چکیده
ادیان الهی هماهنگ با فطرت آدمی، گرایش به پوشش و عفاف را به عنوان یک اصل پسندیده مطرح کرده اند. در این ادیان صرفاً به حجاب ظاهری تأکید و بسنده نشده است، بلکه حجاب باطنی به عنوان آراستگی درونی و تلاش در جهت تأدیب نفس برای هر مرد و زن متدین، توصیه شده است. در این نوشتار ضرورت پوشش و اهمیت و جایگاه آن در آیین های زرتشت، یهود، مسیحیت و اسلام به بحث گذارده می شود و با بررسی نصوص دینی، نگرش این ادیان نسبت به حدود و چگونگی پوشش، روشن می گردد.کلید واژه‌ها: حجاب، پوشش، زرتشت، یهود، مسیحیت، اسلام، عهدین، قرآن
مقدمه
تفکر بشر در طول تاریخ برای شناخت دین، سبب پیدایش رشته ای به نام "دین شناسی" شده است. این رشته پس از مدت کوتاهی گسترش یافته موجب ایجاد رشته های جدیدی همانند " پدیدار شناسی دینی "، " جامعه شناسی دینی " و " دین شناسی تطبیقی " (1) گردیده است. تأسیس رشته ی دین شناسی تطبیقی را به ماکس مولر (2) نسبت می دهند و موضوع آن مطالعه ی علمی جنبه های گوناگون ادیان مختلف جهان با دورنمای تطبیقی و مقایسه ای می باشد. دین شناسی تطبیقی نزدیک صد سال است که رواج یافته است و تا کنون از شیوه ی واحدی برای مطالعه برخوردار نبوده است. یکی از شیوه های مطالعه ی تطبیقی ادیان، بررسی کتب مقدس ادیان مختلف می باشد که تقریباً همه ی محققان در آن اتفاق نظر دارند و برخی حتی تنها راه بررسی تطبیقی را کتب مقدس می دانند. (3) ادیان آسمانی به این دلیل که ریشه در یک مبدأ دارند و آموزه های آنها از وحی الهی سرچشمه می گیرد، در مسائل بنیادین اعتقادی و برخی مباحث فرعی اشتراک نظر دارند و مسئله حجاب از آن جمله است. حجاب یکی از مسائل اصلی مشترک بین ادیان الهی است. تمایل به به پوشیده ماندن در یهود، مسیحیت و اسلام، امری درونی است و عفاف و خویشتن داری فضیلت اخلاقی شمرده می شود. با این حال بر خلاف اسلام، طرح مسأله پوشش در آیین های یهود و مسیحیت موجود با ابهام و اجمال همراه است. برخی نیز معتقدند پوشش و حجاب صرفاً نتیجه ی تعامل فرهنگی بین فرهنگ هاست و برای همین است که این ادیان الهی در مورد چگونگی سختگیرانه ای در این ادیان برای زنان وجود دارد که هم اکنون نادیده گرفته می شود. اما اسلام این موضع را به دور از افراط و تفریط و به طور شفاف و روشنی بیان کرده است و مسلمانان معتقدند که این امر به گونه ای طراحی شده است که در جهت فعال سازی زنان در جامعه مفید باشد. بررسی کتب آسمانی و متون کهن این ادیان در کنار بررسی سیره ی عملی مردمان هردوران، می تواند راهی برای مقایسه و روشن شدن ابهامات موجود باشد.معنا شناسی
حجاب واژه ای عربی و به مفهوم مانع و حایل میان دو چیز است، خواه از امور مادی و اشیای محسوس باشد و یا از امور معنوی و غیر محسوس. در کتب لغت واژه حجاب به معنای حائل، پرده، پنهان کردن و منع از تلاقی آمده است. (4) استفاده از واژه حجاب به معنای ستر و پوشش زن، اصطلاح نسبتاً جدیدی است زیرا این واژه در قبل بیشتر به معنای پرده استعمال می شده است (5) و در قدیم و به خصوص در اصطلاح فقها کلمه " ستر " به معنای پوشش، به جای حجاب، برای این منظور به کار می رفته است. در سوره های نور و احزاب حدود پوشش و تماس های زن ومرد بدون ذکر کلمه حجاب بیان شده است و آیه ای که در آن حجاب به کار رفته است مربوط به زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) است. (6) با این حال معنای اصطلاحی جدید این واژه عبارت است از پوششی که زن در برابر نامحرمان استفاده می نماید.حجاب در آیین یهود
