نويسنده: مارتين گريفيتس
مترجم: عليرضا طيب
مترجم: عليرضا طيب
نظريه اي قالب نگر درباره ي تعامل راهبردي كه برخي از پژوهندگان از آن براي درانداختن نظريه هاي روابط بين الملل بهره گرفته اند. نظريه ي بازي ها ابزاري است براي تحليل رياضي موقعيت هايي كه در آن ها همه ي بازيگران مي توانند بر نتيجه تأثير بگذارند و بنابراين همه بايد هنگام تصميم گيري درباره ي اقدامات خودشان اقدامات ديگران را نيز در نظر بگيرند. از آن جا كه تعامل راهبردي در بسياري از مسائل روابط بين الملل داراي جايگاه محوري شناخته شده است نظريه ي بازي ها مي تواند ابزار سودمندي براي بررسي منطق استدلال هايي باشد كه درباره ي چنين تعاملاتي مطرح مي شود. برخي از عناويني كه با استفاده از نظريه ي بازي ها به بررسي گذاشته شده است از اين قرار است: توازن قدرت، صلح مردم سالارانه، بازدارندگي، ستيز قومي، نظريه ي ثبات مبتني بر چيرگي، نظريه ي جابه جايي قدرت و عمل به مثل.
نظريه ي بازي ها به دو شاخه بازي هاي هميارانه و بازي هاي غيرهميارانه تقسيم مي شود. نظريه ي بازي هاي هميارانه به اين مي پردازد كه چگونه بازيگران درباره ي تقسيم دستاوردهاي احتمالي شان با هم به توافق مي رسند. در اين زمينه دو پرسش اصلي مطرح است: كدام گروه از بازيگران اقدامات خودشان را با هم هماهنگ خواهند كرد و چگونه دستاوردهاي اين اقدام هماهنگ را ميان خود تقسيم خواهند كرد؟ انواع راه حل ها كوشش دارند پويش هاي چانه زني در نظريه ي بازي هاي هميارانه را بازگو كنند اما نوعاً در نظريه بازي هاي هميارانه روش دقيق هماهنگ شدن اقدامات بازيگران به تحليل گذاشته نمي شود.
نظريه ي بازي هاي غيرهميارانه به تحليل انگيزه هايي مي پردازد كه بازيگران براي انجام برخي اقدامات در چارچوب تعامل خودشان دارند. در بازي غيرهميارانه مشخص مي شود كه بازيگران چه كساني هستند. چه گزينه هايي دارند، ترتيب گزينه هاي شان چيست، بازيگران هنگام انتخاب چه اطلاعاتي دارند، و چه ارزشي براي نتايج مختلف قائل اند. از نظريه ي بازي هاي غيرهميارانه براي تحليل پرسش هايي چون اين ها استفاده مي شود: چه هنگام بازيگران توافقات خودشان را محترم مي شمارند، و يك بازيگر چگونه اطلاعاتي را كه فقط خودش از آن خبر دارد به ديگران منتقل مي سازد. حل اين گونه بازي ها از طريق يافتن تعادل آن هاست. نقطه تعادل، مجموعه اقداماتي در بازي است كه با فرض اين همه ي بازيگران اقدامات يگديگر را به درستي پيش بيني كرده باشند هيچ بازيگري نمي تواند با تغيير اقداماتي موقعيت خود را بهبود بخشد. در نقطه ي تعادل، رفتارها با ثبات است بدين معني كه همه اعتقاد دارند كه كاري را كه به نفع خودشان است انجام مي دهند و هيچ بازيگري همواره اقدامات آينده ساير بازيگران را به ناردستي پيش بيني نمي كند.
بازي ها به دو دسته بازي هاي با حاصل جمع صفر و با حاصل جمع غيرصفر تقسيم مي شوند. به عنوان مدل سياست بين الملل، بازي ها با حاصل جمع غير صفر اهميت بيش تري دارند زيرا مستلزم آن نيستند كه برد يك بازيگر از جيب بازيگر ديگر برود. معماي زنداني، كه مشهورترين بازي است. يك بازي با حاصل جمع غيرصفر است.
بازي ها نمونه هاي انتزاعي موقعيت هاي اجتماعي هستند. اين گونه انتزاعات مي توانند براي برطرف ساختن پيچيدگي يك موقعيت و فراهم ساختن امكان تحليل اصول اساسي آن سودمند باشد. براي نمونه، معماي زنداني نشان مي دهد كه چگونه انگيزه هاي فردي مي توانند به موقعيت راه برد كه به زيان همه تمام شود. پس نظريه ي بازي ها نظريه اي درباره ي سياست بين الملل نيست بلكه ابزاري براي درانداختن نظريه هايي درباره ي روابط بين الملل است.
