نويسنده: امير احمدي داراني
وقتي پسر 8 ساله ام کارهاي اشتباه انجام مي داد يا اذّيت مي کرد، نمي دانستم چگونه با او رفتار کنم و او را کتک مي زدم. يک بار خيلي از دست او عصباني شدم و نتوانستم خودم را کنترل کنم و او را خيلي زدم. وقتي به خود آمدم ديدم صورت پسرم پر از خون شده و بيني او شکسته.
«صحبت هاي يک مادر»
تنبيه در لغت به معني هوشيار ساختن و آگاه ساختن و آگاه کردن کسي به امري است. تنبيه کودک به تنبيه رواني و تنبيه بدني تقسيم مي شود. فحش دادن، بدزباني و حرف هاي ناپسند به کودک زدن، توهين، تحقير، سرزنش، بي مهري و قهر کردن مثال هايي از تنبيه رواني مي باشد.
تنبيه بدني عبارت است از کتک زدن کودک. معمولاً در تنبيه بدني از دست يا يک شيء مثل چوب، کمربند، شلاق و غيره براي ضربه زدن به بعضي از نقاط کودک استفاده مي شود. تنبيه بدني به منظور کنترل، راهنمايي يا تصحيح رفتار کودکان در فرهنگ هاي مختلف وجود دارد (وُلريچ (1) و همکاران 1998).
استفاده از تنبيه بدني به عنوان يک روش تربيت پذيرفته شده و در بعضي خانواده ها ادامه دارد. تحقيقات نشان مي دهد که مادران داراي سطح تحصيلات پايين تر بيش تر از تنبيه بدني به عنوان يک روش تربيتي استفاده مي کنند (پارک (2) 2001). اين امر مي تواند به علت عدم آگاهي اين مادران از اثرات سوء تنبيه بدني و ندانستن روش هاي تربيتي مناسب باشد.
استاد « ماکارنو » که به يکي از الگوهاي تعليم و تربيت در قرن بيستم تبديل شد مي گويد:
«از کودکان کتک خورده و بي اراده، بعدها يا آدم هاي ضعيف و هيچ کاره بار مي آيند، يا آدم هاي قلدري که در تمام مراحل زندگي به دليل هيجانات روحي دوران کودکي، انتقام جو باقي مي مانند.»
در اسلام تنبيه بدني کودکان منع شده است.
امام علي (عليه السلام) در جواب مردي که از فرزند خود به حضرت شکايت مي کرد فرمود،" فرزندت را کتک نزن و براي ادب کردنش از او قهر کن ولي مواظب باش قهرت طول نکشد و هر چه زودتر با او آشتي کن".
عوارض تنبيه بدني
سال هاي اوليّه زندگي مهم ترين دوره ي تربيت و شکل پذيري شخصيت فرد مي باشد. طرز رفتار بزرگ سالان اثر عميقي بر شخصيت کودکان مي گذارد. تنبيه بدني کودکان آثار بدي روي روح و روان آنها مي گذارد. تنبيه بدني فقط در کوتاه مدت تأثير دارد و کودکاني که تنبيه بدني مي شوند در غياب پدر و مادر خود، بيش تر از بچه هاي ديگر رفتارهاي نادرست دارند. هم چنين وقتي والدين کودکان را کتک مي زنند در خود احساس گناه ايجاد مي کنند.اسکينر روان شناس معروف بعد از تحقيقات فراوان روي تشويق و تنبيه، چنين نتيجه گيري کرد که تنبيه در دراز مدت بي تأثير است و آثار جانبي هيجاني و نامطلوب به بار مي آورد. تنبيه به کودک نشان مي دهد که چه کار نکند نه اين که چکار بکند.
مهمترين عوارض تنبيه بدني کودکان را مي توان اين مورد نام برد.