تشریع وجوب حجاب در دین یهود و التزام عملی زنان یهودی به آن کاملاً روشن و آشکار است و این امر که هنوز در برخی از زنان مؤمن یهودی رعایت حجاب کامل و استفاده از پوشش صورت دیده می شود، نشان آن است که حجاب جایگاه والایی در بین قوم یهود داشته است. بدون شک باید ریشه و خاستگاه رعایت حجاب از سوی زنان در ادوار تاریخ را در متون مذهبی آنان جستجو نمود، زیرا دستورات دینی که در طول تاریخ تداوم یافته و دستخوش تغییرات عمده ای نشده است، ما را به این حقیقت رهنمون می سازد که این دستورات در کتاب های مقدس از تأکید بیشتری برخوردار بوده اند. (7)در مواضع متعددی از کتاب مقدس تورات و کتاب فقهی تلمود که یکی از کتابهای مهم دینی و در حقیقت فقه مدون و آیین نامه زندگی یهودیان است، به طور روشنی وجوب پوشش و نهی از اختلاط با نامحرمان و موارد بسیاری دیگر در ارتباط با حیا و عفت بیان شده است که اینک به پاره ای از آنها اشاره می کنیم:
پوشش در مقابل نامحرم
در سفر پیدایش چنین می خوانیم:( و رفقه چشمان خود را بلند کرد و اسحاق را دید و از شتر خود فرود آمده زیرا که از خادم پرسید: این مرد کیست که در صحرا به استقبال ما می آید و خادم گفت: آقای من است، پس برقع خود را گرفته خود را پوشانید.(8)
به گفته مرجع فقهی یهودیان ایران، خاخام اوریل داوودی، منشأ وجوب حجاب در شریعت یهود مستند به همین فقره است.(9)
همچنین در تلمود، مجازات سنگین طلاق بدون پرداخت مهریه برای متخلفین از قانون حجاب، پیش بینی گردیده است. ویل دورانت مورخ مشهور می نویسد : اگر زنی به نقص قانون یهود می پرداخت، مثلاً بی آنکه سر را پوشانده باشد به میان مردم می رفت، یا با هر سنخی از مردان درددل می کرد یا صدایش آنقدر بلند بودکه چون در خانه اش تکلم می کرد، همسایگانش می شنیدند، در آن صورت مرد حق داشت بدون پرداخت مهر، زن را طلاق دهد. (10)
در مورد نهی از آرایش در برابر نامحرم نیز در تورات، کتاب اشعیای نبی آمده: خداوند می گوید از این جهت که دختران صهیون از خلخال، پیشانی بند، هلال، گوشواره، دستبند و زنجیر و عطردان و انگشتر و حلقه بینی در برابر مردان استفاده می کنند، عذاب بر قوم صهیون نازل خواهد شد.(11)
اهمیت نگاه
در کتاب یشوع بن یسیرا در مورد ممنوعیت نگاه به نامحرم چنین آمده است:به دختر جوان خیره مشو، نگاه خویش از زیبا بگردان و به زیبا روی بیگانه خیره مشو، چه بسیار کسان که زیبایی زن به گمراهی شان کشانده است و عشق چون آتش آنها را برافروخته گشته است.(12)
و همچنین خطاب به زنان گفته شده: فرمان یهوه به زن شوهردار چنین بود:چشمت باید به شوهرت باشد و او بر تو حکومت خواهد کرد. (13)
- نفی تشابه پوشش زن ومرد
در سفر تثنیه آمده: متاع مرد بر زن نباشد و مرد لباس زن نپوشد. زیرا که مکروه یهوه خدای توست.(14)_نهی از لمس و تماس
در تورات در کتاب روت آمده: و بوغر به روت گفت: ای دختر مگر نمی شنوی؟به هیچ کشتزار دیگر برای خوشه چینی مرو و این جا هم مگذر، بلکه با کنیزان من در اینجا باش و چشمانت به زمین که می دروند نگران باشد و در عقب ایشان برو، آیا جوانان را حکم نکردم ترا لمس نکنند و اکر تشنه باشی نزد ظروف ایشان برو و از آنچه جوانان می کشند، بنوش.(15)حد و کیفیت پوشش زنان یهود
در تورات از چادر و برقع و روبنده ای که زنان با آن سر و صورت و اندام خویش را می پوشانند، به طور صریح نام برده شده است، که نشانگر کیفیت پوشش زنان یهود در آن عصر است. برای نمونه در کتاب روت می خوانیم:بوعز گفت: زنهار کسی بفهمد که این زن به خرمن آمده است و گفت چادری که به تو است بیاور و بگیر. پس آنرا بگرفت و او شش کیل جو پیموده بر وی گذارده و به شهر رفت.(16)
یا در مورد عروس یهودا می خوانیم:
پس رخت بیوگی را از خویشتن بیرون کرده، برقعی به رو کشیده و خود را در چادری پوشید و به دروازه عنایم در راه تمنه رفت.(17)
همچنین در کتاب غزلهای سلیمان چنین آمده است:
اینک تو زیبا هستی ای محبوبه من، اینک تو زیبا هستی و چشمانت از پشت برقع، مثل چشمان کبوتر است.(18)
این ادبیات، استفاده زنان یهود از برقع در آن دوران را، نشان می دهد.
