درمان شوره ی سر

الف- تعریف

شوره ی سر، نتیجه ی پوسته شدن غیر طبیعی لایه ی رویی پوست سر است شوره، قطعاتی ریز، پولک مانند و تقریباً گرد است که معمولاً روی هم جمع شده و از پوست سر جدا می شود. ابتلاء به شوره سر، می تواند به شکل موضعی باشد (فرضاً پیشانی، شقیقه ها یا گردن) و یا در تمام سرگسترش یابد.
معمولاً، سلول های پوست سر، بازسازی می شود (مثل بقیه ی سلول های بدن غیر از نرون ها). هر سه هفته، سلولهای جدید به تدریج جایگزین سلول های پیر و مرده می شود که توسط ترشحات سر دفع شده است. (در مورد پوست سر، سلول های مرده معمولاً با شستن سر دفع می شود). هنگامی که این روند، به شکل غیر طبیعی تسریع می شود، پوسته پوسته شدن قسمت رویی پوست سر به شکل آماس سلول های مرده در می آید که در هنگام برس زدن، به موی سر یا روی پوست آن می چسبد. در این حالت، شوره ی سر ایجاد می شود. معمولاً، پوست سر به خاطر این حالت تحریک شده و باعث می شود که شخص سر خود را بخاراند. به طور کلی، دو نوع شوره ی سر بر حسب ساختار و چسبندگی آن وجود دارد:
- شوره ی سری که به آن «خشک» گفته می شود. این شوره ها معمولاً کوچک و سفید بوده و به پوست سر نمی چسبد. اینها، پوسته هایی است که در هنگام شانه زدن مثل برف می ریزد و از نظر زیبایی (و اجتماعی!!) ناخوشایند است. معمولاً این شوره ها در شقیقه ها، بالای پیشانی و ناحیه ی گردن به صورت موضعی وجود دارد و باعث حالت سوزن سوزن شدن پوست سر می شود که در نتیجه شخص خود را خارانده و سبب جدا شدن این پوسته ها و ریزش آن روی لباس و ملحفه ها می شود.
شوره ی خشک، معمولاً مملو از میکروارگانیسم های انگلی و قارچ های خیلی ریز است که به آنها «اسپور دومالاسه» گفته می شود. این میکروفلورهای بیماری زا، در صورت خارش پوست سر تشدید می شود.
- شوره هایی که به آنها چرب گفته می شود، از شوره های خشک بزرگتر است زیرا به خاطر چرب بودن به یکدیگر می چسبد. این شوره ها تقریباً سفید رنگ است زیرا چربی سر که به عنوان سیمان بین آنها به کار می رود، کمی آنها را تیره می کند.
این شوره ها به پوست سر می چسبد و نوعی حالت گلی متراکم، چرب و ناراحت کننده را به وجود می آورد که پوست سر را کلفت و خفه می کند. این مسئله معمولاً باعث ریزش موی سر می گردد. چسبندگی شوره های چرب، به خاطر این است که توده های شوره توسط چربی بیش از حد ترشح شده (ناشی از فعالیت غدد چربی) آغشته شده و هر اندازه که لایه ی شوره ها چربتر باشد، خفگی پوست نیز تشدید می شود و باز هم چربی بیشتری تولید می شود و این دور تسلسل ادامه پیدا می کند.
غالباً، نقاطی که دچار چسبندگی شوره ها و خارش های شدید است، سرخ می شود. به این ترتیب، شخص این قسمت ها را برای آن که توده های شوره که پوست سر را به خفگی می کشد، بکند خارانده و باعث ناراحتی بیشتر می شود.
شوره های چرب، جایگاه میکروارگانیسم ها و میکروب های دیگری است که می تواند باعث عفونت پوست سر شود. این وضعیت همراه با خارش های شدید خواهد بود.
و سرانجام، شوره های چرب، غالباً روی ابرو، ریش و سبیل مردان نیز ایجاد می شود.

ب - علل پیدایش شوره

شوره ی سر، یک ناراحتی رایج پوست سر است و دارای علل گوناگونی می باشد.

