پرسش :
چگونگى تطبيق الگوى زندگى حضرت زهرا (س) با زندگى ما در عصر حاضر را مثل ازدواج، نحوه رفتار با همسر، و نحوه حضور زن در فعاليت هاى اجتماعى را توضیح دهید.
پاسخ :
بررسى و شرح زندگى بانوى بزرگ اسلام، حضرت صديقه كبرى فاطمه زهرا ـ عليها السلام ـ موضوعى نيست كه در يك پاسخ بگنجد و يا از عهده كسى برآيد. حقيقت و ارزش وجودى آن بزرگوار را كسى جز خداى متعالى و اولياء خاص او صلوات اللّه عليهم نمى داند، اما با اين همه مگر نه اين است كه خاندان نبوت، هاديان خلقند و زندگى و كلامشان حجت و الگوى مردمان، پس شناخت و بهره گرفتن از هدايت آنان در حدّ امكان، وظيفه اى است كه سخت به انجام آن نيازمنديم.
تمام زندگى حضرت زهرا ـ عليها السلام ـ الگو و اسوه است. اينك به موارد الگويى زندگى حضرت زهرا ـ عليها السلام ـ مى پردازيم:
الف: رفتار با همسر: مى بينيم كه فاطمه از لحظه ورود به خانه گلى اما نورانى على ـ عليه السلام ـ تا آخرين روز زندگى، بر سر پيمان خود بود. اين از فرازهاى برجسته زندگى حضرت فاطمه ـ عليها السلام ـ است، كه از همان آغاز ورود به خانه همسر، تمام شخصيت و هويت خود را چنان بروز دهد كه تا پايان مسير مشخص باشد. پاسخ صريح و زيباى على ـ عليه السلام ـ به پيامبر اكرم ص در فرداى عروسى، مؤيدى است، بر آنچه گفته آمد. على در اين جواب كوتاه و عميق، فاطمه را بهترين يار و مددكار، در طاعت حق معرفى مى كند. وقتى پيامبر از او پرسيد كه زهرا ـ عليها السلام ـ را چگونه يافتى؟ عرض كرد: «نِعْمَ الْعَوْنُ عَلى طاعَةِ اللّهِ» [1] فاطمه چه خوب ياورى براى اطاعت الهى است.
و هنگامى كه پيامبر همين پرسش را از فاطمه ـ عليها السلام ـ كرد، پاسخى شنيد: «خَيْرُ بَعْل» بهترين شوهر است كه حكايت از كمال رضايت و خشنودى زهرا مى كند. تعاون بر تقوا، نيكى از اركان زندگى مشترك على و فاطمه ـ عليها السلام ـ بود و شايد يكى از بهترين و شكوهمندترين نشانه هاى آن اين است كه زهرا در طول زندگى پر فراز و نشيب خود با على هيچ گاه از وى تقاضايى ننمود كه اجابت آن براى على مشكل و موجب اذيّت وى باشد. لباس، زينت، اثاث خانه، مسكن وسيع و امثال آن خواسته هايى است كه معمولاً هر زنى به خود اجازه مى دهد كه از همسر خويش درخواست نمايد، امّا زهرا ـ عليها السلام ـ هرگز همسرش را براى تهيه اين نوع خواسته ها به زحمت نينداخت. حتى وقتى در بستر بيمارى بود و على ـ عليه السلام ـ با دلى پر از عشق و محبت، از او خواست كه اگر خواسته اى دارد ابراز كند، زهرا ـ عليها السلام ـ از بيان تقاضاى خود ابا مى كرد. على فرمود: (فاطمه جان، چيزى از من بخواه). و هنگامى كه زهرا ـ عليها السلام ـ را همچنان ساكت و آرام ديد، او را سوگند داد كه از او تقاضايى كند. فاطمه كه ديگر سكوت را جايز نمى ديد، گفت: اكنون كه سوگندم دادى اگر انارى باشد، مايل هستم. على ع از اين كه ديد همسرش بعد از سالها زندگى و قناعت، بالاخره از او درخواستى كرده است، براى انجام خواسته او با خوشحالى از خانه بيرون آمد كه مشروح جريان آن، در كتابهاى تاريخى و روايى آمده است.[2]