در متن تلمود آمده است که در کتاب مقدس فقط پوشش سر واجب شده و کیفیت آن معلوم نگردیده است. اما سیره عملی یهود طور دیگری بوده است و حتی حجاب وجه و کفین را نیز، بر خلاف اسلام در بر می گرفته است. در بخش ناشیم از کتاب مشینه آمده است: مرد لازم است لباسی برای پوشش سر و پیشانی و حتی چشم زن تهیه کند. دکتر مناخیم بریر، پروفسور ادبیات در دانشگاه یشیوا، در کتاب " زنان یهودی در ادبیات ربانی " می نویسد: همواره این سنت برای زنان یهودی وجود داشته است که با پوشش سر – با هر چیزی – از منزل بیرون بروند و در مجامع عمومی ظاهر بشوند. حتی این که همه صورت را بپوشانند و تنها یک چشم را آزاد بگذارند.(19)
یسرائیل لوگاسی در کتاب خود می نویسد: پوشش زنان قبل و بعد از ازدواج با هم تفاوت دارد دختر یهود قبل از ازدواج، باید از پوشش ساده لباس که دامن آن حدود 10 سانتی متر زیر زانو و استین آن تا آرنج است، استفاده کند. موی سر در صورتی که مزین نباشد، لازم نیست پوشیده شود و اگر بلندی موها به شانه برسد، باید بسته شود. البته طبق تعالیم دینی یهود، دختر باید حوالی بلوغ ازدواج کند و پس از آن رعایت حجاب بر او واجب می شود و لباسش باید به گونه ای باشد که گشادی آن برجستگی های بدن را بپوشاند و آستین لباس تا مچ دست باشد. تمامی گردن از دو طرف تا شیب کتف از پشت و جلو باید پوشانده شود. حتی پاها باید پوشیده بماند و از پشت جوراب نباید پا دیده شود و جوراب های عکسدار با رنگ های تند ممنوع است. تمام موی سر باید پوشیده بماند و آرایشی که موجب جلب توجه دیگران شود، گناه بزرگی است.(20)
پس با توجه به آنچه گذشت می توان گفت حجاب در یهود از سه بخش تشکیل شده است:
الف) حجاب پوششی: در کتب مقدس یهود به استفاده از چادر و برقع اشاره شده است و سیره زنان یهود، وجوب این امر را به خوبی نشان می دهد.
ب) حجاب رفتاری: استفاده از لوازم زینتی و آرایشی در برابر مردان و همچنین اختلاط با نامحرمان، تقبیح شده است.
ج) حجاب گفتاری: صحبت و معاشرت با مردان نکوهش شده است و مرد می تواند به خاطرعدم رعایت آن همسرش را طلاق دهد.
حجاب در آیین مسیحیت
همانطور که گفته شد، به علت تناسبی که بین ادیان الهی و فطرت انسان وجود دارد، این ادیان از نظر احکام کلی جهت و شیوه واحدی دارند. در مسیحیت نیز همانند دین یهود، حجاب زنان امری واجب به شمار می آمده و مسیحیت نه تنها احکام شریعت یهود در مورد پوشش زنان را تغییر نداده و آن را استمرار بخشیده، (21) بلکه در مواردی قدم را فراتر نهاده و با تأکید بیشتر وجوب حجاب را مطرح ساخته است. زیرا در شریعت یهود تشکیل خانواده و ازدواج امری مقدس محسوب می شده اما از دیدگاه مسیحیت، تجرّد مقدس شمرده می شده است. لذا مسیحیت باید برای از بین بردن هر گونه تحریک و تهییج، زنان را به صورت شدیدتری به رعایت کامل پوشش و دوری از هرگونه آرایش و تزیین فرا می خواند. (22) بنابراین زنان معتقد به حضرت مسیح می کوشیدند مانند حضرت مریم موی سر خود را بپوشانند و با حجاب وارد جامعه شوند. نقاشان مسیحی به خصوص نقاشان قدیمی تر، تصویر حضرت مریم را با حجاب و پوشش کامل می می کشیدند. همچنین از گذشته تا زمان حال زنان راهبه و قدیس یکی از کاملترین حجاب ها را انتخاب می کردند. این امر نشان می دهد که از نظر آنان، داشتن حجاب به دینداری نزدیکتر و در پیشگاه خدا پسندیده تر است.آیات انجیل کتاب مقدس یهودیان، دستورات دینی پاپ ها و کاردینال ها و سیره ی عملی زنان مسیحی از صدر اول مسیحیت تا قرون 18 و 19 وجود حجاب در بین مسیحیان را تأیید می نماید. در این بخش فرازهایی از انجیل که در مورد حجاب و مسائل مربوط به آن است، مرور می نماییم.