«علت عصبی»:

به نظر می رسد که شوره ی سر غالباً تحت تأثیر علل عصبی نیز باشد زیرا این حالت در سن ده تا دوازده سالگی در کودکان مضطرب و نگران ظهور می کند و از سوی دیگر، در افراد بزرگسال، شوره غالباً به شکل اسرار آمیزی در طول تعطیلات ناپدید می شود! اما این نکته در واقع تعجب آور نیست. زیرا در این مقطع زمانی، آنها بهتر می خوابند، کمتر خسته می شوند و فشار عصبی کمتری را تحمل می کنند. معمولاً شوره پس از بازگشت از تعطیلات و با شروع کار و نگرانی های روزانه، مجدداً ظهور می کند. بنابراین، نباید عامل عصبی را در این رابطه دست کم گرفت بلکه بر عکس، باید آن را مسئله تعیین کننده ای محسوب کرد.

«علت کمبود»:

تمام افراد مبتلا به کمبود ویتامین های E و A مطمئناً نسبت به ابتلاء به شوره ی سر حساس هستند. زیرا حضور این دو ویتامین مطمئناً برای متابولیسم مناسب پوست، لازم و ضروری است. اگر دچار شوره ی سر شده اید و اغلب اوقات از غذاهایی مانند همبرگر یا سیب زمینی سرخ شده! تغذیه می کنید، به جستجوی دلیل دیگری نروید. تغییر نوع شامپو هم بی نتیجه است.

«حالت نامساعد کلی»:

اگر دچار چاقی مفرط و یبوست هستید و خوب غذایتان را هضم نمی کنید، دچار مشکل کبدی هستید و غیره، زیاد به جستجو نپردازید. راه حل مشکل شما، بدون شک در بهبود وضعیت کلی سلامتی تان نهفته است.

«عامل درون ریز»:

غالباً پوسته های سر نشانه ی اختلال در کارآیی تیروئید، هیپوفیز و لوزالمعده نیز می باشد. اگر دچار یکی از این مشکلات باشید، تا زمانی که این ناراحتی در شما از بین نرفته، شوره ی سر نیز برطرف نخواهد شد.

«عامل آلرژیک»:

بسیاری از محققین، بروز و تکثیر شوره ی سر را به این عوامل نسبت می دهند. اما شخصاً تصور می کنم عقیده ی چندان صحیحی نباشد. البته این غیر قابل انکار است که آسیب های متعدد به پوست سر، می تواند باعث شروع روند تشکیل شوره ی سر شود. آسیب هایی نظیر فِر زدن بیش از حد، خشک کردن مو با سشوار و خشک کردن، صاف کردن مو، بی رنگ کردن یا استفاده از شامپوهای خیلی تند.
اما هنگامی که پسر شما در سن ده سالگی سرش پر از شوره است، قطعاً علت این مسئله فِر زدن، بیرنگ کردن یا برس زدن نیست. دقت کنید: اگر او روزی 6 ساعت جلوی تلویزیون می نشیند. با هدفون موسیقی گوش می دهد، کوکا می نوشد و از شکلات های بازاری استفاده می کند، لازم نیست به دنبال علل شوره ی سر او بگردید (مگر اینکه او خیلی عصبی نبوده و مشکلات روانی جدی نداشته باشد). رفتار او خود نشانه ای از معضلات روانی، نا آرامی ها و نگرانی هایش است. مسئولیت شما در رابطه با سلامتی فرزندتان، تمام سلامتی او (از جمله سلامتی پوست سر او) و شوره ی سرش را نیز در برمی گیرد. او را به سمت ورزش هدایت کنید، تفریحات او را سالم تر سازید و تغذیه ی او را کنترل کنید تا شوره ی سر نیز خاتمه یابد. در این صورت، خواهید دید که همیشه نمی توان فِر زدن و غیره را عامل این وضعیت دانست. البته تصور می کنم اگر شوره ی سر وجود دارد، بهتر است برای مدتی، این کارها را تا زمانی که حالت طبیعی موها بازگردد کنار بگذارید.

