پرسش :
آيا كسي كه علم و آگاهي به لغت عربي داشته‌باشد و بتواند كلمات و آيه‌اي همچون قرآن بياورد، مي‌تواند سوره‌اي مثل همان سوره‌هاي قرآن بياورد؟
پاسخ :
پاسخ مناسبي كه مي‌توان براي اين شبهه داد آن است كه هركس علم يا قدرت و توانايي بر ساختن و گفتن يك واژه و كلمه‌اي داشته باشد هرگز مستلزم اين نخواهد بود كه او مي‌تواند يك كلام و عبارت فصيح و بليغ با محتواي زيبا و ديگر ويژگي‌هاي خاص همچون سوره‌اي از سوره‌هاي قرآن بياورد. اين مسأله شبيه اين مطلب است كه كسي ادعا كند، چون شخصي مي‌تواند يك يا چند آجر را در ساختماني روي هم بگذارد پس حتماً مي‌تواند يك آپارتمان بلند و محكم را، با ساخت و ساز مهندسي خاص خودش بسازد. يا مانند آن است كه گفته‌شود، همة كساني كه به لغت عرب آگاهند، توانايي بر ايراد سخنراني و سرودن قصائد و اشعار زيبا را با آن فنون و قواعد خاص خودش دارد.[1] بديهي است كه هيچ عاقلي چنين ادعايي را قبول نمي كند؛ چرا كه بين اين دو توانايي فاصلة فراواني است بايد آنها را از هم تفكيك كرد. افزون بر آن خود بزرگان صاحب سخن و اديبان عرب عصر قرآن، چه دوست و چه دشمن همگي به اين مسأله اعتراف كردند كه زيبايي، رواني، نظم و محتواي بسيار بلند قرآن، فوق توان بشر است و هيچ كدام از ما كه متخصص و كارشناس اين ادبيات عرب هستيم نمي‌توانيم مثل آن را بياوريم.
براي اثبات اين مطلب مي‌توان از اسناد و مدراك تاريخي شاهد آورد، از باب نمونه به برخي از آنها اشاره مي‌كنيم، قبل از بيان شواهد تاريخي، آن دقّت در مسأله تحدّي قرآن و چگونگي آن ضروري است. از آنجا كه يكي از ويژگي‌هاي اعجاز قرآن تحدّي و مبارزه طلبي است خداوند متعال در قرآن بارها به مناسبت‌هاي مختلف در مقاطع متعدد به شيوه‌هاي متفاوت، ناباوران و مدعيان را به مبارزه و همآوردي فرا‌خوانده است و از همة آنها خواسته كه مانند آن و شبيه آن را بياورند. لذا براي اينكه عجز و ناتواني آنها را نشان بدهد، چندين مرتبه، عربهاي متعصب و غيرتي را كه واقعاً متخصص در فن سخن وري و فصاحت و بلاغت بودند، به شديدترين و تكان دهنده‌ترين بيان تحدّي كرده، است لكن از آن زمان تاكنون، احدي توان مقابله با قرآن را نداشته است.
در يك مرحله تحدي قرآن به آوردن مثل قرآن است. (سورة طور آيات 33 و 34)؛ سپس دعوت به آوردن، ده سوره را مطرح مي‌كند (سورة هود آية 13) آنگاه براي آن كه از اعتبار مدّعيان بكاهد و عجز آنها را ثابت كند پيشنهاد يك سوره مي‌دهد و تصريح مي‌كند از هر كساني كه مي‌توانيد كمك بگيريد: «اگر راست مي‌گوييد، سوره‌اي مثل آن بياوريد و هر كه را جز خدا مي‌توانيد فرا بخوانيد» (سوره يونس آيه 38) و براي آخرين بار با قاطعيت هر چه تمام‌تر، عجز و ناتوانايي نهايي و ابدي را براي تمام جهانيان اعلام مي‌فرمايد كه: «اگر تمام انس و جن گرد هم آيند و بخواهند همانند اين قرآن را بياورند، هرگز نمي‌توانند، گرچه همگي پشت در پشت يكديگر قرار بگيرند»، (سورة اسراء آيه 88).
