نويسنده: امير احمدي داراني
پسر 11 ساله ام با خواهر کوچک ترش دائم جروبحث و دعوا مي کند. اين مسئله مرا خيلي ناراحت کرده است. با آنها چگونه رفتار کنم؟
«مادر کودکان»
روابط خواهر و برادر
همه ي والدين دوست دارند فرزندانشان هم ديگر را دوست داشته باشند، به هم احترام بگذارند، با هم بازي کنند و به هم ديگر کمک کنند. اما جروبحث ميان خواهر و برادر هميشه اتفاق مي افتد، از جروبحث بر سر نشستن روي صندلي جلوي ماشين تا دعوا بر سر ديدن برنامه ي تلويزيوني مورد علاقه خود. اين جروبحث ها بخشي از زندگي خانوادگي بچه هاست. اين جروبحث ها و دعواها باعث مي شوند تا بچه ها روش حل اختلاف را ياد بگيرند و به نظرات ديگران احترام بگذارند و مهارت هاي اجتماعي را ياد بگيرند. (استورم شاک (1) و همکاران 1996، برودي (2) 1998). کمي حسودي کردن بين خواهر و برادر طبيعي است و باعث مي شود بچه ها روي کاري که بايد انجام دهند دقت بيشتري کنند و تلاش بيشتري داشته باشند.کودکان در روابط تنگاتنگ و صميمي خود با خواهر و برادرها، مهارت هاي شناختي مهمّي را مي آموزند. روابط خواهر و برادرها نقش مهمي در رفتارهاي ضد اجتماعي و اجتماع پسند کودکان دارند. هم چنين روابط خواهر و برادرها روي هوش کودکان و پيشرفت کودکان تأثير مي گذارد (اسميت (3) 1993، استيل ول (4) و دان (5) 1985).
خواهر و برادرهاي بزرگ تر به خواهر و برادرهاي کوچکتر از خود، قوت قلب داده و آنان را مورد حمايت قرار مي دهند، هم چنين براي خواهر و برادر کوچکتر از خود نقش معلم، الگو و جانشين پدر و مادر را بازي مي کنند و خواهر و برادرهاي کوچک تر معمولاً به خواهر و برادر بزرگ تر از خود، دل بستگي پيدا مي کنند (بريانت (6) 1992، دان 1996، جنکينز (7) و همکاران 1999). تفاوت هاي فردي کودک نقش مهمي در چگونگي روابط خواهر و برادرها دارند (دان (8) 1998). خيلي خواهر و برادرها در کودکي با هم دعوا مي کنند اما وقتي بزرگتر مي شوند با هم دوست مي شوند، به همديگر کمک مي کنند، پناه هم و باعث قوت قلب يکديگر مي شوند. دوستان کودکان تغيير مي کنند ولي خواهر و برادرها و خانواده هميشه با هم باقي مي مانند.
چرا بچه ها دعوا مي کنند؟
دعواي خواهر و برادرها، علل مختلفي دارد. مهمترين علل دعواي بچه ها را مي توان مسايل زير نام برد.1- دست يابي به مالکيّت: يکي از علّت هاي دعواي خواهر و برادرها جنگيدن بر سر اموال و اسباب بازي ها و به طور کلي دست يابي به مالکيّت است.
2- جلب توجّه والدين: وقتي خواهر و برادرها با هم بازي مي کنند، خانواده به آنها توجه نمي کند ولي وقتي دعوا را شروع کنند والدين به آنها توجه بيشتري مي کنند.
3- نيازهاي خاصّ کوکان بيمار: گاهي بعضي از کودکان در خانواده به علت بيماري يا مشکلات يادگيري يا مشکلات عاطفي، نياز به توجه و مراقبت بيشتري دارند. کودکان ديگر ممکن است از اين اختلاف بين خواهر و برادرشان ناراحت شده و دعوا کنند.