«عامل توارث»:

در اینجا نیز مثل مورد موهای چرب، به نظر می رسد نوعی آمادگی ارثی برای ظهور شوره ی سر وجود داشته باشد. اگر یکی از والدین شما دچار شوره ی سر است، این احتمال برای شما نیز وجود دارد و اگر هر دوی آنها به این حالت دچارند، مطمئناً تاکنون به آن مبتلا شده اید!

«عوامل دیگر»

- برخی از داروها، باعث ایجاد شوره ی سر می شود و برای درمان، کافی است مصرف آنها قطع شود. هنگامی که معالجه خاتمه یابد، همه چیز به حال عادی بر می گردد.
- بیماری های خاص کودکان (سرخک، مخملک و...) غالباً باعث پیدایش شوره ی سر می شود. به محض اینکه بیماری خاتمه یابد، شوره سر نیز ناپدید می شود.
- عدم تغذیه ی مناسب پوست سر نیز باعث ایجاد شوره ی سر یا تشدید آن می گردد. بنابراین، بهتر است از این نظر محتاط باشید و از ماساژهایی که پوست سر را به تحرک در آورده و از سختی آن می کاهد استفاده کنید.
- آخرین (و شاید هم اولین) علت، که معمولاً کسی هم از آن حرفی نمی زند اما نکته ی بسیار ساده ای است، این است که آیا شوره ی سر نیز بر اثر عدم رعایت بهداشت پوست سر ایجاد می شود یا نه؟ شوره ی سر در افرادی که بهداشت را رعایت نکرده و به ندرت (گاهی ماهی یک بار) سر خود را می شویند، ظهوری قطعی دارد.
گاهی اوقات، در میان این افراد کسانی پیدا می شوند که نظافت بدن خود را کاملاً رعایت می کنند، ولی بهداشت موی خود را نادیده می گیرند. بعضی افراد هم که تصور می کنند شوره ی سر ندارند، در واقع به آن مبتلا هستند اما سلول های مرده ی پوست سر آنها، بر اثر چربی به آن می چسبد.

ج- روش های معالجه ی شوره ی سر

شوره ی سر را به هیچ وجه نباید نادیده گرفت زیرا ممکن است مشکلات وخیم تری بر اثر خاراندن بیش از حد سر که باعث تولید عفونت می شود به وجود بیاید. می دانید انگل هایی در شوره ی سر موجود است که شامل میکروارگانیسم های بیماری زا، قارچ ها و باکتری ها می شود. معالجات مختلفی در این رابطه وجود دارد:

- «رعایت بیشتر پاکیزگی و نظافت»:

در اینجا، باز هم، موضوع پاراگراف های قبلی را یادآوری می کنم. البته نیازی به این که هر روز موهای خود را بشویید نیست، اما حداقل باید هفته ای یک بار این کار را انجام داد تا سلول های مرده ی آغشته به چربی که به پوست سر چسبیده و باعث خفگی آن می شود دفع گردد.

- توقف خاراندن سر»:

به نظر من، این دومین اصل مهم در معالجه ی شوره ی سر است. به هیچ وجه نباید سر خود را به طور دایمی بخارانید. بایستی این کار را به حداقل برسانید تا وضعیت به حال طبیعی بازگردد. مشکل هنگامی عمیق تر می شود که خانم ها با ناخن های بلندشان پوست سر را با خاراندن زخمی می کنند و همین امر باعث می شود که انگل های موجود در شوره، به عمق پوست سر وارد شده و عفونت هایی را به وجود بیاورد.

- «معالجات خاص»:

این گونه معالجات، در صورتی که شوره ی سر وجود داشته باشد ضرورت پیدا می کند. زیرا بایستی به طور همزمان هم شوره ی سر را از بین برد، هم پوسته پوسته شدن پوست را به حالت عادی برگرداند و هم عفونت های ناشی از باکتری را که بر اثر خاراندن ایجاد می شود خنثی کرد و مسلماً، این کار، کار آسانی نیست. در برخی نوشته ها، خوانده ام که بهترین معالجه ی شوره ی سر، شامل شستن موها به دفعات، و خصوصاً با یک شامپوی تا حد امکان ملایم (نظیر شامپوی کودکان) است. اما من با این نظریه موافق نیستم.
از آن گذشته، شامپوهای کودکان معمولاً فقط ظاهر زیبایی دارد و غالباً، هر چه که بخواهند، در آن می ریزند! اگر موی شما خشک یا چرب، دارای شوره ی خشک یا چرب، دچار ریزش یا فاقد آن باشد، برخی افراد فقط یک توصیه دارند: از شامپوهای کودکان استفاده کنید تا وضع به حال عادی برگردد!. اما دستورالعمل های متعددی که برای تهیه ی مواد خاص مراقبت و معالجه ی پوست سر مطرح شده، اشتباه بودن این نظریه را به اثبات می رساند.
شامپوهای ضد شوره، معمولاً دارای مواد مؤثر ضد تورّم، ضد باکتری، ضد قارچ و کراتولیتیک (که باعث سخت شدن پوست، و جلوگیری از پوسته پوسته شدن آن می شود) است. به نظر من، این شامپوها به شکل خیلی جدی مورد مطالعه قرار گرفته و متناسب با حل این مشکل تهیه می شود. در قسمت های بعد، فرمول های طبیعی را که مورد تأیید است، مطرح خواهم کرد.

- «استفاده از برس»:

در صورت وجود شوره ی سر، مراقب برس زدن (یا شانه کردن) باشید تا از جدا شدن پوسته های موجود در پوست سر، افزایش خارش یا ایجاد عفونت جلوگیری شود. مسلماً شما بایستی از برس های ابریشمی و طبیعی و شانه های شاخی یا چوبی استفاده کنید. کسی که دچار شوره ی سر است، باید منحصراً از برس های طبیعی استفاده کند. دیگر اعضاء خانواده، نیازی به شوره های سر، قارچ ها و باکتری های سر شما ندارند و به همین دلیل، بایستی مطلقاً استفاده از یک شانه یا برس را برای همه ی خانواده ممنوع کرد. شناخت ابتدایی از بهداشت، باید مورد توجه باشد.

- «ماساژ»:

نارسایی جریان خون در سطح پوست سر، و وقفه ی ناشی از آن، خفتگی ریشه ی مو را توسط توده های شوره که آغشته به چربی است تشدید می کند. برای بهبود وضع، می توان از ماساژ خاصی استفاده کرد. مراقب باشید. این ماساژ را فقط آرایشگر ماهری که از روش مناسب این کار آگاهی دارد می تواند انجام بدهد. شما نباید در صورتی که مبتلا به شوره هستید، خودتان این کار را انجام بدهید زیرا با این کار، مشکل خود را تشدید خواهید کرد.

- «حذف علل آسیب زا»:

اگر من مشکل دست کاری های متعددی را که به پوست و مو آسیب می رساند مطرح کردم، مطمئناً دلیل آن این نیست که این کارها، عامل منحصر به فرد شوره باشد (که برخی این گونه تصور می کنند). ولی این نکته هم به عنوان دلیلی از گروه دلایل مطرح است و من تصور می کنم تا حد امکان باید کار برد چنین روش هایی را محدود کرد و تا زمانی که شوره ی سر از بین نرفته، حداقل فاصله ی آن را بیشتر ساخت. این هم یکی از مسائل اولیه در این رابطه است.

- «اصلاح رژیم غذایی، مصرف مکمل های غذایی، رعایت بهداشت»:

در این مورد هم شاید نیازی به سخن گفتن نباشد زیرا این نکات در مقاله قبلی مطرح شده است. ولی مایلم خصوصاً در اینجا تأکید کنم که معالجه ی شوره ی سر بدون آن که شخص به رژیم غذایی خود و بهداشت عمومی زندگی توجه کند، امکان پذیر نیست. اگر شما به شوره ی سر مبتلا هستید، قطعاً اشتباهاتی در رژیم غذایی خود دارید و نمی توانید این روند را ادامه بدهید.

