بررسی وضعیت شیعیان بومی و مهاجر در کشور کویت

چکیده

کویت لیبرال ترین و ثروتمندترین کشور خلیج فارس است. علی رغم نوسازی سریع کشور، اسلام اساس عمده هویت فردی و جمعی به حساب می آید. از هنگام زوال پان عربیسم در دهه 1970، کویت شاهد یک رستاخیز اسلامی مهم به ویژه در میان دانشجویان بوده است. کشور کویت تلاش می‌نماید که در تمام شئون مملکتی از بهترین شیوه‌های مدرن اجتماعی استفاده نماید. به گونه ای که حتی سیستم کارگری را برمبنای قانون کار و ضوابط مربوطه استوار نموده‌است. از آن جا شرایط کار و درآمد حاصله از نفت موجب رونق اقتصادی کویت گردیده و علاوه بر آن، در کویت نوعی آزادی نسبی سیاسی موجود می باشد بسیاری از افراد از گروه های مختلف به کویت مهاجرت می کنند. این گروه ها عمدتا دو دسته هستند: مهاجران قدیمی و مهاجران جدید. مهاجران قدیمی به دلیل سابقه‌ی حضور طولانی مدت در این کشور عمدتا در جامعه کویت نفوذ قابل توجهی دارند. مهاجران جدید نیز که برای بهبود وضعیت اقتصادی به این کشور مهاجرت می کنند تا حدودی در تحولات اجتماعی کویت دخیل می باشند. بنابر آخرین آمار، خارجیان مقیم این کشور به تفکیک تابعیت که از سوی اداره آمار انتشار یافته، کشور مصر با ۲۸۰۸۱۵ نفر یعنی ۲۳% خارجیان را تشکیل می‌دهند و در رده‌های بعدی هند با ۲۱۹،۷۷۰ نفر (۱۸%)، بنگلادش ۱۲۲،۰۰۰(۱۰%)، سریلانکا ۱۲۱،۵۰۰ نفر (۱۰%)، پاکستان ۹۷،۶۷۵(۸%)، سوریه (اکثریت کردها) ۸۵،۴۶۵ (۷%)، جمهوری اسلامی ایران با ۷۳،۶۷۵ نفر (۶%) از جمعیت خارجیان مقیم این کشور را تشکیل می‌دهند و در رده‌های بعدی اتباع فیلیپین، لبنان، اردن و عراق و برخی دیگر کشورها را می‌توان نام برد. بنابراین هدف از این مقاله بررسی وضعیت کلی شیعیان بومی و مهاجر درکشور کویت می باشد که با روش توصیفی –تحلیلی و بر اساس منابع کتابخانه ای نگاشته شده است.
واژگان کلیدی: کویت، شیعیان، مهاجران، وضعیت اقتصادی، وضعیت اجتماعی

مقدمه

موقعیت کشور کویت با بهره گیری از یک فضای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی نسبتا باز می توانـــد مسیر همواری جهت راهیابی مهاجران ایرانی برای ایفای نقش بارز در عرصه های بین المللی ایفا کند. البته واضح است که حضور توام با ماندگاری، شرط اصلی برای پیشرفت بخش نیروی انسانی هر کشور جهـان سومی و در حال توسعه است. علائق دیرینه ملت ایران وکویت وحجم ارتباط مسافری نیز زمینه مساعد فرهنگی را برای حضور مهاجران ایرانی در این کشور به وجودآورده است. در این میان اعزام گروه های مختلف از جمله تعدادی از پرستاران و پزشکان ایرانی به کویت را می توان فرصت مناسبی برای نشان دادن توانمندی های مهاجران ایرانی به کویت دانست.
بسیاری از شیعیان و ایـرانیان مهاجر در کویت به واسطه مزیت چشمگیر قرابت دینی و مذهبی، تاثیر انکار ناپذیری در تحولات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی کویت دارند.از یک سو افزایش جمعیت مهاجر می تواند زمینه را برای دخالت در امور داخلی کشور میزبان فراهم نماید و از سوی دیگر مهاجران در صورت کسب تابعیت کشور میزبان به اقلیت قدرتمند و صاحب نفوذی در کشور تبدیل خواهند شد. حضور مهاجران و انجام آداب و رسوم فرهنگی و تکلم به زبان مادری نیز فرهنگ کشورهای میزبان را تا حدودی تحت تاثیر قرار می دهد.

موقعیت جغرافیایی کویت

کویت اسم مصغر از کلمه «کوت» می باشد که به معنای قلعه کوچک است. واژه کوت به شهری گفته می شود که در اطراف آن دژی وجود دلشته باشد. در دوره عباسیان، کویت را «کاظمه البحار» می خوندند اما دریا نوردان و جهانگردان پرتقالی، هلندی و انگلیسی آن را «قرین» نیز می خواندند (موسوی، 1385: 19). در واقع کلمه کویت مصغر کلمه «کوت» است به معنای قلعه کوچک.در نوشته های قدیمی انگلیسی از کویت با نام «غراین» یاد شده و این کلمه بدون تردید از جزیره «قرین» گرفته شده است که فاصله کمی با شهر دارد
دیکسون، (1990: 15). به دلیل این وجه تسمیه وجود قلعه کوچکی بود که محمد بن عربعر رهبر بنی خالد در قرن 11 هجری ساخت و آن را محل ذخیره توشه و بار قرار داد و زمانی که آل صباح به این منطقه آمدند،ابن عریعر این قلعه را به آل صباح بخشید و این قلعه آغازی برای ایجاد کویت بود (الشرباصی، 1953: 7- 6). تاریخ بنای کویت دقیقا مشخص نیست و احتمال دارد در اواخر قرن 17 میلادی ساخته شده باشد و به گفته مورخان، بانی آن شخصی به نام امیر بنی خالد است (القناعی، 1954: 5). در کتاب ایام الکویت آمده است: «بعضی سال ورود آل صباح و خلیفه را زمان ساخت کویت می دانند،بعضی دیگر سال 1613 میلادی و بعضی به سال 1672 میلادی و گروهی هم به سال 1713 میلادی قائل هستند و این تعداد آراء امر عجیبی نیست چرا که در شرایطی مثل جزیره العرب ساخت شهر یا ایجاد یک مجموعه در یک سال به پایان نمی رسد اما قول ارجح به نظر میرسد که سال 1689 میلادی باشد که بعدها به مرور ایام شهر گسترش یافته است» (الشرباصی، 1953: 7) به طور کلی مورخان پیرامون تاریخ تاسیس کویت اختلاف نظر دارند. عده ای از آن ها معتقدند که کویت روستای کوچکی بود که ساکنانش را گروهی از صحرا نشینان و ماهیگیران تشکیل می دادند و کویت پس از آن که آل صباح در آن قامت کردند رشد و پیشرفت پیدا کرد.
امیر نشین کویت با مساحت 17818 کیلومتر مربع، (برابر با 880 /6 مایل مربع)، مساحت، در شمال شبه جزیره عربستان و شمال غربی خلیج فارس، بین 29 و 30 درجه عرض شمالی و 5/46 درجه و 5/48 درجه طول شرقی قرار گرفته که از شمال به عراق و از جنوب به عربستان سعودی و از شرق به خلیج فارس و از غرب به عراق و عربستان، محدود می شود. کویت سرزمینی مسطح و بیابانی است که سطح آن را ماسه پوشانیده است (امیر ابراهیمی، بی تا: 88) آب و هوای کویت مانند دیگر بنادر خلیج فارس است. در زمستان هوا سرد است، در تابستان نسیم دریا گرمای خورشید را تقریبا تلطیف می کند و در شب صحرا بسیار سرد می شود (دیکسون 1990: 21). مواد معدنی خام در کویت عبارتند از:1-سیمان: در کویت صخره های زیادی وجود دارد که از آن ها می توان برای ساختمان استفاده کرد و این صخره ها برای فعالیت سیمان سازی بسیار مناسب هستند.2-نمک: در کویت استخراج نمک از آب دریا اسان است و نیاز به تلاش زیادی ندارد.3-صدف: در سواحل و آب ها به کثرت وجود دارد که برای زیور الات کاربرد دارد.4-کلرید اهن: که این ماده در آب های خلیج فارس و کویت وجود دارد (سنان، 1956: 136-135).کویت علیرغم مساحت کم و عدم انسجام در بافت جمعیتی و ضعف بنیه نظامی در مقایسه با همسایگان خود، از لحاظ سوق الجیشی و استراتژیکی موقعیت قابل توجهی دارد و به همین دلیل بارها مورد تهدید قرار گرفته است. منابع و ذخائر عظیم نفت در این کشور، آن را به صورت یک کانون ثروت اقتصادی در منطقه مطرح ساخته و بر اهمیت موقعیت سیاسی آن نیز افزوده است. (اسلامی، 1369: 8). در سال 1613 م. نامه ای شیخ مبارک الکبیر به نماینده بریتانیا درباره مرزهای کویت به تاریخ 28 ربیع الاول سال 1133 برابر با 6/3/1931 نوشت، که با این عبارت آغاز می شود: «کویت سرزمینی خشک است که جدمان صباح در سال 1022 هجری بدان وارد شد». (گروه تحقیق مرکز مطالعات و پژوهش های کویت: کویت از پیدایش تا بحران، 1381: 57).