_ لزوم پوشش موی سر به ویژه در مراسم عبادی
در رساله اول پولس می خوانیم:اما هر زنی که سر برهنه دعا یا نبوت کند، سر خود را رسوا می سازد. زیرا این چنین است که تراشیده شود. زیرا اگر زن نمی پوشد، موی را نیز ببرد. و اگر زن را موی بریدن یا تراشیدن قبیح است، باید بپوشد. (23)
_منع استفاده از آرایش ظاهری
و باز در رساله پولس چنین آمده است:و همچنین زنان، خویشتن را بیارایند به لباس مزین به حیا و پرهیز، نه به زلفها و طلا و مرواید و رخت گرانبها، بلکه چنانکه زنانی را می شاید که دعوی دینداری کنند به اعمال صالحه. (24)
در رساله پطرس رسول نیز می خوانیم:
همچنین ای زنان، شوهران خود را اطاعت نمایید تا اگر بعضی نیز مطیع کلام نشوند سیرت زنان، ایشان را بدون کلام دریابد. چون که سیرت ظاهر و خداترس شما را بیند. و شما را زینت ظاهری نباشد از بافتن موی و متحلی شدن به طلا و پوشیدن لباس (فاخر). بلکه انسانیت باطنی و قلبی در لباس غیر فاسد و روح حلیم و آرام است و نزد خدا گران بهاست.(25)
_ نهی از نگاه ناپاک
در انجیل متی آمده است:شنیده اید که به اولین گفته شده است زنا مکن. لیکن من به شما می گویم : هر کس به زنی نظر شهوت اندازد همان دم در دل با او زنا کرده است. پس اگر چشم راستت تو را بلغزاند، قلعش کن و از خود دور انداز. زیرا تو را بهتر آن است که عضوی از اعضایت تباه گردد تا آنکه تمام بدنت در جهنم افکنده شود.(26)
در انجیل برنابا نیز نگاه به نامحرم گناهی شمرده شده است که یاد آن موجب شرم است:
پس حالا آن کسی که به زنان نظر (حرام) می کند و فراموش می کند خدایی را که زن را برای خیر انسان آفریده است و او را دوست داشته و خواستار او شده اوست. و این شهوت او به جایی رسیده است که دوست می دارد با او هر چیزی را که شبیه است به آن چیز محبوب، پس ناشی می شود از آن گناهی که از یاد نمودن آن، شرم می آید. پس چون انسان به چشمهای خود لجام می نهد، آقای حس می شود. که نمی خواهد آنچه را اقدام بر آن ندارد، و این چنین جسد زیر فرمان روح می آید. پس چنانکه کشتی بدون باد حرکت نمی کند، جسم هم نمی تواند بدون حس، گناه کند.(27)
و اینچنین حضرت مسیح را می بینیم که همانند انبیای دیگر، چگونه و با چه شدتی از نگاه های لغزش اور نهی می کند. آیا امکان دارد چنین حکمی (حرمت نظر) با تسامح در پوشش زنان، بلکه با بی بندو باری آنان همانند امروز تطبیق داده شود؟اگر چنین باشد و عدم پوشش و خود آرایی جایز باشد، پس چگونه ممکن است مردان چشم خود را بپوشند، مگر آنکه همیشه در خانه خود باقی بمانند.(28)
سیره عملی زنان مسیحی
سیره عملی زنان مؤمنه مسیحی نشانگر رعایت حجاب و پوشش کامل بدن می باشد و در تصاویری که از پوشاک مسیحیان و مردم اروپا در زمان های گذشته موجود می باشد، زنان دارای لباسی بلند بوده اند و سر را نیز به خوبی می پوشاندند. (29) مطالعه نوع پوشش اقلیت ارامنه که امروزه در برخی از نقاط ایران سکونت دارند نیز نشان می دهدحجاب در بین آنان به طور کامل رواج داشته است و غیر از آن متصور نمی شده است. " مادام دیالافوا " که حدود 80 سال پیش به ایران آمده بود در سفرنامه خود لباس زنان ارمنی ایران را لباسی کاملاً پوشیده و به همراه روبنده توصیف کرده است. (30) همچنین " هانری رنه " مستشرق آلمانی درباره ی پوشاک زنان ارامنه ایران می نویسد:(زنان ارمنی از چادری سفید استفاده می کنند و حتی در مواقع لازم گوشه ای از چارقد خود را به صورت پوششی برای دهان و بینی در می آورند. (31) بنابراین می توان گفت استفاده از حجاب در بیرون از خانه و هنگام عبادت جز ارکان اخلاق عیسوی محسوب می شده و این امر بر طبق متون معتبر تاریخی و سیره عملی زنان مسیحی کاملاً مشهود می باشد.حجاب در آیین اسلام
همان طور که همه ادیان الهی در پاسخ به ندای درونی فطرت، حجاب را بر زنان واجب دانسته اند، اسلام که آخرین آیین الهی و بالطبع کاملترین آنها است نیز، وجوب پوشش زنان را با تعدیل و انتظام مناسبی به جامعه بشری ارزانی داشته است. حجاب به معنای پوشاندن بدن زن در برابر نامحرم از احکام ضروری دین اسلام است و در آیات قران و روایاتی از پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) و معصومین (علیهم السلام) به وجوب و کیفیت آن تصریح شده است.حجاب در قرآن