ب: رفتار با فرزند: با كمى دقت در برخورد عاطفى و منطقى حضرت زهرا س در مى يابيم كه آن بانوى بزرگوار، در ساختن روح و شخصيت فرزندان گرامى اش از ابزارى بسيار ظريف و دقيق استفاده كرده است، كه بسيارى از آن ها در حال حاضر، ميان روانشناسان تربيتى مورد بحث و بررسى قرار گرفته و خبرگان اين فن، به نتايج مثبت آن ايمان آورده اند. بى شك، اين توفيق بى نظير در تربيت كودكان، ناشى از معرفت عميق و صحيحى است كه اسلام در مورد انسان، ارائه داده است. بنابراين اگر بگوئيم هر مكتبى به اندازه شناخت درستى كه از انسان دارد، در نظام تربيتى خود، به توفيقاتى دست مى يابد، سخن به گزاف نگفته ايم و چون اين دین آسمانى و الهى اسلام از كامل ترين و واقع بينانه ترين شناخت، در مورد انسان برخوردار است، بيشترين توفيق را در قضيه تربيت نسل بدست آورده، روش تربيتى و اخلاقى حضرت فاطمه ـ عليها السلام ـ بهترين شيوه، و تجربه براى ساختن نسلى پاك و سعادتمند است. از اين رو ،جا دارد كه پيروان و ارادتمندان مكتب اسلام، با به كار بستن شيوه ها و ظرايف تربيتى آن حضرت در رشد و تربيت نسلى پاك، و پيشرو همت نموده، سعادت دنيا و آخرت فرزندان خود را بيمه كنند.
روح انسان به گونه اى ساخته شده كه نياز به محبت و عطوفت، يكى از اساسى ترين نيازهاى روحى او محسوب مى شود، بدين جهت كودكان محروم از اين نياز فطرى، دچار كمبودها و مشكلات روانى، و گاه نواقصى جسمى خواهند شد.
حضرت فاطمه ـ عليها السلام ـ كه خود از سرچشمه محبت و عطوفت رسول خدا سيراب گشتند و قلبش كانون محبت به همسر و فرزندان خود بوده، در اين جهت نيز وظيفه مادرى خود را به بهترين شكل انجام مى داد.
سلمان مى گويد: روزى فاطمه زهرا را ديدم كه مشغول آسياب بود. در اين هنگام، فرزندش حسين گريه مى كرد، و بى تاب بود عرض كردم براى كمك به شما آسياب كنم، يا بچه را آرام نمايم؟ ايشان فرمود:
«من به آرام كردن فرزند اولى هستم، شما آسياب را بچرخانيد» [3] از جمله مواردى كه در شيوه تربيت حضرت زهرا س جايگاه خاصى داشت، تحرك و بازى كودكان بود. اين فعاليت و تكاپو مقدارى براى سلامتى و رشد مناسب كودك، ضرورى است كه حتى براى تشويق آن ها به تحرك و بازى، بزرگترها نيز بايد تن به بازى و جست و خيز بدهند.
نقل شده است كه حضرت زهرا ـ عليها السلام ـ با فرزندش امام حسن مجتبى ـ عليه السلام ـ بازى مى كرد و او را بالا مى انداخت و مى فرمود: «پسرم حسن، مانند پدرت باش. ريسمان ظلم را از حق بركن. خداى را بپرست كه صاحب نعمتهاى متعدد است، و هيچ گاه با صاحبان ظلم و تعدى، دوستى مكن» . همچنين نقل شده كه وقتى فرزندش حسين ـ عليه السلام ـ را بازى مى داد اين گونه مى فرمود: «تو به پدر من (پيامبر) شبيهى و به پدرت على شباهت ندارى» . طبق همين نقل اين بيت، موجب خنده و تبسّم حضرت على ـ عليه السلام ـ شد.[4]
ج: رفتار با مردم:
يكى از نقش آفرينى هاى درخشان فاطمه سبالا بردن فرهنگ جامعه، رشد فكر و انديشه مردم و رفع مشكلات و شبهات آنان است. آن حضرت از مسائل ساده گرفته، تا پيچيده ترين مشكلات را پاسخگو بود، و اين ميسّر نبود، مگر با احاطه علمى، قوت فكرى و همت بلند ايشان. اين بانوى بزرگ اسلام، زجر تبليغ و رنج تعليم و تربيت را تحمل نموده، چون مشعلى فروزان در راه هدايت جامعه، نورافشانى كرده و با سوختن خود به دل و جان مردم، گرمى بخشيد و پاسدارى از ارزشها و مفاخر اصيل، مبارزه پيگير با بدعتها، جهل، كجروى ها و ركود جامعه را خط مشى خود قرار داد. از اين رو امت نيز بايد، هر چه بيشتر به مقام و حقوق رهبر خود آگاه گردد و خود را چون شاگردى فروتن، در برابر او احساس كند، و به دامان او چنگ زند، از نقص به كمال، و از ضعف به قدرت، و از ظلمت به نور برسد.