اما اعتراف مخالفان: لبيد بن مغيره مخزوني كه به گل سرسبد عرب، ريحانة العرب و امير سخن در ميان مشركان معروف بود، وقتي سروش روح افزاي كلام الهي را شنيد با تمام كينه ورزي و دشمني، لب فرو بست و خانه نشين شد و هنگامي كه مورد سرزنش ديگر مشركان قرار گرفت در جواب گفت: «به خدا قسم اين سخنان نه شعر و سحر است و نه هذيان‌گويي ديوانگان؛ بلكه اين گفته‌ها از كلام الهي است».[2]
در جايي ديگر مي‌گويد: سوگند به خدا، كلامي از محمد شنيدم كه نه از قبيل سخن انسان است و نه همچون سخن جن، همانا كلام او بسيار شيرين و زيباست ... سخن او از ديگر سخنان برتر است و هيچ كلامي بر آن برتري نتواند جست.[3]
عتبة بن بعيد از مشاهير و بزرگان قريش روزي با تشويق دوستان خود براي قانع كردن و انصراف پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ نزد او رفت و مطالبي گفت؛ سپس پيامبر آيات اول سورة فصلت را تلاوت كرد، او چنان مجذوب و متحير گشت كه ديگر هيچ سخني نگفت، وقتي دوستانش چهرة دگرگون او را ديدند و جوياي حال او شدند گفت: «همانا من سخني را شنيدم كه سوگند به خدا نه شعر است و نه سحر و نه كهانت، آن گونه كه شما مي‌پنداريد.»[4]
اما غير اين مسأله كه نمونه‌هاي بسياري دارد؛ مي‌توان به رسوايي همآوردان هم اشاره كرد كساني كه با عناد خويش نمي‌خواستند اين حقيقت را باور كنند و با تمام توان دست به مبارزه با قرآن زدند؛ اما نه تنها موفق نشدند؛ بلكه براي هميشه در تاريخ رسوا و مفتضح شدند، افرادي چون مسيلمة كذاب، سجاع بنت الحارث، اسود الانسي، ابن مقنع و ... .[5]
حاصل آن كه با توجه به آنچه گذشت معلوم مي‌شود كه اولاً، درست است كه خداوند تحدّي و مبارزه طلبي‌اش در سطح يك آيه نيست؛ بلكه تحدّي به سوره و بخشي همانند قرآن، هر چند بسيار کوچک است؛ لكن بشر هرگز توانايي آوردن مثل آن را نداشته‌است و نخواهد داشت.
ثانياً: توانايي آوردن يك آيه شبيه قرآن مستلزم توانايي داشتن بر آوردن سوره‌اي همچون قرآن نيست. ثالثاً، درست است كه واژه و الفاظ استفاده شده در قرآن بعضاً همان مواردي است كه در لغت عرب استعمال شده‌است؛ اما تركيب، ترتيب جملات، سبكِ ساختاري و ادبي جديد لغات، رسايي و شيوايي و رواني عبارات، معاني و معارف بلند مطالب، تشريع و وضع قوانين عالي آن، اشارات علمي و پرده برداشتن از اخبار غيبي آن، آنهم به واسطه فردي اُمي و درس نخوانده، قرآن را كاملاً متفاوت از ساخته‌هاي ادبي و هنري بشر عادي كرده‌است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. جوادي آملي، عبدالله، قرآن در قرآن، مركز نشر اسراء، 1381.
2. مصباح يزدي، محمد تقي، قرآن شناسي، انتشارات مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني.
پی نوشتها:
[1]. خوئي، ابوالقاسم، البيان في تفسير القرآن، انتشارات اميد، چاپ هشتم، 1416، ص 83؛ و العلوي، امير يحيي، الطراز في اسرار البلاغة و حقائق اعجاز، بيروت، دارالكتب العلميه، بي تا، ج 3، ص 411 و 412.
[2]. طبري، ابو جعفر محمد بن جرير، جامع البيان في تفسير القرآن، بيروت، دارالمعرفة، بي تا.
[3]. طبرسي، قضل بن حسن، مجمع البيان في تفسير القرآن، قم، مكتبة آية الله مرعشي نجفي، چاپ عرفان، 1404، ج 5، ص 387، همچنين سيرة ابن هشام، مطبعة المصطفي البابي الحلبي، مصر، 1355 هـ ، ج1، ص 288.
[4]. سيرة ابن هشام، همان، ص 313-314.
[5]. ر.ك سيرة ابن هشام، ج 4، ص 247 و 223. همچنين ر.ك معرفت، محمد هادي، التمهيد، قم، انتشارات مؤسسه نشر اسلامي وابسته به جامعه مدرسين، چاپ دوم، 1416، ج 4، ص 227-256.