4- اثبات قدرت خود: گاهي کودکان براي اثبات کردن قدرت خود با خواهر يا برادش دعوا مي کنند.
5- توجه نکردن به نيازهاي اساسي کودکان: کودکان اگر خسته يا گرسنه باشند يا به اندازه ي کافي نخوابيده باشند زود تحريک مي شوند و دعوا مي کنند.
6- مقايسه کردن بچه ها: اگر والدين خواهر و برادرها را با هم مقايسه کنند باعث ايجاد حسادت در آنها مي شوند و روابط آنها را خراب مي کنند.
7- تبعيض قائل شدن بين کودکان (برادي (9) 1998).
8- الگوبرداري از والدين: اگر شما و همسرتان در هنگام دعواها، با احترام مسئله را حل کنيد به کودک خود ياد مي دهيد که در هنگام درگيري با خواهر و برادرش از اين روش ها پيروي کند. امّا اگر هنگام دعواها، عصباني مي شويد، فرياد مي زنيد و در را به هم مي کوبيد، کودک نيز اين رفتارها را از شما ياد مي گيرد و هنگام ايجاد مشکل با خواهر و برادرش رفتار شما را تکرار مي کند (مک (10) هيل و کروتر (11) 1996).
براي جلوگيري از دعواهاي خواهر و برادرها چه کار کنيم؟
براي جلوگيري از دعواهاي خواهر و برادرها راهکارهاي زير توصيه مي شود.1- از فرق گذاشتن بين کودکان خودداري کنيد: هر وقت براي کودکي کاري انجام مي دهيد براي ديگري هم انجام دهيد. اگر براي يکي از فرزندانتان خريد کرديد براي ديگري هم خريد کنيد. تا بچه ها فکر نکنند بين آنها فرق گذاشته ايد.
2- قوانيني براي رفتارهاي قابل قبول و رفتارهاي نپذيرفتني در خانه وضع کنيد و به کودکان بگوييد شکستن اين قوانين مجازات دارد. مثلاً به بچه ها بگوييد: حق ندارند ناسزا بگويند، يک ديگر را با القاب بد صدا کنند، در را به هم بکوبند، اجسام را به طرف هم پرتاب کنند، کتک کاري کنند و.... کودک به اين صورت ياد مي گيرد مسئول اعمال خودش باشد.
3- به کودکان بارها توضيح دهيد که بعضي اوقات يکي از بچه ها به دليل بيماري يا شرايط سني، نياز به کمک بيشتري نسبت به بچه هاي ديگر دارد، اين کاملاً عادلانه است و شما قصد فرق گذاشتن بين بچه ها را نداريد.
4- خانوادگي تفريح کنيد: با هم توپ بازي کنيد، پارک برويد، فيلم نگاه کنيد، فعاليت هاي شاد خانوادگي باعث کاهش درگيري ها مي شود.
5- به بدگويي ها و خبرچيني هاي کودکان از يک ديگر توجّه نکنيد.
6- زماني که کودکان بي کار مي مانند، حوصله شان سر مي رود و شروع به بدرفتاري با يکديگر مي کنند. سعي کنيد کودکان را همواره سرگرم نگه داريد.
7- اگر بچّه ها سر موضوعات مشابهي دعوا مي کنند مثل بازي با کامپيوتر، استفاده از دوچرخه، مشاهده تلويزيون، برنامه زماني براي استفاده از اين موارد را در طول هفته قرار دهيد. بهتر است کودکان در زمان بندي نظر بدهند تا به آن بيشتر پايبند باشند.
8- شنيدن حرف هاي فرزندتان بدون قضاوت کردن راه مناسبي است که فرزندان فشار رواني خود را تخليه کنند و بدانند براي والدين مهم هستند.
9- سعي کنيد هر کدام از فرزندان مکان مشخصي براي انجام کارهاي خود داشته باشد مثل مکاني براي بازي کردن با اسباب بازي، بازي کردن با دوستان، نقاشي کردن، بدون حضور خواهر يا برادر و بدون شريک داشتن.