حضرت فاطمه ـ عليها السلام ـ نمونه كامل اين مقصود است. ايشان از كودكى در متن اجتماع به سر برده، و با مردم همدم و همدرد بوده است. اين بانو رابطه اى صميمانه و عالمانه با ياران خود داشت.
زنى به خدمت حضرت زهرا ـ عليها السلام ـ رسيد و عرض كرد: مادر پير و ناتوانى دارم كه در نماز بسيار اشتباه مى كند، مرا فرستاده تا از شما بپرسم كه چگونه نماز بخواند. آن حضرت فرمود: هر چه مى خواهى بپرس. آن زن سؤالات خود را مطرح كرد، تا به ده سؤال رسيد و حضرت ـ عليها السلام ـ با روى گشاده جواب داد. زن از زيادى پرسش خود، شرمنده شد و گفت: شما را بيش از اين زحمت نمى دهم. حضرت فاطمه ـ عليها السلام ـ باز هم بپرس. آن گاه براى تقويت روحيه وى چنين فرمود: اگر به كسى كارى واگذار كنند، براى مثال از او بخواهند كه بار سنگينى را به ارتفاع بلندى حمل كنند و در برابر اين كار صد هزار دينار به او جايزه بدهند، آيا او با توجه به آن پاداش احساس خستگى مى كند؟ زن جواب داد نه. آن حضرت فرمود: من در مقابل پرسشى كه جواب مى گويم از خدا پاداشى به مراتب بيشتر دريافت مى كنم و هرگز ملول و خسته نمى شوم. از رسول خدا ـ صلى الله عليه و آله و سلم ـ شنيدم كه روز قيامت دانشمندان اسلام در برابر خدا حاضر مى شوند و به اندازه علم و تلاش و كوششى كه در راه آموزش و هدايت مردم داشته اند، از خداى خود پاداش مى گيرند.
سخن آخر: براى رسيدن به جامعه متعالى كه در آن جامعه شخصيت زن، به جايگاه حقيقى خود برسد، الگوى پذيرى از اسوه زنان عالم حضرت زهرا ـ عليها السلام ـ ضرورى است تا با نگاه كردن زن به زندگى سراسر عبرت حضرت زهرا ـ عليها السلام ـ مثل روش همسردارى تربيت فرزندان، كيفيت برخورد با مردم و اجتماع، چگونگى حضور در جامعه و فعاليت هاى اجتماعى، خود را در راستاى رفتار آن بزرگوار قرار داده، تا به شأن و منزلت حقيقى نايل آيد.
پی نوشتها:
[1] . مجلسى، محمد باقر، بحارالانوار، من منشورات الحكمة الاسلاميه، ج43، ص117.
[2] . رياحين الشريعه، ج1، ص143.
[3] . مجلسى، همان، ص280.
[4] . انصارى، عذرا، جلوه هاى رفتارى حضرت زهرا، قم، دفتر تبليغات اسلامى، ص39.
منبع: اندیشه قم
بررسى و شرح زندگى بانوى بزرگ اسلام، حضرت صديقه كبرى فاطمه زهرا ـ عليها السلام ـ موضوعى نيست كه در يك پاسخ بگنجد و يا از عهده كسى برآيد. حقيقت و ارزش وجودى آن بزرگوار را كسى جز خداى متعالى و اولياء خاص او صلوات اللّه عليهم نمى داند، اما با اين همه مگر نه اين است كه خاندان نبوت، هاديان خلقند و زندگى و كلامشان حجت و الگوى مردمان، پس شناخت و بهره گرفتن از هدايت آنان در حدّ امكان، وظيفه اى است كه سخت به انجام آن نيازمنديم.