منبع: اندیشه قم
پاسخ مناسبي كه مي‌توان براي اين شبهه داد آن است كه هركس علم يا قدرت و توانايي بر ساختن و گفتن يك واژه و كلمه‌اي داشته باشد هرگز مستلزم اين نخواهد بود كه او مي‌تواند يك كلام و عبارت فصيح و بليغ با محتواي زيبا و ديگر ويژگي‌هاي خاص همچون سوره‌اي از سوره‌هاي قرآن بياورد. اين مسأله شبيه اين مطلب است كه كسي ادعا كند، چون شخصي مي‌تواند يك يا چند آجر را در ساختماني روي هم بگذارد پس حتماً مي‌تواند يك آپارتمان بلند و محكم را، با ساخت و ساز مهندسي خاص خودش بسازد. يا مانند آن است كه گفته‌شود، همة كساني كه به لغت عرب آگاهند، توانايي بر ايراد سخنراني و سرودن قصائد و اشعار زيبا را با آن فنون و قواعد خاص خودش دارد.[1] بديهي است كه هيچ عاقلي چنين ادعايي را قبول نمي كند؛ چرا كه بين اين دو توانايي فاصلة فراواني است بايد آنها را از هم تفكيك كرد. افزون بر آن خود بزرگان صاحب سخن و اديبان عرب عصر قرآن، چه دوست و چه دشمن همگي به اين مسأله اعتراف كردند كه زيبايي، رواني، نظم و محتواي بسيار بلند قرآن، فوق توان بشر است و هيچ كدام از ما كه متخصص و كارشناس اين ادبيات عرب هستيم نمي‌توانيم مثل آن را بياوريم.
براي اثبات اين مطلب مي‌توان از اسناد و مدراك تاريخي شاهد آورد، از باب نمونه به برخي از آنها اشاره مي‌كنيم، قبل از بيان شواهد تاريخي، آن دقّت در مسأله تحدّي قرآن و چگونگي آن ضروري است. از آنجا كه يكي از ويژگي‌هاي اعجاز قرآن تحدّي و مبارزه طلبي است خداوند متعال در قرآن بارها به مناسبت‌هاي مختلف در مقاطع متعدد به شيوه‌هاي متفاوت، ناباوران و مدعيان را به مبارزه و همآوردي فرا‌خوانده است و از همة آنها خواسته كه مانند آن و شبيه آن را بياورند. لذا براي اينكه عجز و ناتواني آنها را نشان بدهد، چندين مرتبه، عربهاي متعصب و غيرتي را كه واقعاً متخصص در فن سخن وري و فصاحت و بلاغت بودند، به شديدترين و تكان دهنده‌ترين بيان تحدّي كرده، است لكن از آن زمان تاكنون، احدي توان مقابله با قرآن را نداشته است.
در يك مرحله تحدي قرآن به آوردن مثل قرآن است. (سورة طور آيات 33 و 34)؛ سپس دعوت به آوردن، ده سوره را مطرح مي‌كند (سورة هود آية 13) آنگاه براي آن كه از اعتبار مدّعيان بكاهد و عجز آنها را ثابت كند پيشنهاد يك سوره مي‌دهد و تصريح مي‌كند از هر كساني كه مي‌توانيد كمك بگيريد: «اگر راست مي‌گوييد، سوره‌اي مثل آن بياوريد و هر كه را جز خدا مي‌توانيد فرا بخوانيد» (سوره يونس آيه 38) و براي آخرين بار با قاطعيت هر چه تمام‌تر، عجز و ناتوانايي نهايي و ابدي را براي تمام جهانيان اعلام مي‌فرمايد كه: «اگر تمام انس و جن گرد هم آيند و بخواهند همانند اين قرآن را بياورند، هرگز نمي‌توانند، گرچه همگي پشت در پشت يكديگر قرار بگيرند»، (سورة اسراء آيه 88).