در قرآن کریم در دو آیه مسئله حجاب و پوشش زن مسلمان بیان شده است . آیات مربوط به حجاب به این شرح هستند:
• وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاءِ وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِنْ زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ
• سوره نور، آیه 31
• و به زنان باايمان بگو: چشمان خود را از آنچه حرام است فرو بندند، و شرمگاه خود را حفظ كنند، و زينت خود را [مانند لباسهاى زيبا، گوشواره و گردن بند] مگر مقدارى كه [طبيعتاً مانند انگشتر و حنا و سرمه، بر دست و صورت] پيداست [در برابر كسى] آشكار نكنند، و [براى پوشاندن گردن و سينه] مقنعههاى خود را به روى گريبانهايشان بيندازند، و زينت خود را آشكار نكنند مگر براى شوهرانشان، يا پدرانشان، يا پدران شوهرانشان، يا پسرانشان، يا پسران شوهرانشان، يا برادرانشان، يا پسران برادرانشان، يا پسران خواهرانشان، يا زنان [هم كيش خود] شان، يا بردگان زر خريدشان، يا خدمتكارانشان از مردانى كه ساده لوح و كم عقلاند و نياز شهوانى حس نمىكنند، يا كودكانى كه [به سنّ تميز دادن خوب و بد نسبت به اميال جنسى] نرسيدهاند. و زنان نبايد پاهايشان را [هنگام راه رفتن آن گونه] به زمين بزنند تا آنچه از زينتهايشان پنهان مىدارند [به وسيله نامحرمان] شناخته شود. و [شما] اى مؤمنان! همگى به سوى خدا بازگرديد تا [بر مشكلات دنيا و آخرت] پيروز شويد.
تا اینجا پوشش سر و گردن و قسمت سینه اشاره شده اما مابقی قسمت‌های بدن با لفظ «جلباب» که در آیه بعد آمده کامل می شود.
• يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا
• سوره احزاب، آیه 59
• اى پيامبر ! به همسرانت و دخترانت و همسران كسانى كه مؤمن هستند بگو: چادرهايشان را بر خود فرو پوشند [تا بدن و آرايش و زيورهايشان در برابر ديد نامحرمان قرار نگيرد. ] اين [پوشش] به اينكه [به عفت و پاكدامنى] شناخته شوند نزديكتر است، و در نتيجه [از سوى مردم بىتقوا] مورد آزار قرار نخواهند گرفت؛ و خدا همواره بسيار آمرزنده و مهربان است.
حجاب در روایات
در احادیث و روایاتی که از معصومین (علیهم السلام) به ما رسیده است نیز اشاراتی به حجاب برای زنان شده است که در این بخش چند نمونه آورده می شود:
• فضیل بن یسار در جلد پنجم « فروع کافی »، گوید: از امام صادق (علیه السلام) سؤال کردم، آیا آرنج‌های دست زن، بخشی از زینت اوست که خداوند در قرآن بیان فرموده: زنان زینت خود را آشکار نکنند مگر برای شوهرانشان؟ فرمود: بله و تمام بدن زن غیر از صورت و دست‌ها تا مچ، زینت او محسوب می‌شود (که باید از نامحرم پوشیده شود). (34)
• در جلد چهارم کتاب « وسائل‌الشیعه » امام صادق (علیه السلام) می فرماید: بر دختری که به سن بلوغ می رسد، روزه و حجاب واجب است. (35)
• در جلد چهارم کتاب « سنن ابی داود » عایشه می‌گوید: روزی اسماء دختر ابوبکر در حالی که لباس های نازکی بر تن داشت، نزد رسول خدا آمد. آن حضرت روی از او برگرداند و فرمود: ای اسماء، وقتی دختر به سن بلوغ رسید نباید از بدن او جز این و این (در حالی که به صورت و دستش تا مچ اشاره می‌کرد) دیده شود. (36)
استعفاف در نگاه
همانطور که اسلام زنان را به رعایت حجاب و پوشش دعوت می نماید، مردان و البته زنان را به پرهیز از نگاه آلوده فرا می خواند و نگاه حرام را اولین قدم برای ورود به ورطه گناه بر می شمرد. برنامه و توصیه قرآن به استعفاف و کنترل نگاه در قرآن کریم در این آیات مطرح شده است:
• قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَىلَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ
• به مردان مؤمن بگو: چشمان خود را [از آنچه حرام است مانند ديدن زنان نامحرم و عورت ديگران] فرو بندند، و شرمگاه خود را حفظ كنند، اين براى آنان پاكيزهتر است، قطعاً خدا به كارهايى كه انجام مىدهند، آگاه است.