10- زماني را به هر کدام از بچه ها اختصاص دهيد. تحقيقات نشان داده، توجه يک به يک کوکان به مدت 20 دقيقه در روز به طور قابل توجهي رفتارهاي نق زدن و پرخاشگرانه کودکان را کاهش مي دهد. مثل گوش کردن به صحبت هاي کودک، بازي کردن با او، انجام کارهاي خانه و کارهاي مطابق با سن کودک.
11- والدين مي توانند با بيان غير مستقيم به کودکان ياد دهند که چگونه مي توان عصبانيت را کنترل کرد. مثلاً مادر از کسي ناراحت مي شود و سعي مي کند محيط را ترک کند که جروبحث و دعوا نشود.
در مورد بچه هاي زير 10 سال، قصه خواني يا عروسک بازي روش خوبي براي آموزش غير مستقيم کنترل عصبانيت است.
هنگام شروع دعوا چه بايد کرد؟
همان طور که توضيح داده شد اختلاف و جروبحث بين خواهر و برادرها يک مسئله ي طبيعي است و فوايدي نيز براي آنها دارد اما اگر جروبحث ها به دعوا کشيده شد، توصيه هاي زير به شما کمک زيادي مي کند.1- تا جايي که ممکن است در دعواي کلامي خواهر و برادرها دخالت نکنيد. آنها در اين دعواها تجربه هاي خوبي به دست مي آورند.
2- اگر جنگ و دعواي کودکان به زد و خورد کشيده شد آرام باشيد و احساسي عمل نکنيد. بعد از جدا کردن آنها، هر کدام نيم ساعت در محيطي جدا بمانند و اجازه هيچ ارتباطي با هم نداشته باشند.
3- گوش دادن به سخنان کودکان، آسيب ديدگي روحي آنها را ترميم مي کند و روابط بين فرزندان را محکم تر مي سازد. پس از آرام شدن کودکان از هر يک بخواهيد با آرامش حرف خودشان را بزنند.
4- سعي نکنيد مقصر را پيدا کنيد چون هر دو دعوا را شروع کرده و در درگيري شرکت کرده اند و هر دو مسئول هستند.
5- اگر بين دعوا يکي به ديگري ضربه اي وارد کرده و فرار کرده است سعي کنيد اول به کودک آسيب ديده توجه کنيد و وقت بيشتري برايش بگذاريد و سپس سراغ کودک ديگر برويد و با او صحبت کنيد و اشتباهش را به او بگوييد.
6- بعد از آرام شدن کودکان، سعي کنيد با همديگر به يک تصميم مشترک برسيد و توافق نامه اي تهيه کنيد. از آنها بخواهيد راه حل منطقي و عملي براي حل مشکل بگويند و تا زماني که طرفين دعوا به يک راه حل نهايي نرسند به بحث و صحبت هاي خود ادامه دهيد. کودکان کم کم ياد مي گيرند رسيدن به يک توافق کلي آسان تر از دعوا و جرو بحث دايم است و به اين صورت روش حل مشکل را خواهند آموخت (سيديکوبي (12) و راس 1999).
اما اگر دعواهاي بين خواهر و برادرها خيلي جدي تر است و موجب مشکلات روحي و رواني خاص براي آنها مي شود حتماً از يک روان شناس کمک بگيريد چون به پرخاشگري و خصومت منجر مي شود. (بانک (13)، پاترسون (14) 1996).
پي نوشت ها :
1- Stormshak
2- Brody
3- Smith
4- Stillwell
5- Dunn
6- Bryant
7- Jenkins
8- Dunn
9- Brady
10- Mchale
11- Crouter
12- Siddiqui
13- Bank
14- Patterson
احمدي داراني، امير؛ (1392)، چگونه با کودکان دبستاني رفتار کنيم؟ تهران: وراي دانش، چاپ اول