براي نمونه، معمولاً چانه زني را با بهره گيري از نظريه ي بازي ها مدل سازي مي كنند. نمونه هاي واقعي چانه زني بسيار پيچيده است. طرف هاي چانه زني انگيزه هاي سياسي و اقتصادي عجيب و غريبي دارند، ممكن است موضوع چانه زني ويژگي هاي نامعمولي داشته باشد كه رسيدن به توافق را دشوار سازد، و چه بسا طرف هاي چانه زني تاريخچه اي داشته باشند که بر نحوه ي چانه زني شان با هم تأثير گذارد. بيش تري بازي هاي چانه زني براي متمركز شدن روي چند موضوع راهبردي از همه اين پيچيدگي ها صرف نظر مي كنند. در اين مدل ها معمولاً دو طرف طي رشته مشخصي از پيشنهادها و پاسخ ها بر سر يك نفع ثابت با هم چانه زني مي پردازند. نقشي را كه بي صبري براي رسيدن به يك مصالحه، ارزش هاي نسبت داده شده به سهم دريافتي از آن نفع، تأثير امكان به هم زدن معامله به نفع گزينه اي ديگر، و آگاهي از ارزشي كه طرف ديگر براي آن نفع قائل است دارد مي توان در اين بازي ها به تحليل گذاشت. اين بازي ها چانه زني پويش هاي راهبردي را كه ممكن است به واسطه ي پيچيدگي مذاكرات واقعي از نظر پنهان بماند برجسته مي سازند. از اين گونه مدل ها اصول كلي استنتاج مي شود كه در مرحله ي بعد مي توان آن ها را براي شناخت نمونه هاي واقعي به كار گرفت.
نظريه ي بازي ها به ما امكان مي دهد تا با بررسي تعاملات راهبردي كه در اين نظريه جايگاهي محوري دارد منطق يك نظريه را محك بزنيم. در بسياري موارد برداشت هاي شهودي ما درست است؛ در برخي ديگر، مدل هاي ساده نشان مي دهد كه تعامل راهبردي با نتايج غيرمترقبه اي پديد مي آورد يا پيچيده تر از آن چيزي است كه فكر مي كرديم. از اين گذشته، لزوم مشخص ساختن بازي مشخصي براي تحليل ايجاب مي كند كه نظريه پرداز درباره ي موقعيت راهبردي مطرح در نظريه ي صريح باشد. اين قالب نگري هم مي تواند مفروضات بازگو نشده يا ناهمسازي هاي موجود در استدلال ها ميان تحليلگران در نظريه ي بازي ها قابل فهم شود. در بهترين حالت، اين گونه مدل ها مي توانند در عين حال به تحليلگر ياري رسانند تا درباره ي سياست بين الملل به نتيجه گيري هاي بديعي دست يابد. به يقين، ارزش چنين مدل هايي بستگي به ارزش نظريه اي دارد كه تشريح مي شود؛ نظريه بد به مدل هاي خوبي راه نمي برد.
نتيجه هاي مشخصي كه از مدل هاي نظريه ي بازي ها به دست آمده است از اين قرار است: نقش محوري پيام هاي پرهزينه در انتقال باورپذير تهديدهاي بازدارنده (ـــ بازدارندگي)، چگونه توجه بيش تر به آينده اجراي توافقات را آسان تر ولي مذاكره براي رسيدن به اين توافقات را دشوارتر مي سازد. چگونه تلفيق مسئله ي توزيع يا مسئله ي اطلاعات منجر به شكست چانه زني مي شود، و چه هنگام دشواري به گردن گرفتن تعهدات الزام آور به بروز ستيز قومي كمك مي كند. استدلال هاي مطرح شده در مدل هاي نظريه بازي ها كه پيچيده تر از آن چيزي است كه پنداشته مي شود اين هاست: چه هنگام دولت ها در برابر تهديدي مشترك به هم مي پيوندند، جا به جايي هاي بلندمدت قدرت بر احتمال وقوع جنگ چه تأثيراتي دارد، و نقش نهادهاي بين المللي در تبادل اطلاعات براي چانه زني و اجرا چيست.