• سوره نور، آیه 30
• وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ. . .
• و به زنان باايمان بگو: چشمان خود را از آنچه حرام است فرو بندند ...
• سوره نور، آیه 31
اینک پس از بررسی اجمالی حجاب در سه دین بزرگ و رایج الهی، نگاهی کوتاه به حجاب در آیین زرتشت نیز خواهیم داشت.
حجاب در آیین زرتشت
در مورد پیامبر بودن " اشوزرتشت " در میان اندیشمندان مسلمان اختلاف نظر وجود دارد. برخی او را یک مصلح اجتماعی و عده ای با استناد به برخی از روایات پیامبر الهی می دانند. (37) با این حال تردیدی نیست که زرتشت در سده ششم قبل از میلاد می زیسته و با کورش کبیر هخامنشی و داریوش کبیر، همزمان بوده است. (38) در کتاب مقدس زرتشتیان و اولین آیات کتاب " وندیداد " (39) تصریح شده است که زادگاه و محل بعثت زرتشت، کشور بزرگ ایران بوده است. مطالعه ی فرهنگ پوشاک مردم ایران در طول تاریخ نشان می دهد که زنان در آن زمان دارای پوششی کامل بوده اند. این پوشش شامل پیراهنی بلند، گشاد و پرچین بوده که تا روی زمین کشیده می شده است. همچنین پیراهن دیگری که قد کوتاه تری داشت، روی آن پیراهن بر تن می کردند. روی سر نیز شنلی مستطیلی می انداختند. (40) بنابراین از آنجا که مرکز بعثت اشوزرتشت ایران بوده و ایشان در زمینه اصل حجاب وپوشش در زنان کمبودی نمی دیدند، با تأیید حدود و کیفیت حجاب رایج آن دوران، کوشید با پندهای خود ریشه های درونی حجاب را تعمیق و مستحکم کند و عامل درون را ضامن اجرا و پشتوانه ی استمرار و استواری حجاب قرار دهد. لذا در آیین زرتشت لباسی با کیفیت خاص برای حجاب زنان واجب نشده است و همان لباس پوشیده آن دوران مورد تقریر قرار گرفته است.پوشش در هنگام عبادت
اما با این حال در کتب مقدس زرتشتیان اشاراتی به حجاب و عفاف شده است و تأکید شده که بر هر مرد و زن واجب است هنگام مراسم عبادی سر خود را بپوشاند. در" خرده اوستا " (41) به طور صریح چنین آمده: " همگان نامی ز توبر گوییم و همگان سر خود می پوشیم و آن گاه به درگاه دادار اهورا مزدا نماز می کنیم. "(42)نهی از نگاه ناپاک
بر اساس آموزه های دینی یک زرتشتی مؤمن باید از نگاه ناپاک به زنان دوری جوید حتی از به کارگیری چنین مردانی خودداری کند. در اندرز " آذرباد ماراسپند " (43) موبد موبدان آمده است:" مرد بد چشم را به معاونت خود قبول نکن. "
سیره زنان زرتشتی
با استفاده از کتب مقدس زرتشتیان و نگاهی به تصاویر به دست آمده از آن دوران، می توان گفت که زرتشتیان در طول تاریخ پوشش کاملی داشته اند و زنان از لباس بلند، شلوار و چارقدی که سر را می پوشانده است، استفاده می کرده اند. گاهی نیز به جای چارقد کلاهی به نام لچک بر سر می گذاردند که تا چند سال پیش در برخی از روستاهای شهرهای ایران مرسوم بوده است.(44)آیین سدره و کشتی
همچنین برابر با یک روش کهن و پذیرفته شده باستانی، همه جوانان دختر و پسر باید طبق آیین سدره پوشی لباس خاصی به نام " سدره و کشتی" را بپوشند تا زرتشتی شناخته شوند. این آیین باید در هنگامی که جوان به سن بلوغ رسید و توانایی شناخت خوب و بد را پیدا کرد، انجام گردد. امروزه در ایران کودکان را بین 7 تا 11 سالگی سدره پوش می کنند. (45)در انتها می توان گفت که در دین زرتشت لباس و پوشیدگی جزئی از آیین و فرهنگ محسوب می گردد و پوشیدگی امری بدیهی به شمار می رود. تا جاییکه آیین زرتشتی شدن و مکلف شدن یک کودک با تغییر لباس وی به یک لباس پوشیده، آغاز می گردد.