1- پرخاشگري
پرخاشگري يکي از عوارض تنبيه بدني است (کِر (3) و همکاران 2004). کودکي که سيلي مي خورد اگر در موضع قدرت قرار گيرد به برادر يا خواهر کوچک تر از خود سيلي مي زند.2- دروغ گويي و حقّه بازي
تحقيقات نشان مي دهد هر قدر تنبيه بدني بيشتر باشد دروغ گويي و حقه بازي از اين کودکان بيشتر ديده مي شود.3- آزار و اذيت ديگران
کودک ياد مي گيرد که در بعضي از موقعيت ها صدمه زدن به ديگران جايز است و تنبيه صدمه زدن به ديگران را توجيه مي کند (اسکينر).در سال 2002 يک تحقيق وسيع در مورد آثار و عوارض تنبيه بدني به عمل آمد. خانم «اليزابت تامسون» از مرکز ملّي کودکان فقير در دانشگاه کلمبيا، اطلاعات گردآوري شده طي 62 سال را مورد بررسي قرار داد و دريافت که هر قدر کودک بيشتر تنبيه شود احتمال بروز رفتار پرخاشگرانه بيشتر مي شود. ضمناً چنين کودکاني بيشتر رفتارهاي نادرستي مثل دروغ گويي، حقّه بازي، آزار و اذيت ديگران را از خود نشان خواهند داد.
4- بزهکاري
کودکاني که تنبيه بدني مي شوند به سن بلوغ و رشد که رسيدند راه عصيان را پيش مي گيرند و از کسي اطاعت نمي کنند. احتمال بزهکاري در اين کودکان بيشتر است.5- کاهش اعتماد به نفس
کودکي که تنبيه مي شود به خود مي گويد من بد هستم که کتک مي خورم، من لياقت ندارم، من کسي نيستم. اين نوع کودکان اعتماد به نفس پاييني دارند.6- افسردگي
افسردگي يکي ديگر از عوارض تنبيه بدني کودک است.7- صدمات جسمي
گاهي فرد تنبيه کننده نمي تواند عصبانيت خود را کنترل کند و طوري کودک را کتک مي زند که دچار صدمات جسمي مي شود.والدين به يک سري آگاهي ها و پيشنهادها در مورد روش هاي تربيتي به منظور عدم استفاده از تنبيه بدني نياز دارند تا نه تنها خود را کنترل کنند بلکه به روح و جسم کودک آسيب نرسانند.
حضرت علي (عليه السلام) مي فرمايند: «پندپذيري انسان عاقل به وسيله ي ادب و تربيت است، چهارپايان و حيوانات هستند که تنها با زدن تربيت مي شوند.»
توصيه هايي به والدين
والدين به جاي تنبيه بدني کودک، بهتر است به اين توصيه ها عمل کنند.1- به کودک رفتار صحيح را ياد بدهيد يعني به جاي تنبيه به خاطر کار نادرست کودک، کار درست را به او ياد بدهيد.
2- با کودک لجبازي نکنيد. زورآزمايي و لجبازي با کودک کار مخرّبي است.
3- براي کودک توضيح دهيد که چرا يک رفتار، بد و اشتباه است (اِسکسون (4) 2005).
4- کودک را از امتيازاتي که دارد محروم کنيد. مثل پارک رفتن، بازي با هم سالان، ميهماني، تماشاي تلويزيون، بازي با کامپيوتر و... .
والدين بايد توجّه داشته باشند که محروم کردن بايد معقول و منطقي باشد، و مدت آن کوتاه باشد و بعد از اخطار و تذکر دادن به کودک انجام شود. مثلاً اگر يک بار ديگر فلان رفتار را انجام بدهي اين هفته از پارک رفتن محروم مي شوي.
5- به کودک توضيح دهيد که رفتار نامناسب چه نتايج بدي و چه مشکلاتي به همراه دارد (اِسکسون 2005).
در اين زمينه والدين مي توانند از روان شناسان کودک کمک بگيرند.
پي نوشت ها :
1- Wolrich
2-park
3-Kerr
4- Esecson
احمدي داراني، امير؛ (1392)، چگونه با کودکان دبستاني رفتار کنيم؟ تهران: وراي دانش، چاپ اول