تمام زندگى حضرت زهرا ـ عليها السلام ـ الگو و اسوه است. اينك به موارد الگويى زندگى حضرت زهرا ـ عليها السلام ـ مى پردازيم:
الف: رفتار با همسر: مى بينيم كه فاطمه از لحظه ورود به خانه گلى اما نورانى على ـ عليه السلام ـ تا آخرين روز زندگى، بر سر پيمان خود بود. اين از فرازهاى برجسته زندگى حضرت فاطمه ـ عليها السلام ـ است، كه از همان آغاز ورود به خانه همسر، تمام شخصيت و هويت خود را چنان بروز دهد كه تا پايان مسير مشخص باشد. پاسخ صريح و زيباى على ـ عليه السلام ـ به پيامبر اكرم ص در فرداى عروسى، مؤيدى است، بر آنچه گفته آمد. على در اين جواب كوتاه و عميق، فاطمه را بهترين يار و مددكار، در طاعت حق معرفى مى كند. وقتى پيامبر از او پرسيد كه زهرا ـ عليها السلام ـ را چگونه يافتى؟ عرض كرد: «نِعْمَ الْعَوْنُ عَلى طاعَةِ اللّهِ» [1] فاطمه چه خوب ياورى براى اطاعت الهى است.
و هنگامى كه پيامبر همين پرسش را از فاطمه ـ عليها السلام ـ كرد، پاسخى شنيد: «خَيْرُ بَعْل» بهترين شوهر است كه حكايت از كمال رضايت و خشنودى زهرا مى كند. تعاون بر تقوا، نيكى از اركان زندگى مشترك على و فاطمه ـ عليها السلام ـ بود و شايد يكى از بهترين و شكوهمندترين نشانه هاى آن اين است كه زهرا در طول زندگى پر فراز و نشيب خود با على هيچ گاه از وى تقاضايى ننمود كه اجابت آن براى على مشكل و موجب اذيّت وى باشد. لباس، زينت، اثاث خانه، مسكن وسيع و امثال آن خواسته هايى است كه معمولاً هر زنى به خود اجازه مى دهد كه از همسر خويش درخواست نمايد، امّا زهرا ـ عليها السلام ـ هرگز همسرش را براى تهيه اين نوع خواسته ها به زحمت نينداخت. حتى وقتى در بستر بيمارى بود و على ـ عليه السلام ـ با دلى پر از عشق و محبت، از او خواست كه اگر خواسته اى دارد ابراز كند، زهرا ـ عليها السلام ـ از بيان تقاضاى خود ابا مى كرد. على فرمود: (فاطمه جان، چيزى از من بخواه). و هنگامى كه زهرا ـ عليها السلام ـ را همچنان ساكت و آرام ديد، او را سوگند داد كه از او تقاضايى كند. فاطمه كه ديگر سكوت را جايز نمى ديد، گفت: اكنون كه سوگندم دادى اگر انارى باشد، مايل هستم. على ع از اين كه ديد همسرش بعد از سالها زندگى و قناعت، بالاخره از او درخواستى كرده است، براى انجام خواسته او با خوشحالى از خانه بيرون آمد كه مشروح جريان آن، در كتابهاى تاريخى و روايى آمده است.[2]
ب: رفتار با فرزند: با كمى دقت در برخورد عاطفى و منطقى حضرت زهرا س در مى يابيم كه آن بانوى بزرگوار، در ساختن روح و شخصيت فرزندان گرامى اش از ابزارى بسيار ظريف و دقيق استفاده كرده است، كه بسيارى از آن ها در حال حاضر، ميان روانشناسان تربيتى مورد بحث و بررسى قرار گرفته و خبرگان اين فن، به نتايج مثبت آن ايمان آورده اند. بى شك، اين توفيق بى نظير در تربيت كودكان، ناشى از معرفت عميق و صحيحى است كه اسلام در مورد انسان، ارائه داده است. بنابراين اگر بگوئيم هر مكتبى به اندازه شناخت درستى كه از انسان دارد، در نظام تربيتى خود، به توفيقاتى دست مى يابد، سخن به گزاف نگفته ايم و چون اين دین آسمانى و الهى اسلام از كامل ترين و واقع بينانه ترين شناخت، در مورد انسان برخوردار است، بيشترين توفيق را در قضيه تربيت نسل بدست آورده، روش تربيتى و اخلاقى حضرت فاطمه ـ عليها السلام ـ بهترين شيوه، و تجربه براى ساختن نسلى پاك و سعادتمند است. از اين رو ،جا دارد كه پيروان و ارادتمندان مكتب اسلام، با به كار بستن شيوه ها و ظرايف تربيتى آن حضرت در رشد و تربيت نسلى پاك، و پيشرو همت نموده، سعادت دنيا و آخرت فرزندان خود را بيمه كنند.