نتیجه گیری
از بررسی مسئله حجاب در ادیان الهی مرسوم در جهان امروز، به نتایجی دست می یابیم که بخشی از آن وجه مشترک ادیان و برخی موارد افتراق آنها است که به شرح زیر می باشد:
جهات اشتراک:
• نصوص دینی ادیان الهی تمایل به پوشیدگی را امری درونی می دانند.
• خویشتن داری و عفاف در ادیان الهی فضیلت اخلاقی است، از این رو راه کارهایی از قبیل پاکی نگاه و حفظ حریم روابط زن و مرد برای گسترش فرهنگ عفاف مطرح شده است.
• پرهیز از خودآرایی و خود نمایی مورد توصیه آدیان اسمانی است.
وجوه افتراق:
• گاه در عهدین با نگرشی افراطی روبه رو می شویم که گویای مواضع سخت گیرانه آنان در مورد پوشش است و تأکید بر برقع ( روبند ) یکی از این احکام است در حالیکه پوشش صورت طبق نظر اکثر علمای اسلامی، ضرورت ندارد.
• در فرهنگ یهود و مسیحیت عفاف ملازم خانه نشینی و عزلت گزینی زنان است. به طور مثال در رساله اول پولس رسول به قرنتیان آمده است: و زنان شما در کلیسا ها خاموش باشند زیرا که ایشان را حرف زدن جایز نیست، بلکه اطاعت نمودن چنانکه تورات نیز می گوید، اما اگر می خواهند چیزی بیاموزند در خانه از شوهران خود بپرسند چون زنان را در کلیسا حرف زدن قبیح است. (46) اما در فرهنگ اسلامی حضور مؤثر و فعال زن در عرصه ی اجتماعی، بخشی از فلسفه وجودی حکم پوشش است. چنانچه حضرت فاطمه (سلام الله علیها) با پوشش کامل در مسجد خطبه خواندند و از حق مسلّمشان در فدک، دفاع کردند.
• طرح مسأله ی پوشش در آیین یهود و مسیحیت با ابهام و کلی گویی همراه است و راه روشنی به روی پیروان خود نمی گشاید، در صورتی که اسلام با بیانی روشن خط مشی مسلمانان در این عرصه را تبیین کرده است.
پي‌نوشت‌ها:
*کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی الهیات، تهران شمال
1. comparative religion
2. فریدریش ماکس مولر (و1900م) زبان شناس و خاورشناس آلمانی و یکی از پایه ریزان پژوهشهای تطبیقی سنجش آیین ها در دانشگاه های غربی بود.
3. مقایسه قصص در قرآن و عهدین، صص 4 و5
4. العین، ج3، ص86 . مجمع البحرین، ج2، ص34. لسان العرب، ج1، ص298. التحقیق فی کلمات القرآن، ج2، ص 167
5. ر. ک. به مسئله حجاب، صص74 و78
6. احزاب 53
7. حجاب در ادیان الهی، ص 142
8. تورات، سفر پیدایش، باب 24، فقره 64 و 65
9. حجاب در ادیان الهی، ص 143
10. تاریخ تمدن ویل دورانت، ج 12، ص 30
11. برگرفته از تورات کتاب اشعیای نبی، باب 3، فقره 16-26
12. کتابهایی از عهد عتیق (کتاب های قانون ثانی، ترجمه پیروز سیار، ص45 –کتاب یشوع بن یسیرا) به نقل از حجاب در ادیان الهی، عباس حمزه، ص119
13. تاریخ تمدن ویل دورانت، ج 1، ص 492
14. تورات، سفر تثنیه، باب 22، فقره 5
15. تورات، کتاب روت، باب دوم، فقره 8 تا 10
16. تورات، کتاب روت، باب سوم، فقره 15
17. تورات، سفر پیدایش، باب 38، فقره 14 و 15
18. تورات، کتاب غزلهای سلیمان، باب 4، فقره 1 .