كاربست نظريه ي بازي ها در مورد روابط بين الملل آماج انتقاداتي قرار گرفته است. برخي مدعي اند كه نظريه ي بازي ها نمي تواند نظريه هاي مربوط به ساختار اجتماعي را مدل سازي كند زيرا بر فردباوري روش شناختي پايه مي گيرد، يعني گزينه هاي افراد را جداي از بستر اجتماعي آن ها به تحليل مي گذارد. اما در بازي، شرايط اجتماعي كه فرد انتخاب هاي خود را در بستر آن انجام مي دهد به راستي مشخص مي شود. مسلماً اين تعريف از شرايط اجتماعي همه عناصري را كه برخي جزو ساختار اجتماعي مي دانند در بر نمي گيرد. برخي ديگر مي گويند نظريه ي بازي ها نمي تواند الگوي نظريه هايي چون ساختاريابي قرار گيرد كه ملهم از مكتب برسازي هستند زيرا به ادعاي آنان در بازي ها منافع و هويت بازيگران-كه مسئله محوري چنين نظريه هايي است-مفروض انگاشته مي شود. كاربران نظريه ي بازي ها در پاسخ مي گويند بازي هايي هم هست كه در آن ها منافع در هويت بازيگران بر اساس قواعد بازي ثابت نيستند. مشكل اصلي، در اين جا بر اساس قواعد بازي ثابت نيست. مشكل اصلي در اين جا آن است كه بين مفاهيم ابتدايي نظريه بازي ها و مفاهيم مكتب برسازي مانند هويت و منافع، شباهت روشني وجود ندارد. پژوهش هاي بيش تر بايد درصدد پاسخ گويي به اين مسائل برآيند تا هم شناخت ما از مدل هاي نظريه ي بازي ها و هم شناخت مان از اين گونه نظريه هاي مربوط به تعامل اجتماعي بهبود يابد.
كوتاه سخن اين كه، نظريه ي بازي ها در مقام يك ابزار، نتايجي مهم براي نظريه ي روابط بين الملل به بار آورده است. اما روش اصلي اين حوزه نيست و كاربرد آن عمدتاً محدود به دانشمندان علوم سياسي دانشگاه هاي ايالات متحده و اقتصاددانان مي شود.
ـــ عقلانيت معماي زنداني
گريفيتس، مارتين؛ (1388)، دانشنامه روابط بين الملل و سياست جهان، ترجمه ي عليرضا طيب، تهران: نشر ني، چاپ دوم1390.
نظريه ي بازي ها به دو شاخه بازي هاي هميارانه و بازي هاي غيرهميارانه تقسيم مي شود. نظريه ي بازي هاي هميارانه به اين مي پردازد كه چگونه بازيگران درباره ي تقسيم دستاوردهاي احتمالي شان با هم به توافق مي رسند. در اين زمينه دو پرسش اصلي مطرح است: كدام گروه از بازيگران اقدامات خودشان را با هم هماهنگ خواهند كرد و چگونه دستاوردهاي اين اقدام هماهنگ را ميان خود تقسيم خواهند كرد؟ انواع راه حل ها كوشش دارند پويش هاي چانه زني در نظريه ي بازي هاي هميارانه را بازگو كنند اما نوعاً در نظريه بازي هاي هميارانه روش دقيق هماهنگ شدن اقدامات بازيگران به تحليل گذاشته نمي شود.
نظريه ي بازي هاي غيرهميارانه به تحليل انگيزه هايي مي پردازد كه بازيگران براي انجام برخي اقدامات در چارچوب تعامل خودشان دارند. در بازي غيرهميارانه مشخص مي شود كه بازيگران چه كساني هستند. چه گزينه هايي دارند، ترتيب گزينه هاي شان چيست، بازيگران هنگام انتخاب چه اطلاعاتي دارند، و چه ارزشي براي نتايج مختلف قائل اند. از نظريه ي بازي هاي غيرهميارانه براي تحليل پرسش هايي چون اين ها استفاده مي شود: چه هنگام بازيگران توافقات خودشان را محترم مي شمارند، و يك بازيگر چگونه اطلاعاتي را كه فقط خودش از آن خبر دارد به ديگران منتقل مي سازد. حل اين گونه بازي ها از طريق يافتن تعادل آن هاست. نقطه تعادل، مجموعه اقداماتي در بازي است كه با فرض اين همه ي بازيگران اقدامات يگديگر را به درستي پيش بيني كرده باشند هيچ بازيگري نمي تواند با تغيير اقداماتي موقعيت خود را بهبود بخشد. در نقطه ي تعادل، رفتارها با ثبات است بدين معني كه همه اعتقاد دارند كه كاري را كه به نفع خودشان است انجام مي دهند و هيچ بازيگري همواره اقدامات آينده ساير بازيگران را به ناردستي پيش بيني نمي كند.