آل صباح در کویت

کویت در اوایل سده 18 م. توسط طایفه عنیزه که قبیله ای از اهالی نجد بودند تاسیس شد. این طوایف در اواخر سده 17 م. به تدریج از نجد به سواحل خلیج فارس مهاجرت کردند. خاندان صباح در سال 1710 به علت خشکسالی از نجد فرار کردند و به همراه خانواده های دیگری به زوباره در ساحل غربی قطر رفتند اما بدلیل شرایط نامساعد آن جا، به شمال کویت کوچ کردند (کریستال، 1377: 33). در واقع نسب آل صباح به قبیله عتوب می رسد که این قبیله جزو قبیله عنیزه به شمار می رفت که از مهم ترین و بزرگ ترین قبایل نجد محسوب می شد. (کریستال،1377: 40).آل صباح نقش مهمی در تبدیل کویت به شهر (که اروپائیان آن را قرین می نامیدند) و نهایتا دولت داشتند (سلوت،2002: 115) قدرت خاندان صباح از فعالیت های سیاسی شان نشات می گرفت. زیرا این خاندان نه از لحاظ دینداری، نه علم و دانش، نه جنگجویی، نه مهارت در کشتی رانی و نه ثروت، بر دیگران تفوق تامی نداشتند و تنها حربه شان تبحری بود که در سیاست و مذاکره دارا بودند (کریستال،1377: 37) رسیدن آل صباح به کویت منجر به تقویت دارایی ها و شکوفایی و رونق بازرگانی آن جا گردید لذا به جایگاه اجتماعی خوبی دست یافتند و توانستند بنی خالد را نابود کنند و جابر زمام حکومت کویت را در دست گرفت. اما اسم خاندان آل صباح برگرفته از صباح بن جابر است که از سال 1752 تا 1762 حکومت کرد. در زمان حکومت صباح بن جابر، کویت به حکومتی تبدیل شد که علاوه بر این که پناه برندگان به آن را نیز یاری می کرد توانست در برابرهجوم ها و تجاوزهایی که موجودیت آن را تهدید می کرد، از خود دفاع کند. تجارت پر رونق و شکوفایی کویت، به ویژه در اوایل قرن 18 میلادی توجه دولت های بیگانه را به خود جلب می کرد. به نوعی که اولین تماس رسمی کویت با انگلستان در سال 1775 میلادی رخ داد. در آن سال بصره ابتدا در معرض یک بیماری واگیردار و سپس حمله ایرانیان قرار گرفت در نتیجه کارمندان شرکت هند شرقی ترتیبی دادند که نامه هایشان را از طریق کویت به انگلستان بفرستند. کمپانی هند شرقی نیز به منظور ارزیابی از کویت به عنوان بندری به جای بصره یک فروند کشتی به آن جا اعزام کرد. ناخدای کشتی مزبور لنگرگاه های این بندر را بسیار عالی توصیف کرد (کریستال، 1377: 40) در اوایل قر بیستم مهمترین شکاف در خاندان صباح به صورت انشعاب به دو گروه سلیم و جابر ایجاد شد. اما سرانجام این اختلاف توسط خانواده به این ترتیب حل شد که حکومت بین فرزندان سلیم و جابر به نوبت عوض شود و دیگران به کلی کنار گذاشته شوند (کریستال،1377: 26) امرای کویت از سال 1756 تا کنون به ترتیب عبارتند از:1. صباح الاول ابن جابر 1756- 1762، 2. عبدالله الاول ابن صباح 1762- 1812، 3. جابرالاول ابن عبدالله ابن صباح 1812- 1859، 4. صباح الثانیابن جابر 1859- 1866، 5. عبدالله الثانی ابن صباح 1866- 1892، 6. محمد الاول ابن صباح 1892- 1896، 7. مبارک ابن صباح 1896- 1915، 8. جابر الثانی ابن مبارک الصباح 1915- 1917، 9. سالم الاول ابن مبارک الصباح 1917- 1921، 10. احمد جابر الصباح 1921- 1950، 11. عبدالله السالم الصباح 1950- 1965، 12. صباح السالم الصباح 1965- 1977، 13. جابر الاحمد الصباح 2006- 1977، 14. شیخ صباح الاحمد الجابر الصباح از 2006 تا کنون (کتاب کویت،1390: 18- 17)

سیستم حکومتی درکویت

نظام حکومتی کویت از سه قوه مقننه، مجریه و قضائیه تشکیل شده است و مطابق قانون اساسی، این سه قوه از یکدیگر تفکیک شده اند اما در عمل، امیر کویت در هر سه قوه اعمال نفوذ می کند. وی ریاست قوه مجریه را به عهده دارد ضمن آن که در قوه مقننه و مجلس امت، نقش ریاست ر ایفا می کند. افزون بر آن، حکم قضایی با نام وی صادر می شود از این رو در عمل، نوعی اختلاط قوا در نظام حکومتی کویت وجود دارد (کاظمی دینان، 1388: 217). در واقع حکومت کویت اساسا یک الیگارشی مرکب از خانواده های قدیمی بازرگان است. اما به هر حال تمرکز قدرت همواره در دست خاندان صباح بوده است. حکومت کویت به صورت نوعی سلطنت مشروطه که در راس آن بزرگ خاندان صباح قرار دارد، اداره می شود. با این حال روند مشورتی موروثی در میان آل صباح و رهبران اکثر خانواده های بازرگان و طوایف مختلف، هنوز به عنوان بخشی مهم در تعیین سیاست های کویت، مطرح می باشد (اسلامی، 1369: 108). به دنبال اعلام استقلال، امیر کویت فرمان تشکیل مجلس موسسان را به منظور بررسی و تدوین قانون اساسی کشور صادر کرد. قانون مذکور به وسیله عده ای از حقوقدانان عرب با الهام از قوانین ممالک عربی تنظیم یافت. مجلس موسسان که با رای عموم افراد ملت تشکیل شده بود در تاریخ 20 ژانویه 1962 آغاز به کار کرد و پس از 24 جلسه مشورت، متن نهایی قانون اساسی را به تصویب رسانید. قانون اساسی کویت شامل یک مقدمه کوتاه و پنج باب و 173 اصل و تفسیرهایی بر بعضی از اصول آن است. مفاد مندرج در پنج باب قانون اساسی به شرح زیر است:1- رژیم و دولت 2- اساس اجتماع کویت 3- حقوق و وظایف عمومی 4- قوای سه گانه 5- قوانین عمومی و قوانین موقتی. طبق قانون اساسی کویت، امیر فرمانده کل قوا است و فقط حق اعلان جنگ تدافعی را دارد. قانون اساسی کویت با صراحت اعلان جنگ تجاوزکارانه را تحریم کرده است. امیر حق انحلال مجلس را دارد مشروط به این که طی فرمانی علل انحلال را تشریح کند اما حق نداردمجلس را بار دیگر به همان علت منحل سازد. پیشنهاد تجدید نظر در قانون اساسی یا افزایش موادی بر آن تنها با گذشت 5 سال از تصویب قانون اساسی و با تقاضای امیر و یک سوم نمایندگان امکان پذیر است. اما باب مربوط به آزادی افراد قابل تعدیل نیست مگر این که بخواهند حدود و آزادی فردی را افزایش دهند (کتاب کویت.1365: 49-48) قوه مقننه: هم امیر و هم پارلمان مسئولیت قوه مقننه را بر عهده دارد. اما وظایف امیر منحصر به چند چیز است و آن پیشنهاد قوانین، مهر تایید زدن بر قوانینی که پارلمان آن را تصویب می کند و صادر کردن آن ها، و اعتراض کردن به هر لایحه ای که پارلمان آن را تصویب می کند (هر چند که این حق امیر بدون استثناء نیست)، و همچنین صادر کردن مقررات و فراخواندن پارلمان به گردهمایی. و اما پارلمان علاوه بر وزیران تعیین شده از 50 عضو منتخب دیگر نیز تشکیل می شود. قوه مجریه: امیر و هیئت وزیران مسئولیت قوه مجریه را بر عهده دارند و انتقال مقام امیری بر این دلالت دارد که کویت وراثت و دموکراسی را به هم آمیخته است. ماده چهارم قانون اساسی تصریح می کند: «در کویت مقام امیری در نسل مرحوم مبارک الصباح موروثی است و اساس رسیدن به مقام امیری تزکیه امیر است و پارلمان با موافقت اکثریت اعضایش در نشست ویژه ای بیعت خود را با امیر اعلام می کند. وقتی که امیر به شیوه ای که گفته شد تعیین نشود، امیر حداقل سه نفر از فرزندان مبارک الصباح را برای ولایت عهدی تعیین می کند و مجلس با یکی از آن ها به عنوان ولیعهد بیعت می کند. و ولیعهد باید بالغ و عاقل باشد و فرزند قانونی پدر و مادری مسلمان باشد». امیر وظایفی دارد مثل تعیین نخست وزیر و وزیران و برکنار کردن آن ها و صدور لوایح و اعلان جنگ و اعلام حکومت نظامی و امضاء موافقت نامه ها، و علاوه بر این ها مشخص کردن کارمندان نظامی و غیر نظامی و نمایندگان دیپلماتیک و پذیرفتن اعتبار نامه نمایندگان کشورهای بیگانه و اعمال حق بخشش ...و هنگامی که امیر کشور را ترک می کند اگر ولیعهد قادر به انجام وظایف امیر نباشد، جانشینی برای خود تعیین می کند. قوه قضاییه: قدری قلعجی، امیر عبدالله السالم الصباح را این گونه توصیف می کند: «هر روز صبح برای نظر نهایی دادن در مورد مسائل شهروندان و امور حکومتش می نشست و شاکیان نزد او می رفتند و مسائل حکومت به عرض او می رسید و او نیز برای حل و فصل مشکلات اقدام می کرد» و این سخن حاکی از آن است که با وجود قاضیان، امیر از اولین مراجع قضایی به شمار می آمد. و از زمان وضع قانون اساسی انواع مختلفی از دادگاه ها برای حل اختلافات و درگیری های موجود در کویت بنا شده است (عجیل، بی تا:24-23)

قانونگذاری در کویت

کویت از اوایل قرن 18 میلادی تاریخ سیاسی مدون پیدا کرده است. در نص ماده دوم قانون اساسی کویت آمده است «دین کشور اسلام است و شریعت اسلامی منبع اصلی برای قانون گذاری است». به طور کلی اگر چه حکومت کویت سعی در اجرای احکام اسلامی دار اما در سیاست خارجی، تصمیم گیرندگان سیاست کویت از خط مشی غیر مذهبی پیروی می کنند. در واقع زمامداران کویتی در سمت گیری های خارجی تلاش می کنند سیاست را با دین نیامیزند. ولی تحولات سیاسی در جهان اسلام را نمی توان از کویت و سیاست آن جدا کرد. جنگ سرد اعراب در دهه شصت، قوم گرایی عربی، آتش سوزی مسجد الاقصی و کنفرانس سران در مراکش جملگی اموری است که در پایان دهه شصت در مشخص کردن چارچوب سیاست خارجی کویت به طور آشکار تاثیر داشته است. این قبیل تحولات در نمودار کمک های خارجی کویت که ابتدا به کشورهای عربی محدود بود، روشن بود (ماهنامه خلیج فارس و امنیت، 1384: 42) کویت پس از ایران دومین کشوری است که صاحب قانون اساسی شده است. قانون اساسی کویت که در سال 1962 میلادی به امضای امیر کویت رسید دارای 183 اصل است و در سال 1980 در آن بازنگری صورت گرفته است. در میان کشورهای عرب حوزه خلیج فارس، کویت تنها کشوری است که در مقایسه با دیگران از نظر ساختار حکومتی وضعیت روشن تری دارد. این کشور دارای نهادهای لیبرالی، احزاب و از همه مهم تر پارلمان است که پس از یک دوره نسبتا طولانی فطرت و تعطیلی، مجددا شروع به کار کرد. امیر کویت حق انحلال مجلس را دارد (اصل 107). در کویت نماینده فقط حق دخالت در امور داخلی را دارد و مجلس در امور خارجی دخالتی نمی تواند بکند (اصل 114). در مورد عهدنامه ها و معاهدات بین المللی در مجلس کویت، نمایندگان حق اظهار نظر ندارند و فقط جهت اطلاع به استماع آنان می رسد و دخالتی در رد وتصویب آن ندارند (اصل 70). در کویت نماینده، آزادی کامل در اظهارنظر دارد و کسی را در این باره دستی بر او نیست (اصل 110). نماینده در پارلمان کویت حق دخالت و اظهار نظر و رسیدگی به شکایات مردم را در هر امری دارد. در قانون اساسی کویت آمده است که عضو مجلس، نماینده مردم است و لذا از تعرض هم مصون است (اصل 108). در کویت، اقلیت های مذهبی هیچ نماینده ای ندارند (مجلس و پژوهش،1372: 291، 290، 288 ) بطور کلی جریانات فکری و گرایشات سیاسی اصلی در مجلس کویت شامل: 1- ملی گرایان و لیبرال ها 2- گروه اخوان المسلمین 3- جریان سلفی 4- شیعیان 5- نمایندگان مستقل می شود (موسوی 1385: 35).

ترکیب جمعیتی کویت

کویت کشوری است که ملیت های مختلفی را در خود جای داده است. افزایش سریع جمعیت در اثر مهاجرت اتباع خارجی به کویت نه تنها بافت متجانس جامعه این کشور را در معرض تغییرات فاحشی قرار داد، کویتی های بومی را به صورت اقلیت درآورده و از همه مهم تر، تعریف قانونی کویتی بودن را نیز دستخوش تحول کرد و دولت ناگزیر شد به منظور متوازن کردن وضعیت مهاجرین خارجی و تنظیم امور آنان، به بسیاری از بدوی های تازه از راه رسیده عنوان ملیت کویتی را تفویض کند. بنابراین نیمی از رشد جمعیت را می توان حاصل این گونه تابعیت دانست (اسلامی، 1369: 125). به طور کلی محل تجمع شیعیان منطقه خلیج فارس از چند ناحیه قابل توجه است:1. به لحاظ دوری و نزدیکی به پایتخت، 2. به لحاظ دوری و نزدیکی به مرزها، 3. قرار گرفتن در مراکز نفتی و استراتژیک، 4. واقع شدن در مراکز زیارتی و مهاجر پذیر، 5. قرار گرفتن در مراکز تجارتی (متقی زاده 1384: 158). حدود نیمی از جمعیت کویت، مهاجر و غیر کویتی و بدون تابعیت رسمی اند. نیمی از شیعیان نیز مهاجرند. (کتاب کویت، 1390: 34) با این وجود جمعیت قابل توجهی از شهروندان کویت را شیعیان تشکیل می دهند. بر اساس آمارهای رسمی و هم چنین بر اساس سرشماری سال 1999 و اطلاعات داده شده در دایره المعارف ها، حداقل 40% از جمعیت این کشور را شیعیان تشکیل می دهند که در مقایسه با جمعیت 45 درصدی اهل تسنن که اکثریت محسوب می شوند میزان قابل توجهی بوده بنابراین به کار بردن عنوان اقلیت برای این جمعیت به دور از انصاف است (متقی زاده،1384: 155) بنا به گفته رسول جعفریان: کویت از مناطقی است که جمعیت آن، ترکیبی از مردم بومی منطقه و مهاجرین ایرانی و غیر ایرانی است. طبق آماری رسمی بیش از چهل درصد و براساس برخی از مآخذ، بیش از پنجاه درصد از مردم آن شیعه هستند. اما به لایل متعددی نمی توان به این آمارهای رسمی توجه کرد (جعفریان، 1371: 101). شیعیان تا قبل از دهه 60 به دریانوردی، صید ماهی و تجارت می پرداختند و در رونق اقتصادی بازار نقش مهمی داشتند (سیفی، 1386: 72) شیعیان کویت برخلاف اقلیت شیعی عربستان سعودی، برای ساختن مسجد و حسینیه، برگزاری آیین های شیعی و تعلیم مذهب جعفری به کودکانشان آزادند. مساجد دارای مدارس و کتابخانه های خاص خود هستند و مراسم مذهبی و اجتماعی آزادانه در حسینیه ها برگزار می شوند. طی دوران جنگ ایران و عراق، شیعیان کویتی می توانستند برای تحصیل در حوزه های علمیه قم یا تهران به ایران سفر کنند. در بخش اعظم تاریخ کویت، شیعیان تهدیدی برای رژیم تلقی نمی شده اند (فولر و فرانکه،،1384: 319) بارزترین اتفاقی که در دهه 60 کویت به خود دید افتتاح دانشگاه کویت در سال 1966 م. بود. بنابراین کویت در مدت زمان مشخصی به شریکی که هم در فرهنگ محلی و هم کشوری تاثیرگذار بود، تبدیل شد. کویت در دهه 70 م. مرحله بلوغ و تکامل فرهنگی که شکوفایی فرهنگی واقعی را تجربه کرده بود شروع شد (شوقی زیدان جوهری، 2002: 134). عرصه های دانشگاهی از عرصه های مهم حضور و ظهور شیعیان است. شیعیان در دانشگاه کویت به عنوان مسوولان بخش های مختلف دانشگاهی،چه در سطح استادان و چه در فضای دانشجویی حضور خوب و قابل قبولی دارند. به علت شرایط خاص آب و هوایی و گرمای طاقت فرسا و نیز تمکن مالی و اقتصادی و علاقه وافر کویتی ها،به ویژه شیعیان، به مناطق زیارتی و سیاحتی ایران سالانه بسیاری از آنان به ایران سفر کرده زمینه تبادل و تعامل فرهنگی را فراهم می کنند. در سال 1388 حدود 50 هزار نفر از شهروندان کویت به ایران سفر کرده اند که بیشتر آنان از شیعیان این کشور بوده اند. از ویژگی های مهم شیعیان کویتی تاثیرپذیری قوی آنان از فضاهای شیعی کشورهای همسایه کویت است. جریان های شیعی کویت را می توان امتداد جریان های شیعی ایران، عراق و عربستان و گاه لبنان دانست. در سال های اخیر، همگرایی های گروه های شیعی داخل کویت بیشتر از واگرایی های آنان بوده است (کتاب کویت، 1390: 35-34) جامعه شیعیان کویت شامل چهار گروه عمده بود: سلاله عرفی ساکنان اولیه بحرین؛ مهاجرینی که از حصه واقع در عربستان شرقی به آنجا آمده بودند؛ عرب های شیعه که در ابتدا از عربستان به ایران مهاجرت کرده و دوباره برگشته بودند؛ و بزرگترین گروه ایرانی هایی که در خود ایران ریشه داشتند. گروه اخیر به زبان فارسی صحبت می کردند و پیوندهای تجاری و خانوادگی شان را با ایران حفظ کرده بودند. یکی از افراد برجسته خانواده های کویتی ایرانی شیعه، یوسف بهبهانی بود که در دهه 1930 به حمل اجساد ایرانیان به عراق، از طریق کویت برای دفن در جوار عتبات عالیات اشتغال داشت (کریستال،1377: 64) به طور کلی حساوی های کویت جامعه ای مستقل را تشکیل می دهند که از دخالت در سیاست می پرهیزند و مرجع بومی خود را دارند. مرجع آنان آیت الله میرزا الاحقاقی است که شهروند کویت بوده و در همین کشور زندگی می کند. حساوی ها از نزاع های گروهی و فرقه ای برکنارند و حتی با دیگر گروه های شیعه به ندرت پیوند زناشویی برقرار می کنند (فولر و فرانکه، 1384: 313) نکته مهم این است که اکثریت شیعیان این کشور را شیعیان دوازده امامی تشکیل می دهند و از این لحاظ از هم کیشان ایرانی محسوب می شوند و دارای حسینیه های متعددی هستند. از عراق، ایران و جبل عامل عده ای اهل علم برای ارشاد و تعلیم احکام به سوی کویت می روند (مغنیه،1355: 344) شیعیان به خوبی در جامعه کویت ادغام شده اند و بسیاری از شیعیان جزء بازرگانان بزرگ، صاحبان مشاغل و حرفه های مختلفی هستند. در سال 2000 تنها یک نفر شیعه در هیات دولت کویت حضور داشت و تعداد مساجد آنان به 30 واحد می رسید و در مقایسه با 2000 مسجد اهل سنت، این امر نوعی احساس تبعیض و حقارت را به وجود می آورد (حجار 1381: 76). اگر چه اقلیت شیعه در کویت از حقوق اجتماعی و سیاسی برخوردار شده اند اما بیداری شیعیان ایران از 1979 به بعد، موجب بروز اغتشاشات مهمی در این کشور گردیده است.کویت که در احاطه عربستان، عراق و ایران قراردارد جمعیت شیعه مذهب خود را در حکم ستون پنجم ایران به شمار می آورد (توآل،1382: 129)

مهاجران ایرانی در کویت

یکی از نگرانی های عمده مقامات رژیم کویت وضعیت شیعیان و ایرانیان در این کشور بوده است. پیروزی انقلاب اسلامی در کشور قدرتمند همسایه کویت برای رژیم این کشور این تصور را پیش آورد که به دلیل ماهیت مذهبی این انقلاب، شیعیان ایرانی و غیر ایرانی مقیم کویت، انگیزه سیاسی لازم برای انسجام و تحرک سیاسی و مذهبی را به دست آورده و ثبات این کشور را بر هم خواهند زد (اسلامی، 1369: 132). اگرچه درباره اولین مهاجر ایرانی به کویت و تاریخ این مهاجرت نمی توان به صورت قاطع عقیده ای اظهار کرد اما می توان گفت شخصی به نام «شماسا» از اهالی بهبهان به کویت مهاجرت کرده و کم کم فامیل های: «معرفی»، «رفیع بهبهانی»، «قبا زرد» به وجود آمدند و اکنون فرزندان و نوادگان آنان در کویت روزگار می گذرانند و مورد توجه شیوخ کویت می باشند (جواهری، 1961: 128) وجود جمعیت زیاد مهاجران در کویت می توانست برای ساکنان و دولت این کشور مشکلات هویتی ایجاد کند، برای رفع این مساله دولت کویت در ابتدای دهه 1960 قانونی را به تصویب رساند که بر اساس ماده اول آن «کویتی های اصیل آن کسانی بودند که قبل از سال 1920 در کویت زندگی می کرده اند (تترالت و المغنی، 1377: 8-4) جمعیت قابل توجهی از ایرانیان، فلسطینی ها، هندی ها و پاکستانی ها طی سالیان متمادی به کویت مهاجرت کرده اند و اکثر ایرانیانی که در جستجوی کار و تجارت به کویت و دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس مهاجرت کرده اند در اثر پشتکار و ذکاوت خود در بخش اقتصادی این کشورها جای شاخصی برای خود باز کرده اند (اسلامی، 1369: 121). بسیاری از فلسطینی ها پس از اشغال وطنشان از سوی صهیونیست ها، بی خانمان شده و ناچار به کشورهای مسلمان نشین روی آوردند. آنان که دیگر جایی برای برگشت نداشتند به کشورهای میزبان به عنوان وطن دوم نگریسته و خواهان استفاده از امتیازات شهروندی بودند. با توجه به سطح سواد و فرهنگ نسبتا بالایی که در میان فلسطینی ها وجود دارد آنان توانستند در مشاغلی مانند معلمی، وکالت، پزشکی، مهندسی، کارمندی و بانکداری جذب کار شوند و حتی مناصب مهمی را نیز در اختیار بگیرند. تعدادی از فلسطینی ها که مناصب ممتازی را در کویت در اختیا دارند غالبا با زنان کویتی ازدواج می کنند و به دین ترتیب به تابعیت کویت در می آیند (اسلامی، 1369: 138 - 137). موقعیت شیعیان کویت نشان دهنده نمونه ای موفق و نقطه ای درخشان در وضعیت شیعیان عرب منطقه خلیج فارس است. شیعیان کویت که 25 تا 30 در صد جمعیت کشور را تشکیل می دهند به ندرت با آزار و اذیت آشکار در سطوح رسمی یا اجتماعی مواجه اند و نسبت به دیگر جوامع شیعی منطقه خلیج فارس رفاه بیشتری دارند. آنان در عمل به تشیع و برگزاری شعایر خود آزادند و به نوعی وضعیت اقتصادی و فرصت های شغلی شان از شیعیان دیگر بخش های خلیج فارس بهتر است. در کشور کویت، مشارکت اجتماعی و سیاسی شیعیان در حد بالایی است. مهم تر از همه این که شیعیان یه کشورشان احساس وابستگی کرده، خود را در آینده آن دخیل می دانند. (فولر، فرانکه،1384: 309) در این میان روابط ایران و کویت از دیرباز وجود داشته است و دو مناسبت موجب ارتباطات نزدیک بین ایران و کویت می شد از جمله: 1- همکیشی که از بدو پیدایش اسلام به صورت یک رشته ناگسستنی این دو ملت را به هم پیوند داده 2- همجواری ایران و کویت که خود یکی دیگر از عوامل نیرومند همبستگی و دوستی و سرمنشاء هزاران مناسبات دوستانه و صمیمانه دیگر خواهد بود. پس از اعلام استقلال کویت، ایران اولین کشور غیر عربی بود که استقلال این کشور را به رسمیت شناخت و هیاتی از رجال و شخصیت های برجسته ایران برای تبریک به کویت رفتند (جواهری، 1968: 8-127) به طور کلی ایرانیان مقیم کویت را می توان به سه گروه تقسیم کرد: 1- شیعیان و طرفدارن انقلاب اسلامی که اکثرا کارگر و کاسب خرده پا هستند و در ایران نیز دارای علایق و بستگی های خانوادگی. ملکی می باشند. (ص 133 از مسعود اسلامی). این افراد که پس از جنگ عراق و ایران زیان فراوانی دیدند. این گروه گرچه از نظر اقتصادی و سیاسی نیرو و نفوذ چندانی ندارند ولی چون از نظر تعداد، قابل توجه هستند می توانند در جهت منافع ایران تاثیراتی را موجب شوند.2- ایرانیان سنی مذهب که دارای کسب و کار و بعضا مشاغل دولتی در این کشورها می باشند و تعاطف و پیوندی با انقلاب اسلامی ایران ندارند. این ها با هر نوع درگیری و بحران در منطقه مخا، هستند زیرا منافع آنان فقط در صورت آرام بودن اوضاع تامین می شود. بسیاری از آنان دارای سرماه های قابل توجهی در شورهای اروپایی و امریکایی هستند. 3- ایرانیانی که از سال ها قبل به این کشور مهاجرت کرده و در حال حاضر تبعه آن ها به حساب می آیند. این ها اکثرا از نظر شغل و درآمد از شرایط مساعدی برخوردار هستند و با انقلاب اسلامی نیز رابطه خوبی ندارند. این گروه نیز احتمالا در شرایط بحرانی مانند دیگر اقشار این کشوها نمی توانند نیروی موثری تلقی شوند زیرا زندگی غالب آن ها بر اساس شرایط آرام و صلح آمیز و رواج تجارت و جریان آزادانه ثروت تنظیم شده است و لذا تمایلی به تغییر اوضاع و احوال نشان نمی دهند (اسلامی، 1369: 34)

نیروی کار بومی و مهاجر در کویت

در سال 1962(به استثنای ارتش و شهربانی)36300 کارمند دولتی وجود داشت که 46% آن ها کویتی بودند، یعنی یک نفر از هر 10 نفر سکنه. از این تعداد کویتی کمتر از 5% دارای دیپلم دبیرستان و 30% بقیه بی سواد بودند (کریستال،1377: 127) در سال 1965 کویتی ها در کشور خود در اقلیت بودند و تنها 47% جمعیت کشور را تشکیل می دادند (تترالت و المغنی،1377: 8-4 )
با افزایش قیمت نفت مهاجرت خارجیان به کویت و بعد از سال 1973 فزونی گرفت. فلسطینی ها که سرزمینشان اشغال شده بود سهم عمده ای در تامین نیروی کار داشتند از سوی دیگر ایرانی ها، هندی ها و پاکستانی ها نیز طی سالیان متمادی به کویت مهاجرت کردند (مجتهدزاده، 1349: 193). در اکثر کشورهای خلیج فارس، دولت کارفرمای عمده ای برای نیروی کار بود. در سال های 69-1968، هفتاد درصد کویتی ها برای دولت کار می کردند (زنگنه، 1380: 60). کارگران مهاجر در کویت غالبا در بخش خدمات عمومی مشغول به کار بودند و تفاوت زیادی بین رفاه اجتماعی برای آنان و کارگران بومی وجود داشت، مثلا در نیمه دهه 1970 متوسط دستمزد کارگران مهاجر 30% مزد کارگران محلی بود (الهی،1373: 444). وجود جمعیت زیاد مهاجران در کویت می توانست برای ساکنان و دولت این کشور مشکلات هویتی ایجاد کند، برای رفع این مساله دولت کویت در ابتدای دهه 1960 قانونی را به تصویب رساند که بر اساس ماده اول آن «کویتی های اصیل آن کسانی بودند که قبل از سال 1920 در کویت زندگی می کرده اند (تترالت و المغنی،1377: 8- 4)
با توجه به وجود ایرانیان مهاجر در کویت، دانشکده ادبیات در سال 1965 در کویت تاسیس شد و تدریس بسیاری از رشته های علمی و ادبی به زبان فارسی در دانشگاه کویت انجام می شد (ماهنامه اخبار شیعیان،1386: 15)
شیعیان در کویت به چهارمدرسه مذهبی تقسیم می شوند:
1 ــ: شیخیه: نسبتش به شیخ احمد بن زید الدین أحسائی می رسد که دیدگاه مقدسی در مورد اهل بیت دارد، آن ها معتقدند که خدا اهل بیت را مورد فیض قرار داده و به آن ها اجازه داده که روزی مردم را توزیع کنند، اما الآن این اعتقاد دیگر رایج نیست، وهم اکنون به آن ها درکویت به اعتبار میرزا حسن احقاقی، جماعت میرزا اطلاق می شود، که او ملیت کویتی دارد و امامشان می باشد ومرکز تجمع شان مسجد امام صادق در مرکزپایتحت است. وبیشترین مقلدان شیعه آن ها کسانی هستند که که از احساء به کویت مهاجرت کرده اند، ومعروف ترین خانواده های این جماعت؛ أریش، خریبط، الشواف، والوزان هستند. جماعت میرزا و رهبری مذهبی آن به دلیل اتخاذ مواضع بی طرفانه در قبال رویداد های سیاسی منطقه ای و بین المللی مورد انتقاد دیگرمدارس شیعیه کویت قرار گرفته است.
2- اخباریة: و آن ها بحرینی واز مقلدان میرزا ابراهیم جمال الدین هستند که پیشوای شیعیان بحرینی به شمار می رورد. مهم ترین خانواده های وابسته به این جماعت خانواده های؛ قلاف، خیاط، مکی، جمعه، حاجی حامد می باشند.
3- أصولیة: این مکتب معتقد است که حدیث نبوی باید موضوع مطالعه وبررسی باشد ونباید برآن ایراد واشکال گرفت، این مکتب علاوه بر شیعیان کویت در بین شیعیان عراق، ایران و لبنان نیز رواج دارد.
4- - خوئیة: که بقیه شیعیان کویتی ایرانی تبار را شامل می شود، وآن ها از مجتهد سید ابوالحسن خوئی که در نجف زندگی می کرد تقلید می کنند، مساجد زین العابدین، مقامس، ونقی از مرکزتجمع این گروه درکویت به شمار می رود. مهم ترین خانواده های منتسب به این جماعت خانواده های؛ موسوی، قبازر، دشتی، اشکانی، بهمن، بهبهانی، ومعرفی هستند. (المدیرس، 1999: 8-7).