19. مقاله حجاب و پوشش در ادیان زرتشت، یهود و مسیحیت، مجله معرفت ادیان
20. بت یعقوو، ص 110
21. چرا که عیسی (علیه السلام) فرموده: فکر نکنید که من آمده ام تا تورات و نوشته های پیامبران را منسوخ کنم. بلکه آمده ام تا آنها را به تحقق برسانم. (انجیل متی، باب 70)
22. حجاب در ادیان الهی، ص 163و164
23. انجیل، رساله اول پولس رسول به قرنتیان، باب 11، فقره 5 و 6
24. رساله پولس به تیمونائوس، باب دوم، فقره 9 و10
25. رساله پطرس رسول، باب سوم، فقره 1-4
26. انجیل متی، باب اول، فقره 28 و29
27. انجیل برنابا، فصل 119، فقره 5-9
28. فتیاتنا، ص 4
29. سفرنامه دیالافوا، ص 221
30. سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ص 965
31. لسان العرب، ج4، ص 211 و اقرب الموارد، ج 1، ص 340
32. لسان العرب، ج 2، ص 433 واقرب الموارد، ج 1، ص 210
33. جامه ای است از روسری بزرگتر و از چادر کوچکتر که زنان به وسیله ان سر و صورت خود را می پوشاندند. مجمع البحرین، ج2، ص 23
34. اصول کافی، ج5، ص 521
35. وسائل الشیعه، ج 4، ص
36. سنن ابی داوود، ج 2، ص 383
37. حجاب در ادیان الهی، ص 107
38. همان، ص 111
39. وندیداد یکی از نسک های پنج‌گانه ی اوستای امروزی است و بیشتر به احکام فقهی (شامل مسائل بهداشتی و آیینی) می‌پردازد.
40. پوشاک زنان ایران، ص 194
4. خرده اَوِستا یا خورده اوستا یکی از کتابهایی است که مجموعه‌ای به نام اوستا را تشکیل می‌دهند. موضوع خرده اوستا نمازهای روزانه و سرودهای آیینی و سرودهایی درباره درگذشتگان است.
42. خرده اوستا، فصل آفرینگان دهمان
43 . آذرپاد مَهرَاسپندان یا آتورپات مَهرَسپندان ( مارسپندان ) موبدان موبد عهد شاپور ذوالاکتاف بود. وی قسمتی از اوستا را گرد آورد. کلمات قصار و پندهایی به زبان پهلوی بدو منسوب است.
44. حجاب در ادیان الهی، ص 138
45. دیدی نو از دینی کهن، ص 163
46. رساله پولس رسول به قرنتیان، باب 14، فقره 34
- قرآن کریم ترجمه حسین انصاریان
- عهد قدیم و عهد جدید ترجمه فاضل خان همدانی، انتشارات اساطیر، تهران، 1380
- اوستا، فروهر، ترجمه هاشم رضی، قم، 1374
- اصول کافی، کلینی، ترجمه سید جواد مصطفوی، انتشارات علمیه اسلامیه، تهران، بی تا
- العین، فراهیدی، دارالهجره، قم، 1405ق
- اقرب الموارد، سعید شرتونی، انتشارات اسوه، 1385
- التحقیق فی کلمات القرآن، حسن مصطفوی، ترجمه و تشر کتاب، تهران، 1360
- بت یعقوو، یسرائیل یعقوو و لوگاسی، هاراو، اورشلیم، 1980م
- پوشاک زنان ایران، جلیل ضیاپور، انتشارات وزارت فرهنگ و هنر، تهران، 1347
- تاریخ تمدن، ویل دورانت، ترجمه امیرحسین آریانپور، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1380
- حجاب در ادیان الهی، علی محمدی اشنانی، نشر یاقوت، قم، 1378
- حجاب در ادیان الهی، عباس حمزه ای، قم، 1385
- حریم ریحانه، کتابچه پوشش و عفاف، جمعی از نویسندگان، 1386
- دیدی نو از دینی کهن، فرهنگ مهر، انتشارات آگاه، 1388
- سفرنامه دیالافوا، مترجم همایون فره وشی، دنیای کتاب، 1390
- سفرنامه از خراسان تا بختیاری، هانری رنه، مترجم محمد علی فره وشی، امیرکبیر، تهران، 1335
- سنن ابی داوود، ابوداوود سلیمان بن اشعث، بیروت، دار احیا التراث العربی، 1379
- فتیاتنا، شیخ محمد صادقی، دارالمهاجر، بیروت، بی تا
- لسان العرب، ابن منظور، دار احیا تراث العربی، بیروت، 1408ق
- مجمع البحرین، فخرالدین طریحی، مکتب الرضویه، تهران، 1395ق
- مسئله حجاب، مرتضی مطهری، صدرا، تهران، 1376
- مقایسه قصص در قرآن و عهدین، عباس اشرفی، امیر کبیر، تهران، 1385
- وسائل الشیعه، حر عاملی، مؤسسه آل بیت (علیهم السلام) لاحیاء تراث، قم
- مقاله پوشش در قرآن کریم و فلسفه آن، دکتر مریم عبدالباقی
- مقاله حجاب در قرآن و عهدین، کلثوم امیری
- مقاله حجاب و پوشش در ادیان زرتشت، یهود و مسیحیت، مهناز علیمردی، مجله معرفت ادیان، سال اول، شماره 3، تابستان 1389
/ج