بازي ها به دو دسته بازي هاي با حاصل جمع صفر و با حاصل جمع غيرصفر تقسيم مي شوند. به عنوان مدل سياست بين الملل، بازي ها با حاصل جمع غير صفر اهميت بيش تري دارند زيرا مستلزم آن نيستند كه برد يك بازيگر از جيب بازيگر ديگر برود. معماي زنداني، كه مشهورترين بازي است. يك بازي با حاصل جمع غيرصفر است.
بازي ها نمونه هاي انتزاعي موقعيت هاي اجتماعي هستند. اين گونه انتزاعات مي توانند براي برطرف ساختن پيچيدگي يك موقعيت و فراهم ساختن امكان تحليل اصول اساسي آن سودمند باشد. براي نمونه، معماي زنداني نشان مي دهد كه چگونه انگيزه هاي فردي مي توانند به موقعيت راه برد كه به زيان همه تمام شود. پس نظريه ي بازي ها نظريه اي درباره ي سياست بين الملل نيست بلكه ابزاري براي درانداختن نظريه هايي درباره ي روابط بين الملل است.
براي نمونه، معمولاً چانه زني را با بهره گيري از نظريه ي بازي ها مدل سازي مي كنند. نمونه هاي واقعي چانه زني بسيار پيچيده است. طرف هاي چانه زني انگيزه هاي سياسي و اقتصادي عجيب و غريبي دارند، ممكن است موضوع چانه زني ويژگي هاي نامعمولي داشته باشد كه رسيدن به توافق را دشوار سازد، و چه بسا طرف هاي چانه زني تاريخچه اي داشته باشند که بر نحوه ي چانه زني شان با هم تأثير گذارد. بيش تري بازي هاي چانه زني براي متمركز شدن روي چند موضوع راهبردي از همه اين پيچيدگي ها صرف نظر مي كنند. در اين مدل ها معمولاً دو طرف طي رشته مشخصي از پيشنهادها و پاسخ ها بر سر يك نفع ثابت با هم چانه زني مي پردازند. نقشي را كه بي صبري براي رسيدن به يك مصالحه، ارزش هاي نسبت داده شده به سهم دريافتي از آن نفع، تأثير امكان به هم زدن معامله به نفع گزينه اي ديگر، و آگاهي از ارزشي كه طرف ديگر براي آن نفع قائل است دارد مي توان در اين بازي ها به تحليل گذاشت. اين بازي ها چانه زني پويش هاي راهبردي را كه ممكن است به واسطه ي پيچيدگي مذاكرات واقعي از نظر پنهان بماند برجسته مي سازند. از اين گونه مدل ها اصول كلي استنتاج مي شود كه در مرحله ي بعد مي توان آن ها را براي شناخت نمونه هاي واقعي به كار گرفت.
نظريه ي بازي ها به ما امكان مي دهد تا با بررسي تعاملات راهبردي كه در اين نظريه جايگاهي محوري دارد منطق يك نظريه را محك بزنيم. در بسياري موارد برداشت هاي شهودي ما درست است؛ در برخي ديگر، مدل هاي ساده نشان مي دهد كه تعامل راهبردي با نتايج غيرمترقبه اي پديد مي آورد يا پيچيده تر از آن چيزي است كه فكر مي كرديم. از اين گذشته، لزوم مشخص ساختن بازي مشخصي براي تحليل ايجاب مي كند كه نظريه پرداز درباره ي موقعيت راهبردي مطرح در نظريه ي صريح باشد. اين قالب نگري هم مي تواند مفروضات بازگو نشده يا ناهمسازي هاي موجود در استدلال ها ميان تحليلگران در نظريه ي بازي ها قابل فهم شود. در بهترين حالت، اين گونه مدل ها مي توانند در عين حال به تحليلگر ياري رسانند تا درباره ي سياست بين الملل به نتيجه گيري هاي بديعي دست يابد. به يقين، ارزش چنين مدل هايي بستگي به ارزش نظريه اي دارد كه تشريح مي شود؛ نظريه بد به مدل هاي خوبي راه نمي برد.