شیعیان کویت و انقلاب اسلامی

همجواری جغرافیایی، قرب تاریخی و دینی ایران با کشورهای عربی از علل کلی تاثیرگذاری ایران بر دیگر کشورهاست. در تعامل انقلاب اسلامی با کشورهای عربی جریانات ذیل نقش مانع یا تشدید کننده را ایفا کرده اند: 1- مساله قدس و فلسطین 2- منازعا اعراب و اسرائیل 3- شیعه – سنی و عربی – عجمی بودن مسائل 4- برتری جویی اعراب به لحاظ خاستگاه تاریخی و جغرافیایی اسلامی 5- مرکز بودن عربستان برای بعثت و مکه و مدینه 6-موقعیت استراتژیک خاورمیانه عربی و حضور و رقابت جدی قدرت های بزرگ 7- مقوله نفت 8- رقابت دیر پای مذهبی، سیاسی و نفتی ایران، عراق و عربستان (حشمت زاد ه،1385: 71). انقلاب اسلامی ایران به عنوان نقطه عطفی در رابطه شیعیان کویت با حکومت ازیک طرف و رابطه آن ها با جامعه سنی از طرف دیگر بود، اشغال کویت توسط عراق در سال 1990 نقطه عطف مهمی در این رابطه بود؛ وبا توجه به این که شیعیان کویت توانایی مالی کمتری دارند وتوجهشان به غرب نیز کمتر است، به همین دلیل آن ها در حدود نیمی از جمعیت کویت را در هنگام حمله تشکیل می دادند که در فصل تابستان اتفاق افتاد، یعنی در زمانی که معمولا کویتی ها ازدست گرما به خارج ازکشور فرار می کنند و به همین سبب نقش آن ها در مقاومت در برابر تهاجم عراق که تعداد زیادی از آنان در این مقاومت کشته شدند زیاد بود، هنگامی که آنان میهن دوستی زیادی را در دفاع از کشورشان در برابراشغال نشان دادند در حالی که هنوزبه آن ها وادغام مجددشان درجامعه با دیده شک وتردید نگریسته می شد. وبه همین دلیل شیعیان دوباره به وضعیت سابقشان که قبلا ازسال 1979 درآن قرار داشتند برگشتند و شاید آنچه که باعث تقویت رابطه شیعیان ورژیم کویت در این دوران شد این است که روابط کویت وایران تحت موضع گیری ایران در مخالفت و انتقاد از حمله عراق به کویت، رحلت امام خمینی رهبرانقلاب اسلامی ایران و رئیس جمهور شدن هاشمی رفسنجانی که اهمیت زیادی را به رابطه با کشورهای همسایه ایران می داد، وتجدید نظر درصدور انقلاب اسلامی به عنوان اولویت برنامه های ایران، گرچه صدور انقلاب اسلامی به عنوان این که یکی از اهداف گسترده سیاست خارجی ایران از زمان انقلاب بوده به طور کامل کنار گذاشته نشد (ناصر، 2011: 218). پس از انقلاب اسلامی ایران شیعیان کویتی که دوستان تاریخی حکومت بودند به دو جریان تقسیم شدند: 1- جریان سنتی که به لحاظ منافع اقتصادی به حکومت مرتبط بود ومواضع انعطاف پذیری را در قبال حکومت اتخاذ می کرد وخواستار بعضی اصلاحات اجتماعی، اقتصادی، ومذهبی بود. 2- جریان انقلابی که تحت تاثیر انقلاب اسلامی ایران بود وخواستار سقوط آل صباح وتغییر حکومت به شیوه ایران بود. ودر این چارچوب جریان سنتی توانست که بر انجمن فرهنگی واجتماعی مسلط بشود و جریان محافظه کار را ازرهبری آن کنار بزند. شیعیان متاثر از انقلاب اسلامی ایران مواضعشان را به اشکال مختلف نشان دادند که مهم ترین آن شرکت در تظاهراتی بود که از انقلاب اسلامی حمایت کردند و همچنین عزیمت هیئت شیعه کویتی به ایران برای تبریک به رهبرانقلاب که قبلا هم به آن اشاره شد (ناصر، 2011: 213). در این میان آقای حسیب رئیس مرکز مطالعاتو وحدت عربی و دبیر کل کنگره قومی عربی درباره چگونگی حمایت جهان عرب از انقلاب اسلامی چند نکته را متذکر می شود از آن جمله:1- موفقیت انقلاب در سرنگونی رژیم شاه که در جهان عرب مورد نفرت بود. 2- سیاست خارجی انقلاب اسلامی ایران سمت گیری ضد غربی خصوصا ضد امریکایی داشت. 3- حمایت و پشتیبانی انقلاب اسلامی از مساله فلسطین. 4- محتوای اجتماعی انقلاب اسلامی که ماهیت مترقیانه به خود گرفت و به مصالح توده ها توجه داشت.5- ماهیت اسلامی انقلاب که یکی از علل – نه یگانه علت – تایید انقلاب اسلامی بود. در واقع آقای حسیب یکی از دلایل تنش های بین ایران و جهان عرب را مرکزیت ایدئولوژیکی انقلاب اسلامی ایران می داند به ویژه ایدئولوژی تشیع و تلاش برای صدور انقلاب به جهان عربی که 90% جمعیت دویست میلیونی آن را مسلمانان سنی تشکیل می دهند. الگو گرفتن از طریقه منحصر به فرد پیروزی انقلاب ایران، اعتماد به نفس فراوانی را در میان مسلمانان جهان عرب ایجاد کرد. علاوه بر آن افکار و اندیشه های ایران از طریق صدای برون مرزی ایران تا حدود زیادی در آگاهی بخشیدن به اسلام گرایان ین کشورها نقش داشت. رشد اسلام گرایان در این کشورها و دیگر کشورهای عربی به گونه ای سست رژیم های این کشورها را لرزانده بود که سران عرب در نشست فوق العاده خود در اردن، در نوامبر 1987 (آذر 1366) ایجاد یک جبهه مستحکم عربی را در برابر ایران، هدف نخستین خود اعلام کردند (کدیور، 1372: 119). تشکیل و فعالیت احزاب در کویت ممنوع می باشد. با این حال تشکل ها و گروه های سیاسی متعددی با عناوین گوناگون از جمله عنوان حزب به فعالیت مشغول هستند. با این وجود اینگونه گروه ها و احزاب به طور رسمی به ثبت نرسیده اند. در سطح جامعه کویت گرایش های سیاسی مختلفی وجود دارد که هریک به مناسبت های مختلف اقدام به برگزاری نشست های آزاد جهت بحث و بررسی مسائل روز در ابعاد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی می کنند. این تشکل ها حتی نامزدهایی جهت رقابت در مبارزات انتخاباتی پارلمان معرفی می نمایند. گرچه این احزاب بر اساس نوع مذهب تعریف نمی شوند ولی در عمل به دلیل تقسیم مذهبی مردم به شیعه و سنی نوعا پایگاه مذهبی هر حزب مشخص است (موسوی، 1385:37) علل گوناگونی شیعیان کویت را به فعالیت سیاسی واداشت از جمله: بروز انقلاب ایران که الهام بخش و حامی حرکت سیاسی شیعیان در همه نقاط جهان بود، قلع و قمع حزب حزب الدعوه عراق که فرار بسیاری از اعضای آن به کویت را در پی آورد، پیدایش جنبش های اسلام گرای امل و حزب الله در لبنان، و بالاتر از همه حمایت شدید حکومت کویت از عراق طی جنگ ایران و عراق. در واقع تجربه دشوار و مشترک اشغال کویت از سوی عراق، چنان احساس ملیت گرایی را در میان کویتی ها قوت بخشید که امروزه نظیر آن را کمتر در کشورهای عربی می توان یافت. بازتاب این اتحاد ملی آن بود که بلافاصله پس از جنگ خلیج فارس، شیعه و سنی مشترکا خواستار احیای قانون اساسی و مجلس ملی شدند.در واقع حتی در زمان اشغال کویت به دست قوای عراقی، شخصیت های برجسته شیعه و سنی برای چانه زنی با خاندان حاکم الصباح، که در آن زمان به عربستان سعودی پناه برده بودند، با یکدیگر متحد شدند و درباره احیای قانون اساسی و پارلمان، پس از آزادسازی کویت به مذاکره پرداختند (فولر، فرانکه، 1384: 311- 310). به طور کلی مهمترین تشکیلات سیاسی شیعیان در کویت عبارتند از: 1. حزب الدعوه: تشکیلات حزب الدعوه متاثر از مرکزیت این حزب در عراق بود. از آنجا که طبق قانون اساسی کویت، وجود احزاب در این کشور مشروعیت ندارد، این مجموعه به صورت غیر علنی و در قالب فعالیت های مذهبی و اجنماعی محدود به کار خود ادامه داد. تشکیلات این حزب مستقل از مرکزیت آن در عراق فعالیت می کرد.2. انجمن دانشجویان شیعه: دانشجویان شیعه دانشگاه کویت در رقابت با سایر گروه های سیاسی فعال در دانشگاه در انتخابات انجمن دانشجویی در دهه هفتاد اقدام به تشکیل گروه خاصی نمودند که اعضای این گروه با توجه به زمینه های قوی مذهبی، بعد از پیروزی انقلاب به پیروی خط امام روی آوردند. با ایجاد شکاف در میان شیعیان و با تشدید فعالیت جماعت شیرازی در میان شیعیان و تشدید فعالیت این جماعت در دانشگاه، گروه مزبور به دو قسمت به نام های قائمه الاسلامیه الحره (خط امام) و قائمه الحره (جماعت شیرازی) تقسیم شده و اختلاف فیما بین موجب تنزل شیعیان به رده های آخر جدول در انتخابات انجمن دانشجویان دانشگاه کویت گردید.3. جمعیه الثقافیه الاجتماعیه: در سال های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، شیعیان پیرو خط امام که در فعالیت های سیاسی، از سوی دولت تحت فشار بودند اقدام به تشکیل انجمن فرهنگی – اجتماعی تحت عنوان جمعیه الثقافیه الاجتماعیه نمودند که در قالب آن به جذب جوانان و فعالیت های عقیدتی – سیاسی مبادرت می شد. تحرکات این گروه در سال های 1364 تا 1366 به اوج خود رسید. در سال 1366 با دستگیری گروهی از شیعیان وابسته به این گروه، شورای اداری آن منحل و دولت گروه جدیدی را که وابسته به دولت بودند به عنوان اعضاء شورا تعیین و عملا این انجمن تعطیل شد.4. ائتلاف الاسلامی الوطنی: این گروه در سال 1370 بعد از آزادی کویت با ائتلاف جناح های مختلف شیعه تشکیل گردید. هدف از تشکل این گروه سازماندهی فعالیت های سیاسی شیعیان در انتخابات سال 1992 میلادی (1373) مجلس الامه بود. این ائتلاف با توجه به جو موجود و روحیه همکاری ناشی از صدمات جنگ توانست از وحدت نسبی بهره برداری و 5 نفر از شیعیان را بعنوان نماینده وارد مجلس هفتم نماید. این ائتلاف پس از انتخابات به علت اوجگیری اختلافات شیعیان عملا از هم پاشید و اکنون وجود خارجی ندارد (سیفی، 1386: 5-74)