اما اعتراف مخالفان: لبيد بن مغيره مخزوني كه به گل سرسبد عرب، ريحانة العرب و امير سخن در ميان مشركان معروف بود، وقتي سروش روح افزاي كلام الهي را شنيد با تمام كينه ورزي و دشمني، لب فرو بست و خانه نشين شد و هنگامي كه مورد سرزنش ديگر مشركان قرار گرفت در جواب گفت: «به خدا قسم اين سخنان نه شعر و سحر است و نه هذيان‌گويي ديوانگان؛ بلكه اين گفته‌ها از كلام الهي است».[2]
در جايي ديگر مي‌گويد: سوگند به خدا، كلامي از محمد شنيدم كه نه از قبيل سخن انسان است و نه همچون سخن جن، همانا كلام او بسيار شيرين و زيباست ... سخن او از ديگر سخنان برتر است و هيچ كلامي بر آن برتري نتواند جست.[3]
عتبة بن بعيد از مشاهير و بزرگان قريش روزي با تشويق دوستان خود براي قانع كردن و انصراف پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ نزد او رفت و مطالبي گفت؛ سپس پيامبر آيات اول سورة فصلت را تلاوت كرد، او چنان مجذوب و متحير گشت كه ديگر هيچ سخني نگفت، وقتي دوستانش چهرة دگرگون او را ديدند و جوياي حال او شدند گفت: «همانا من سخني را شنيدم كه سوگند به خدا نه شعر است و نه سحر و نه كهانت، آن گونه كه شما مي‌پنداريد.»[4]
اما غير اين مسأله كه نمونه‌هاي بسياري دارد؛ مي‌توان به رسوايي همآوردان هم اشاره كرد كساني كه با عناد خويش نمي‌خواستند اين حقيقت را باور كنند و با تمام توان دست به مبارزه با قرآن زدند؛ اما نه تنها موفق نشدند؛ بلكه براي هميشه در تاريخ رسوا و مفتضح شدند، افرادي چون مسيلمة كذاب، سجاع بنت الحارث، اسود الانسي، ابن مقنع و ... .[5]
حاصل آن كه با توجه به آنچه گذشت معلوم مي‌شود كه اولاً، درست است كه خداوند تحدّي و مبارزه طلبي‌اش در سطح يك آيه نيست؛ بلكه تحدّي به سوره و بخشي همانند قرآن، هر چند بسيار کوچک است؛ لكن بشر هرگز توانايي آوردن مثل آن را نداشته‌است و نخواهد داشت.
ثانياً: توانايي آوردن يك آيه شبيه قرآن مستلزم توانايي داشتن بر آوردن سوره‌اي همچون قرآن نيست. ثالثاً، درست است كه واژه و الفاظ استفاده شده در قرآن بعضاً همان مواردي است كه در لغت عرب استعمال شده‌است؛ اما تركيب، ترتيب جملات، سبكِ ساختاري و ادبي جديد لغات، رسايي و شيوايي و رواني عبارات، معاني و معارف بلند مطالب، تشريع و وضع قوانين عالي آن، اشارات علمي و پرده برداشتن از اخبار غيبي آن، آنهم به واسطه فردي اُمي و درس نخوانده، قرآن را كاملاً متفاوت از ساخته‌هاي ادبي و هنري بشر عادي كرده‌است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. جوادي آملي، عبدالله، قرآن در قرآن، مركز نشر اسراء، 1381.
2. مصباح يزدي، محمد تقي، قرآن شناسي، انتشارات مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني.
پی نوشتها:
[1]. خوئي، ابوالقاسم، البيان في تفسير القرآن، انتشارات اميد، چاپ هشتم، 1416، ص 83؛ و العلوي، امير يحيي، الطراز في اسرار البلاغة و حقائق اعجاز، بيروت، دارالكتب العلميه، بي تا، ج 3، ص 411 و 412.
[2]. طبري، ابو جعفر محمد بن جرير، جامع البيان في تفسير القرآن، بيروت، دارالمعرفة، بي تا.
[3]. طبرسي، قضل بن حسن، مجمع البيان في تفسير القرآن، قم، مكتبة آية الله مرعشي نجفي، چاپ عرفان، 1404، ج 5، ص 387، همچنين سيرة ابن هشام، مطبعة المصطفي البابي الحلبي، مصر، 1355 هـ ، ج1، ص 288.
[4]. سيرة ابن هشام، همان، ص 313-314.
[5]. ر.ك سيرة ابن هشام، ج 4، ص 247 و 223. همچنين ر.ك معرفت، محمد هادي، التمهيد، قم، انتشارات مؤسسه نشر اسلامي وابسته به جامعه مدرسين، چاپ دوم، 1416، ج 4، ص 227-256.
منبع: اندیشه قم