- «آخرین توصیه»:

این مورد، یک روش معالجه نیست، بلکه فقط مایلم برخی از قسمت ها را با توصیه ای خاتمه بدهم. اگر دچار شوره ی سر هستید، از شما خواهش می کنم تا زمانی که شوره ی سرتان از بین نرفته، به آنهایی که در اطراف شما (چه در خانواده و چه در محیط کار) هستند، لطف کرده و از پوشیدن لباس های تیره یا سیاه خودداری فرمائید!!

د - معالجه ی طبیعی شوره ی سر

«ماساژ با آب دریا»:

موهای خود را دو بار در هفته با آب دریا ماساژ بدهید.

«ماساژ با آب نمک»:

در صورتی که به آب دریا دسترسی ندارید، موی خود را با آبی که در آن محلول یک قاشق سوپ خوری نمک تصفیه نشده ی دریا در نصف لیوان آب ریخته اید، ماساژ بدهید.

«ماساژ با عصاره ی گزنه»:

یک دسته گزنه چیده و عصاره ی آن را بگیرید. دو بار در هفته مو و پوست خود را با آن ماساژ بدهید (این عصاره را می توانید با آب میوه گیری از گزنه استخراج کنید).

«شستشو با روغن ضد شوره ی سر»:

نیم لیتر روغن را (در مخلوطی با نسبت مساوی از روغن جوجویا و روغن بادام شیرین) کمی روی آتش گرم کنید. سپس روغن را از روی آتش برداشته و هر یک از مواد ذیل را به مقدار 15 میلی لیتر با آن مخلوط کنید: اسانس کاد + اسانس صندل + اسانس ژرانیوم+ اسانس برگاموت. پس از سرد شدن روغن، هر بار به مقدار کافی (بر حسب بلندی مو) از آن روی مو و پوست سرمالیده و به آرامی و به مدت طولانی، آن را ماساژ بدهید. شستشو با روغن، بایستی یک ساعت قبل از شستن سر با شامپو انجام شود. بقیه ی روغن را نگهداشته و هر بار، قبل از شستشوی سر خود، ضمن آن که روغن را کمی گرم می کنید، این کار را انجام بدهید.

«محلول سرکه برای آب کشی جهت رفع شوره ی سر»:

در نیم لیتر سرکه ی سیب، یک مشت گزنه ی تازه+ یک مشت برگ تازه ی بابا آدم را به مدت یک هفته بخیسانید. پس از یک هفته، این خیسانده را صاف کنید. هر بار پس از شستشوی سر با شامپو ، 2/5 لیوان از این سرکه را با آبی که سرتان را با آن آب می کشید مخلوط کنید.

«لوسیون ضد شوره ی سر:»

25 گرم گیاه دم اسب + 10 گرم گزنه + 10 گرم بابا آدم + 10 گرم گنه گنه + 10 گرم بنفشه ی سه رنگ (در صورت امکان گل آن)+ 10 گرم مریم گلی + 10 گرم اکلیل کوهی را در نیم لیتر آب ریخته و آن را به مدت 10 دقیقه بجوشانید. سپس این محلول را به مدت یک شب بگذارید تا خیس بخورد. روز بعد، آن را صاف کرده و به مدت طولانی، سر خود را با این لوسیون غیر الکلی ماساژ دهید.

«شامپوی ضد شوره ی سر:

25 گرم چوب پاناما + 50گرم ریشه گل صابونی (که برش داده شده باشد) را در یک لیتر آب به مدت ده دقیقه بجوشانید. سپس آن را از روی آتش برداشته و 20 گرم دانه لادن + 20 گرم برگ بابا آدم + 20 گرم برگ گزنه + 20 گرم گیاه دم اسب به آن اضافه کنید و بگذارید در مخلوط یک ساعت خیس بخورد. آنگاه، آن را صاف کرده و به مقدار لازم برای شستشوی سر از آن استفاده کنید. بقیه ی شامپو را در ظرفی دربسته برای شستشوهای بعدی در یخچال نگهداری کنید.
منبع مقاله : داریگل، ژان لوک، (1373)، بهداشت و زیبایی مو(مراقبتها و درمان طبیعی برای مو و پوست سر)،ترجمه ساعد زمان، تهران: نشر ققنوس، چاپ هشتم.