آسودگی وجدان است. این ضرب المثل را به کسی گویند که در زندگی نقطه ضعف ندارد ولی از بعضی رویدادها و کنکاش‌ها در رابطه با کار و زندگی‌اش هراس به دل راه می‌دهد و اظهار ناراحتی می‌نماید.(2)

ضرب المثل های هم مضمون

ـ آن را که حساب پاک است از محاسبه چه باک است؟
ـ انبر که در آتش بگذارند، آقا دزده حساب کار خود را می‌کند.
ـ بی‌گناهان، دلیر می‌باشند.
ـ راست باش و مدار از کس بیم.
ـ تو پاک باش و مداراگرای برادر از کس باک.
ـ چرا ترسم ز ناکرده گناهی؟
ـ دل، قوی باشد چو دامن، پاک باشد مرد را.
ـ دل که پاک است، زبان بی‌باک است.
ـ راست باش و ز میر و شاه مترس.
ـ زر پاک از محَک چه دارد باک؟
ـ زر، خالص است و باک نمی‌دارد از محک.
ـ هر که خیانت ورزد، دستش از حساب بلرزد.
ـ هر که دزدی کرد می‌ترسد ز هر پیشامدی. (3)
ـ طلا که پاک است چه منتش به خاک است.(4)

ریشه های قرآنی حدیثی

امام حسین(علیه السلام): «اَلْاَمینُ آمِنٌ، وَ الْبَریءُ جَریءٌ وَ الْخائِنُ خائِفٌ، وَ الْمُسیءُ مُسْتوحِشٌ؛ آدم امین در امان است، بی‌گناه بی‌باک است، خیانتکار ترسان است و بدکار هراسان.(5)

لغات

باک: ترس.
میر: امیر.
محک: سنگی به وسیله آن عیار طلا و نقره را تعیین می‌کنند.

پی نوشت ها :

1. حسن ذوالفقاری، داستان‌های امثال، تهران، مازیار، چ 2، 1385، ص 313.
2. فرج الله شریفی گلپایگانی، گزیده و شرح امثال و حکم، تهران، هیرمند، چ 2، 1381، ج 1، ص 45.
3. غلامرضا حیدری ابهری، حکمت‌نامه پارسیان، قم، نشر جمال، چ 1، 1385، ص 126.
4. گزیده و شرح امثال و حکم، ج 1، ص 399.
5. حسین بن محمد حلوانی، نزهة الناظر و تنبیه الخاطر، قم، مدرسه امام مهدی(علیه السلام)، 1408 هـ.ق، ص 84.

منبع مقاله :
مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما