داروهای اعتیادآور

داروهایی دو چهره

مواد اعتیادآور؛ عبارتی که همیشه می شنوید. در سر مقاله ی روزنامه ها همواره مطالبی درباره ی «نبردی مستمر بر سر مواد اعتیادآور» مشاهده می شوند. ورزشکاران و هنرپیشه های مشهور در پیام های بهداشتی همگانی شما را تشویق می کنند که به آینده ی خود بیاندیشید و به مواد اعتیادآور زیانبار «فقط بگویید نه». این پیام ها، همواره مصرف نکردن مواد اعتیادآور را توصیه می کنند. اما در بعضی از جامعه ها پیام های ضد و نقیض زیادی نیز درباره ی مواد اعتیادآور وجود دارند. بعضی از مواد که بالقوه اعتیادآورند - مانند الکل، کافئین و توتون - مجاز هستند. اعتیادآورهای دیگری - همچون مُسکّن ها، داروهای سرماخوردگی و داروهای آلرژی - در زندگی روزمره ی ما مصرف متداولی دارند. از سوی دیگر، داروهای اعتیادآور دیگری - که فقط با نسخه ی پزشک داده می شوند - تجویز شده، به طور منظم مصرف می شوند. بسیاری از مردم داروهای نیازمند به نسخه را درست به اندازه ی داروهای بی نیاز از نسخه، مورد مصرف قرار می دهند.
واژه ی «دارو» (drug) به علت شکل ها و موارد مصرف بسیاری که دارد، معنی های زیادی نیز کسب کرده است. این واژه ممکن است به مواد غیرمجازی مانند ماری جوانا (marijuana)، کوکائین (cocaine) یا هروئین (heroin) اطلاق شود؛ ممکن است به داروهایی گفته شود که پزشکتان برای کمک به سپری کردن دوران بیماریی که دچار آن شده اید، تجویز کرده باشد؛ می تواند به آسپرین و شربت سینه ای اطلاق شود که وقتی سخت سرما خورده باشید، از آن استفاده می کنید.
داروهای اعتیادآور، چه مجاز چه غیرمجاز، گذشته از دامنه ی مصرف گسترده ای که دارند، ممکن است اثرات خوب و نیز بدی داشته باشند. وجود این مواد بر پیشرفت های چشمگیر پزشکی در جامعه دلالت دارند و در عین حال می توانند مشکلات شخصی و اجتماعی وحشتناکی پدید آورند. دنیای داروهای اعتیادآور، دنیایی متناقض و پر از دوگانگی هاست.

داروهای (اعتیادآور) روان گردان

همه ی انواع مواد اعتیادآور به گونه ای در بدن تغییر به وجود می آورند. معمولاً، این تغییر موقتی است. بعضی از مواد اعتیادآور استفاده ی دارویی دارند و به درمان کردن، تسکین دادن بیماری ها یا پیشگیری از آنها کمک می کنند. واکسن ها از بیماری های معینی پیشگیری می کنند، پادتن ها با عفونت ها مقابله می کنند و آسپیرین دردهای موضعی یا کُلی را تسکین می دهند.
نزد بیشتر مردم واژه ی «مواد» به معنی «ماده ها» ی غیرمجازی مانند کوکائین، اِل. اِس. دی (LSD)، اَمفتامین ها (amphetamines) («اسپید»)، شیشه (crystal meth) و مواد مخدر دیگر است. این داروهای اعتیادآور چه می کنند؟ اغلب آن ها شیوه ی تفکر، احساس و کار کردن مصرف کننده را تغییر می دهند. در واقع این مواد با تغییر دادن شیوه ی کنش مغزِ مصرف کننده، موجب پیدایش این اثرات می شوند. داروهایی که کنش مغز را تغییر می دهند، داروهای روان گردان psychoactive drugs) نیز نامیده می شوند. واژه ی «روان» به یونانی سایک (psyche) و ریشه ی لاتین «انجام دادن» «اکت» (act) است؛ داروهای روان گردان (سایکواکتیو) «درون مغز ما کار می کنند». اعتیادآورهای روان گردان می توانند بسیار وسوسه انگیز شوند. اثر آن ها بر مغز، اغلب می تواند مصرف کننده را به اوج احساس سرخوشی، انرژی یا اعتماد به نفس برساند. اما این اثرات گذرا هستند و عوارض جانبی این احساس های لذت بخش می توانند خطرناک باشند.
همه ی داروهای روان گردان غیرمجاز نیستند. بعضی داروهایی که در درمان بیماری های روانی به کار می روند نیز روان گردان اند.
میانگین محتوای کافئین در تعدادی از غذاها، نوشیدنی ها و داروهای مجاز برگزیده شده
شما نیز مانند اغلب مردم می دانید که قهوه و چای کافئین دارند. اما آیا می دانید که بیشتر سوداها، بیشتر فراورده های شکلاتی و بسیاری از داروهای سرماخوردگی و آسپیرین نیز مقادیری از کافئین دارند؟ در این قسمت فهرست مختصری از برخی فراورده های متداول و میزان کافئین موجود در آن ها، آورده شده است. (مقدار کافئین داده شده برای نوشیدنی ها در حدود 230 گرم از نوشیدنی، و برای داروها برای 1 قرص است.)

نیروزا، داروهای بدون مقدار معین	200 میلی گرم
ویوارین (Vivarin )	200 میلی گرم
قهوه، دم کرده	130-85 میلی گرم
مسکن درد اِکسدرین (Excedrin )	65 میلی گرم
چای، دم کرده	60-40 میلی گرم
کوکاکولا	31 میلی گرم
قرص سرماخوردگی غیر خواب آور	30 میلی گرم
چای (Ice-tra )	25 میلی گرم
پپسی	25 میلی گرم
پپسی رژیمی	24 میلی گرم
شکلات تیره ی نیمه شیرین، حدود 28 گرم	35-20 میلی گرم
بستنی با طعم قهوه، حدود 230 گرم	20 میلی گرم
آب جو با منشأ بارت، معمولی	15 میلی گرم
شکلات شیری، حدود 28 گرم	15-6 میلی گرم
شیر شکلات / کاکائو	6-5 میلی گرم
قهوه، کافئین زدایی شده، دم کرده	3 میلی گرم

سوء مصرف دارویی

سرپرستی نظارت دارویی ایالات متحده شش گروه از مواد غیرمجاز یا داروهای اعتیادآور را که می توانند با استفاده ی نامناسب و / یا خطرناک مورد «سوء مصرف» قرار بگیرند، فهرست کرده است. پنج مورد از این شش گروه، از داروهای روان گردان هستند. این گروه ها عبارت اند از:
* مخدرها (Narcotics)، که شامل هروئین، کدئین و مرفین است.
* کُندسازها (Depressants)، که شامل آرام بخش ها (sedatives) و مسکن ها (tranquilizers) است.
* محرک ها (Stimulants)، که شامل کوکائین، آمفتامین ها، و ریتالین (Ritalin) است.
* داروهای توهم زا (Hallucinogens)، که شامل اِل. اِس. دی و مِسکالین (mescaline) است.
* شاهدانگان (Cannabis)، که شامل ماری جوانا و حشیش است.
* استروئیدها، در این گروه گونه های بسیاری وجود دارند که بعضی مجاز و بعضی غیر مجازند.
با وجود آن که احتمالاً درباره ی استروئیدها به عنوان یک دارو که به وسیله ی ورزشکاران به شکل متداولی مورد استفاده ی نابجا قرار می گیرند، مطالب زیادی شنیده اید، اما این گروه از مواد اعتیادآور در این جا مورد بحث قرار نمی گیرد. استروئیدها اثر فوری روی مغز ندارند؛ در عوض اثر عمده ی آن ها بر ماهیچه ها و قسمت های دیگر بدن است.