نتيجه هاي مشخصي كه از مدل هاي نظريه ي بازي ها به دست آمده است از اين قرار است: نقش محوري پيام هاي پرهزينه در انتقال باورپذير تهديدهاي بازدارنده (ـــ بازدارندگي)، چگونه توجه بيش تر به آينده اجراي توافقات را آسان تر ولي مذاكره براي رسيدن به اين توافقات را دشوارتر مي سازد. چگونه تلفيق مسئله ي توزيع يا مسئله ي اطلاعات منجر به شكست چانه زني مي شود، و چه هنگام دشواري به گردن گرفتن تعهدات الزام آور به بروز ستيز قومي كمك مي كند. استدلال هاي مطرح شده در مدل هاي نظريه بازي ها كه پيچيده تر از آن چيزي است كه پنداشته مي شود اين هاست: چه هنگام دولت ها در برابر تهديدي مشترك به هم مي پيوندند، جا به جايي هاي بلندمدت قدرت بر احتمال وقوع جنگ چه تأثيراتي دارد، و نقش نهادهاي بين المللي در تبادل اطلاعات براي چانه زني و اجرا چيست.
كاربست نظريه ي بازي ها در مورد روابط بين الملل آماج انتقاداتي قرار گرفته است. برخي مدعي اند كه نظريه ي بازي ها نمي تواند نظريه هاي مربوط به ساختار اجتماعي را مدل سازي كند زيرا بر فردباوري روش شناختي پايه مي گيرد، يعني گزينه هاي افراد را جداي از بستر اجتماعي آن ها به تحليل مي گذارد. اما در بازي، شرايط اجتماعي كه فرد انتخاب هاي خود را در بستر آن انجام مي دهد به راستي مشخص مي شود. مسلماً اين تعريف از شرايط اجتماعي همه عناصري را كه برخي جزو ساختار اجتماعي مي دانند در بر نمي گيرد. برخي ديگر مي گويند نظريه ي بازي ها نمي تواند الگوي نظريه هايي چون ساختاريابي قرار گيرد كه ملهم از مكتب برسازي هستند زيرا به ادعاي آنان در بازي ها منافع و هويت بازيگران-كه مسئله محوري چنين نظريه هايي است-مفروض انگاشته مي شود. كاربران نظريه ي بازي ها در پاسخ مي گويند بازي هايي هم هست كه در آن ها منافع در هويت بازيگران بر اساس قواعد بازي ثابت نيستند. مشكل اصلي، در اين جا بر اساس قواعد بازي ثابت نيست. مشكل اصلي در اين جا آن است كه بين مفاهيم ابتدايي نظريه بازي ها و مفاهيم مكتب برسازي مانند هويت و منافع، شباهت روشني وجود ندارد. پژوهش هاي بيش تر بايد درصدد پاسخ گويي به اين مسائل برآيند تا هم شناخت ما از مدل هاي نظريه ي بازي ها و هم شناخت مان از اين گونه نظريه هاي مربوط به تعامل اجتماعي بهبود يابد.
كوتاه سخن اين كه، نظريه ي بازي ها در مقام يك ابزار، نتايجي مهم براي نظريه ي روابط بين الملل به بار آورده است. اما روش اصلي اين حوزه نيست و كاربرد آن عمدتاً محدود به دانشمندان علوم سياسي دانشگاه هاي ايالات متحده و اقتصاددانان مي شود.
ـــ عقلانيت معماي زنداني
خواندني هاي پيشنهادي
-1992 Gibbons,R.Game Theory for Applied Economics,Princeton,NJ:Princeton University Press.
-1994 Morrow,J.D.Game Theory for Political Scientists,Princeton,NJ:Princeton University Press.]
-1999 Morrow,J.D.The Strategic Setting of Choices:Signaling,Commitment,and Negotiation in International Politics,in D.A.Lake and R.Powell (eds) Strategic Choice and International Relations,Princeton NJ:Princeton University Press,77-114.
-2002 Powell,R.Game Theory,International Relations Theory,and the Hobbesian Stylization,in I.Katznelson and H.V.Milner (eds) Political Science:State of the Discipline,3rd edn,New York:Norton,755-83.
جيمز مارو
گريفيتس، مارتين؛ (1388)، دانشنامه روابط بين الملل و سياست جهان، ترجمه ي عليرضا طيب، تهران: نشر ني، چاپ دوم1390.
/ج