نتیجه گیری

شیعیان ساکن در کویت که سابقه‌ی حضورشان در این کشور بسیار طولانی است در نتیجه مهاجرت های گروهی، تدریجاً به کویت آمده و در مناطق مختلف کویت ساکن شدند. شیعیان مهاجر و بومی در کویت عمدتا در مناطق نفت خیز کویت ساکن اند و این مساله از جنبه اقتصای حائز اهمیت است. شیعیان که بخش مهمی از جامعه کویت را در می گیرند علیرغم این که تا چند دهه پیش حق دخالت در مسائل کویت را نداشتند اما سرانجام تا حدودی توانستند در تحولات این کشور ایفای نقش کنند. همین عامل یعنی ورود و حضور شیعیان و نقش آفرینی آنان در تحولات کشور کویت موجب بد بینی طبقه حاکم نسبت به شیعیان مهاجر شده است. اما با این حال شیعیان علاوه بر این که همواره سعی در برقراری روابطی مسالمت آمیز با دولت و حکومت کویت داشتند، حتی در پاره ای از مسائل نیز حمایت های قاطع خود را از دولت کویت اعلام می نمودند از جمله‌ی این موارد می توان به جنک عراق و کویت اشاره نمود که در جریان این جنگ شیعیان کویت و مهاجرینی که در کویت ساکن بودند در برابر صدام و نیروهایش ایستادند و دفاع از کشور کویت را وظیفه خود دانستند تا جایی که در جریان این مقاومت عده بسیاری از این شیعیان و مهاجرین گشته شدند. با ین حال پس از تجاوز عراق به کویت، همین گروه های شیعی مهاجر بودند که با عزمی راسخ سعی در بازسازی کویت نموده و همواره این گروه حفظ و صیانت از کویت را وظیفه خود دانسته در این راه تلاش های زیادی نیز انجام دادند.

پی‌نوشت‌ها:

1-دانشیار و عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه اصفهان
2- کارشناسی ارشد شیعه شناسی دانشگاه اصفهان

منابع وماخذ
- اسلامی، مسعود (1369): بررسی موقعیت کشورهای کوچک در روابط بین الملل. ریشه یابی مواضع و عملکرد کویت در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، انتشارات همراه
-الشرباصی، احمد (1953): ایام الکویت، ط 1، مصر، دار الکتاب العربی
-القناعی، یوسف بن علی (1962): صفحات من تاریخ الکویت السیاسی، بیروت، دار و مکتبه الهلال
-المدیرس، فلاح عبدالله (1999): الحرکه الشیعیه فی الکویت، الکویت، دار قرطاس
-الهی، همایون (1373): خلیج فارس و مسائل آن، تهران، قومس
-امیر ابراهیمی، عبدالرضا (بی تا): خلیج فارس، بی جا، پژوهشگاه علوم انسانی
-تترالت، ماری آن و المغنی، حیاه (12 / 2 / 1377): کویت، مدرنیزاسیون، ناآرامی سیاسی و تبعیض اجتماعی، نشریه سلام
-توآل، فرانسوا (1382): ژئوپلتیک شیعه، ترجمه کتایون باصر، تهران، ویستار
-جعفریان، رسول (1371): جغرافیای تاریخی و انسانی شیعه در جهان اسلام، قم، انتشارات انصاریان
جواهری، محمد خلیل (1961): کویت امروز، ترجمه ابوالقاسم امامی، انتشارات محمد خلیل جواهری
-حجار، سامی (1381): امریکا در خلیج فارس؛ چالش ها و چشم اندازها، ترجمه ابوالقاسم راه چمنی، تهران، ابرار معاصر
-حشمت زاده، محمد باقر (1385): تاثیر انقلاب اسلامی ایران بر کشورهای اسلامی، چاپ چهارم، بی جا، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
-دیکسون، ه. ر. ب (1990): الکویت و جاراتها، ط 2، کویت، سلسله الرسائل الجامعیه
-زنگنه، حسن (1380): خلیج فارس در آستانه قرن بیستم، نوشته مالم یاپ و بریتون کوپربوش، تهران، به دید
-سنان، محمود بهجت (1956): الکویت زهره الخلیج العربی، بی جا، دار الکشاف للنشر و الطباعه و التوزیع
سیفی، حسن (1386): آشنایی با کشور کویت، چاپ اول، انتشارات مرکز آموزشی و پژوهشی شهید سپهبد صیاد شیرازی
-شوقی زیدان الجوهری، احمد عبدالله العلی (2002): الکویت تاریخ و حضاره، الکویت
-عجیل، امل (بی تا): قصه و تاریخ الحضارات العربیه، بیروت
-فولر، گراهام و فرانکه، رند رحیم (1384): شیعیان عرب مسلمانان فراموش شده، چاپ اول، ترجمه خدیجه تبریزی، قم، انتشارات شیعه شناسی
کاظمی دینان، مرتضی (1388): علل خیزش شیعیان حاشیه جنوبی خلیج فارس (عربستان سعودی، بحرین، کویت)، قم، شیعه شناسی
-کتاب کویت، از سری انتشارات نظری اجمالی به کشورها، شماره 2، شماره ثبت مرکز اسناد موسسه: 8/169، 25/10/65 دی ماه
-کریستال، جیل (1377): نفت و سیاست در خلیج فارس؛ حکومتگران و بازرگانان در کویت و قطر، ترجمه ناهید اسلامی و شاچور جورکش، چاپ اول، تهران، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
- کدیور، جمیله (1372): رویا رویی انقلاب اسلامی ایران و امریکا، تهران، اطلاعات
-کویت، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه (1390): تهران، وزارت امور خارجه، مرکز چاپ و انتشارات
-گروه تحقیق مرکز مطالعات و پژوهش های کویت: کویت از پیدایش تا بحران (1381)، ترجمه و ویرایش از موسسه فرهنگی تحقیقاتی ایران و اسلام، تهران، قصیده سرا
-ماهنامه خلیج فارس و امنیت، مرکز مطالعات و تحقیقات دفاعی نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (اسفند 1384/ صفر 1427)، شماره 64، سال ششم، مدیر مسئول: علی اکبر رستمی، سردبیر: سیاوش دانیالی، مدیر اجرایی: مهندس فرهاد پارسی. با همکاری انتشارات سایه روشن
-متقی زاده، زینب (1384): جغرافیای سیاسی شیعیان منطقه خلیج فارس، قم، موسسه شیعه شناسی
-مجتهد زاده، پیروز (1349): شیخ نشین های خلیج فارس، تهران، موسسه مطبوعاتی عطایی
-مغنیه، محمد جواد (1355): شیعه و تشیع، ترجمه سید شمس الدین مرعشی، قم، مجمع ذخایر اسلامی
-موسوی، سید جعفر (1385): سیمای کویت امروز با نگاهی به روابط دو جانبه با جمهوری اسلامی ایران، کویت، سفارت جمهوری اسلامی ایران در کویت
-ناصر، شحاته محمد (2011): سیاسات النظم الحاکمه فی البحرین و الکویت و السعودیه فی تعامل مع المطالب الشیعیه، بیروت، مرکز دراسات الواحده العربیه