داروهای روان گردان مجاز

دارویی که در فهرست سرپرستی نظارت دارویی ایالات متحده قرار می گیرد، باید غیرمجاز، روان گردان و دارای توانایی بالقوه ای برای سوء مصرف باشد. در حالی که، تعدادی از مواد اعتیادآور، غیرمجاز نیستند، اما روان گردان و بالقوه قابل سوء مصرف هستند. الکل و نیکوتین (موجود در توتون) متداولترین مواد اعتیادآور در جهان اند که مورد مصرف - و سوء مصرف - قرار می گیرند. مصرف این مواد از تمامی مواد غیر مجاز دیگر گسترده تر است. الکل نوعی کُندساز است - که در هنگام مصرف بیش از حد آن، به کنش های حرکتی (شامل حفظ تعادل، سخن گفتن، هماهنگی و بینایی) و قدرت قضاوت آسیب می رساند و سبب تغییرات ضعیف تا شدیدی در شخصیت می شود. نیکوتین از مواد محرکی است که به شدت اعتیادآور است. نیکوتین - چرخه های مغزی را که احساس لذت را تنظیم می کنند؛ فعال می کند. بسیاری از مواد استنشاقی (بخاراتی که با تنفس به درون بدن کشیده می شوند) از نظر قانونی مجازند، اما مصرف ناخواسته ی این مواد به عنوان داروهای توهم زا (دارویی که توهم ایجاد می کند) کُندساز، آسیب رسان و بی نهایت خطرناک است. کافئین، که به طور طبیعی در قهوه، چای، دانه های کولا، ماته (mate)، گوارانا (guarana)، و شکلات یافت می شود، احتمالاً همگانی ترین ماده ی اعتیادآور در جهان است. کافئین مجاز و در صورت میانه روی در مصرف آن نسبتاً بی زیان است، با وجود این ماده ای محرک و اعتیادآور است که در صورت مصرف بیش از حد، می تواند خطرناک نیز باشد. تحریک مرکزی، ماهیچه های قلبی و دستگاه تنفس از جمله اثرات کافئین بر بدن هستند. مصرف مقادیر بسیار زیاد (250 میلی گرم یا بیشتر) کافئین می تواند پرش ماهیچه ای شدید، حالت عصبی، بی خوابی، بی نظمی در ضربان قلب، و بسیاری از «نابهنجاری های عصبی» دیگر ایجاد کند. بعضی از بررسی ها مصرف مقادیرهای بالای کافئین را به سرطان و بیماری قلبی مربوط ساخته اند.

مؤثرترین «روش تحویل دارو» به بدن

سیگار کشیدن به روشنی گسترده ترین شکل اعتیاد به نیکوتین در ایالات متحده است. در یک تخمین مشخص شده است که 65 میلیون آمریکایی دیگر سیگاری هستند و 7 میلیون آمریکایی دیگر معتاد به مصرف توتون، بدون دود کردن آن هستند. چنین تخمین زده می شود که در هر روز در ایالات متحده، تقریباً 3000 نفر از افراد زیر 18 سال، سیگار کشیدن را آغاز می کنند. سیگارهایی که در بازار ایالات متحده به فروش می رسند، به طور میانگین 10 میلی گرم یا بیشتر [در هر نخ] نیکوتین دارند. اگرچه استنشاق دود، در میانگین سیگاری ها، در حدود 2-1 میلی گرم نیکوتین را از هر نخ سیگار وارد بدنشان می کند این ماده ی اعتیادآور از راه پوست و مخاط پوششی دهان و بینی نیز به خوبی استنشاق و جذب می شود.
بنیاد ملی سوء مصرف دارویی، سیگار را «نظام تحویل دارو با طراحی خوب و بسیار کارآمد» می نامد. با هر بار فروکشیدن دود هنگام سیگار کشیدن، مغز فرد سیگاری به مدت 10 ثانیه نیکوتین دریافت می کند. اما، اثرات اوج نیکوتین به سرعت کم می شود، که این کاهش سبب ادامه دادن مصرف سیگار در طول روز، توسط شخص سیگاری می شود. مصرف مجدد سیگار برای به دست آوردن دوباره ی اثرات لذت بخش آن و جلوگیری از نشانه های ترک در بدن است. از هنگامی که سیگار روشن می شود، شخص سیگاری در مدت میانگین 5 دقیقه، به طور میانگین 10 پُک به آن می زند. این بدان معنی است، [مغز] شخصی که به طور میانگین 30 نخ سیگار در هر روز می کشد، روزانه 300 «برخورد» با نیکوتین دارد. این عادت کردن به دریافت میزان ثابت ماده، عامل مهمی در طبیعت بسیار اعتیادآور نیکوتین است.
پژوهش اخیر نشان می دهد که نیکوتین ممکن است تنها جزء روان گردان در توتون نباشد (دود توتون شامل بیشتر از 4000 ماده ی شیمیایی است). بررسی ها نشان می دهند که در سیگاری ها، کاهش مشخصی در تراز آنزیمی به نام MAO وجود دارد - این آنزیم، در مغز، ناقل عصبی دوپامین را می شکند (دوپامین میل شدید به دریافت منظم مواد اعتیادآور را ایجاب می کند). دانشمندان معتقدند که مواد شیمیایی دیگری به جز نیکوتین به بالا نگه داشتن تراز دوپامین در سیگاری ها کمک می کنند، که در نتیجه ی آن، میل شدید دائمی برای تکرار مصرف سیگار، در این اشخاص به وجود می آید.
منبع مقاله :
پاپا، سوزان؛ (1385)، شگفتیهای مغز (اعتیاد)، ترجمه ی حمیرا ثقفی، تهران: مؤسسه فرهنگی فاطمی، چاپ اول