نویسنده: دکتر بنفشه غرایی
تحقيقات تجربي کمي درباره ي ارتباط بين وضعيت هاي هويت و جهت گيري هاي مذهبي وجود دارد. اکثر اين تحقيقات ارتباط بين وضعيت هاي هويت را با جهت گيري مذهبي بر اساس مقياس جهت گيري مذهبي آلپورت و راس (شامل چهار زير مقياس: بي تفاوت، دروني، بيروني و غير مذهبي) مورد بررسي قرار دادند.
در رابطه با زير مقياس هاي آزمون جهت گيري هاي مذهبي که در بالا ذکر شد، مي توان چنين عنوان کرد که تمايز قايل شدن بين دين دروني و بيروني به ما کمک مي کند تا کساني را که دين براي آن ها هدف است از کساني که دين براي آن ها وسيله است، جدا کنيم. افراد دسته ي اول به خوب بودن هدف توجه دارند و افراد دسته ي دوم به خوب بودن وسيله. دين بيروني کاملاً سودجويانه و انتفاعي است. اين نوع دين به همراه خود راحتي و آسايش، جايگاه و مقام اجتماعي، تسکين و حمايت به ارمغان مي آورد. در عوض، دين دروني مربوط به ايمان است و ارزش بالايي دارد. اين نوع عقيده ي ديني تمام زندگي فرد را با معنا و با انگيزه مي سازد و به سود و نفع فردي توجهي ندارد.
نتايج تحقيقات نشان داده است که نوجوانان داراي جهت گيري مذهبي بيروني در مقايسه با نوجوانان داراي جهت گيري مذهبي دروني نمرات بالاتري در وضعيت هويت سردرگم به دست مي آورند. اين بدين معنا است که ظاهراً افرادي که هنوز از لحاظ شکل گيري هويت در مراحل اوليه هستند از مذهب بيش تر به عنوان وسيله اي براي به دست آوردن منافع استفاده مي کنند. هم چنين افرادي که در مرحله ي تفويض اختيار قرار دارند يعني به جاي بررسي شخصي مسائل، بر اساس نظر افراد ديگر تصميم گيري مي کنند، احتمال بيش تري دارد که داراي جهت گيري مذهبي بي تفاوت و مذهب بيروني باشند. هم چنين در تحقيق ديگري در بين دانش آموزان دبيرستاني مشخص شد نوجواناني که در وضعيت سردرگم قرار داشتند از لحاظ جهت گيري مذهبي نمرات بيش تري در جهت گيري بي تفاوت و مذهب بيروني به دست آوردند.
هم چنين زماني که حضور در مراسم مذهبي به عنوان يک متغير مورد توجه قرار گرفت، نتايج نشان دادند افرادي که به صورت هفتگي در اين مراسم شرکت داشتند نمرات بالايي از لحاظ هويت بين فردي در وضعيت تفويض اختيار و از لحاظ هويت ايدئولوژيکي در وضعيت کسب هويت به دست آوردند. بر اين اساس مي توان گفت که هر چند اين افراد از لحاظ هويت ايدئولوژيکي به مرحله اي رسيده اند که اعتقادات مذهبي آن ها بر مبناي بررسي هاي شخصي به دست آمده است، ولي ظاهراً شرکت آن ها در مراسم مذهبي بيش تر ناشي از پيروي از افراد و هنجارهاي اجتماعي است تا بررسي هاي شخصي. هم چنين نتايج مطالعات نشان داد که اين افراد از لحاظ هويت ايدئولوژيکي نمرات پاييني در وضعيت هاي سردرگم و تعليق داشتند. بدين معنا که اين افراد تقريباً مراحل کاوش هويت را پشت سر گذاشته و به مرحله ي کسب هويت رسيده اند.
هر چند در ايران به طور مشخص رابطه ي بين هويت و مذهب مورد بررسي قرار نگرفته است، ولي با توجه به ارتباط بين شيوه هاي هويتي با نحوه ي استفاده از مهارت هاي مقابله اي، در اين رابطه مي توان به تحقيقي در زمينه ي مقابله هاي مذهبي اشاره کرد. دانشمندان معتقدند که مذهب يک منبع حمايتي براي افراد است که موجب مي شود در رويارويي با مشکلات کم تر آسيب ببينند. بنابراين مقابله هاي مذهبي نظير دعا و نيايش، توکل و يا توسل به خداوند که متکي بر باورها و فعاليت هاي مذهبي است، در کنترل استرس ها و سلامت روان به افراد کمک مي کند. در تحقيقي که رابطه ي بين نگرش مذهبي، مهارت هاي مقابله اي و سلامت روان را روي دويست دانشجو در ايران به انجام رساند، نتايج بيانگر آن بود که افراد با نگرش مذهبي از شيوه هاي مقابله اي مذهبي که عمدتاً متمرکز بر هيجان است، بيش تر استفاده مي کنند. هم چنين بين نگرش هاي مذهبي و سلامت روان رابطه ي مثبت به دست آمد.
منبع مقاله :
غرایی، بنفشه؛ (1387) بحران هویت و مهارت های مقابله ای (نظریه ها و راهبردها)، تهران: نشر قطره
