نخستين منازعه ي تجاري ميان ايران و هلند « حمله به جزيره ي قشم، 1645م »

عليرغم اين واقعيت كه هلندي ها مراودات طولاني با دولتمردان صفوي، افشار و زنديه داشتند، ولي اسناد و مدارك فارسي معدودي از آن دوره به دست آمده است. (1) علي القاعده مي بايست هزاران سند ميان دولت ايران و شركت ( Voc ) يا كمپاني هند شرقي هلند مبادله شده باشد و اين مسئله از ترجمه هاي اسنادي كه توسط هلندي ها انجام شده به وضوح پيداست؛ ولي از ميان هزاران سند فارسي، حدود سي و پنج سند باقي مانده كه فقط پنج سند از آنها از نسخه هاي اصلي است. از اين پنج سند، دو سند نامه هاي شاه عباس به امراي ولايات و كشورهاست. دو سند به رويدادهاي عجيب و غريب اختصاص دارد كه به سومين برخورد بازرگاني بين ايران و هلند در سال 1712م منتهي گرديد و يك سند هم كپي موثق و معاصري از نامه ي شاه عباس دوم خطاب به فرماندار كل، وان ديمن است. مابقي سي سند هم در اثر يك حسن تصادف به دست ما رسيده است. در طول جنگ هاي ناپلئون توسط كمپاني هند شرقي هلند مورد استفاده قرار گرفت، ولي چندي بعد با بخشي از آرشيوهاي همين كمپاني معدوم شد. [ قضيه ] حسن تصادف بقاي سي سند ( كه در اين كتاب منتشر شده اند ) مبتني بر اين اصل است كه تاجر هلندي، وولي براند گيجنسن ديونگ، عادت داشت همواره نسخه اي از اسناد مهم را نگه داري كند.
اين [مسئله] از لحاظ تاريخي اهميت بسيار دارد زيرا در كرونولوژي تاريخ معاصر ايران و ساير اسناد از كلمه ي « اروپايي ها » به ندرت استفاده مي شود و در اين كشمكش به خصوص، خبري از آنها نيست.
به علت يك طرفه بودن اطلاعات موجود، روايت تاريخ نيز طبعاً يك سويه خواهد بود؛ زيرا بسياري از اسناد موجود عهد صفويان؛ در زمان حمله ي افغان ها به ايران، معدوم گرديدند. بنابراين با توجه به اهميت اين مجموعه، نويسندگان بهتر آن ديدند كه محتواي اين اسناد را در متن تاريخي شان حفظ كنند.
اسنادي نظير ترجمه ي دادخواست به شماره ي 1647 صادره از طرف نمايندگان كمپاني هند شرقي هلند ( كه فقط متن هلندي آن موجود است ) به دلايل ديگر در اين كتاب منتشر شد. اين اسناد ما را از وضعيت بوروكراسي زمان صفويه آگاه مي سازند و اهميت متن دادخواست مذكور تنها به دليل محتواي سياسي و بازرگاني اش نيست بلكه به خاطر توضيحات حاشيه اي يا حاشيه نويسي هايش است كه بيانگر اين موضوع اند كه دولت صفويه اسناد را به نحوي حفظ مي كرده كه قابل دسترس باشند و در زمان رسيدگي به شكايات در دادگاه ها قابل عرضه باشند.
مسئله ي ديگري كه حائز اهميت است، بررسي ادبيات اسناد و مدارك مختلف آن دوره، به ويژه دقت در الفاظ و اصطلاحات رايجي است كه ميان شركت ها و خارجيان مرسوم بوده است. به عنوان مثال شركت هلندي به واژه ي « جماعت » به « وزير » به جاي معاون فرمانده، و همچنين « كاپيتان » به جاي رئيس اشاره دارد.
به دليل مشكلاتي كه در قرائت اسناد فارسي پيش مي آيد لذا در اين كتاب نسخه هاي اصلي اسناد دوباره آورده شده اند تا محققين آنها را در فرصتي مناسب مورد مطالعه قرار دهند و با شرح و تفسير ما مقايسه نمايند.

پي نوشت :

1- اين نوشته، ترجمه معرفي كتابي است كه از سايت اينترنتي انتشارات مزدا mazda گرفته شده است.

منبع مقاله :
خيرانديش، عبدالرسول؛ تبريزنيا، مجتبي؛ ( 1390 )، پژوهشنامه خليج فارس ( دفتر اول و دوم )، تهران: خانه كتاب، چاپ دوم