روح انسان به گونه اى ساخته شده كه نياز به محبت و عطوفت، يكى از اساسى ترين نيازهاى روحى او محسوب مى شود، بدين جهت كودكان محروم از اين نياز فطرى، دچار كمبودها و مشكلات روانى، و گاه نواقصى جسمى خواهند شد.
حضرت فاطمه ـ عليها السلام ـ كه خود از سرچشمه محبت و عطوفت رسول خدا سيراب گشتند و قلبش كانون محبت به همسر و فرزندان خود بوده، در اين جهت نيز وظيفه مادرى خود را به بهترين شكل انجام مى داد.
سلمان مى گويد: روزى فاطمه زهرا را ديدم كه مشغول آسياب بود. در اين هنگام، فرزندش حسين گريه مى كرد، و بى تاب بود عرض كردم براى كمك به شما آسياب كنم، يا بچه را آرام نمايم؟ ايشان فرمود:
«من به آرام كردن فرزند اولى هستم، شما آسياب را بچرخانيد» [3] از جمله مواردى كه در شيوه تربيت حضرت زهرا س جايگاه خاصى داشت، تحرك و بازى كودكان بود. اين فعاليت و تكاپو مقدارى براى سلامتى و رشد مناسب كودك، ضرورى است كه حتى براى تشويق آن ها به تحرك و بازى، بزرگترها نيز بايد تن به بازى و جست و خيز بدهند.
نقل شده است كه حضرت زهرا ـ عليها السلام ـ با فرزندش امام حسن مجتبى ـ عليه السلام ـ بازى مى كرد و او را بالا مى انداخت و مى فرمود: «پسرم حسن، مانند پدرت باش. ريسمان ظلم را از حق بركن. خداى را بپرست كه صاحب نعمتهاى متعدد است، و هيچ گاه با صاحبان ظلم و تعدى، دوستى مكن» . همچنين نقل شده كه وقتى فرزندش حسين ـ عليه السلام ـ را بازى مى داد اين گونه مى فرمود: «تو به پدر من (پيامبر) شبيهى و به پدرت على شباهت ندارى» . طبق همين نقل اين بيت، موجب خنده و تبسّم حضرت على ـ عليه السلام ـ شد.[4]
ج: رفتار با مردم:
يكى از نقش آفرينى هاى درخشان فاطمه سبالا بردن فرهنگ جامعه، رشد فكر و انديشه مردم و رفع مشكلات و شبهات آنان است. آن حضرت از مسائل ساده گرفته، تا پيچيده ترين مشكلات را پاسخگو بود، و اين ميسّر نبود، مگر با احاطه علمى، قوت فكرى و همت بلند ايشان. اين بانوى بزرگ اسلام، زجر تبليغ و رنج تعليم و تربيت را تحمل نموده، چون مشعلى فروزان در راه هدايت جامعه، نورافشانى كرده و با سوختن خود به دل و جان مردم، گرمى بخشيد و پاسدارى از ارزشها و مفاخر اصيل، مبارزه پيگير با بدعتها، جهل، كجروى ها و ركود جامعه را خط مشى خود قرار داد. از اين رو امت نيز بايد، هر چه بيشتر به مقام و حقوق رهبر خود آگاه گردد و خود را چون شاگردى فروتن، در برابر او احساس كند، و به دامان او چنگ زند، از نقص به كمال، و از ضعف به قدرت، و از ظلمت به نور برسد.
حضرت فاطمه ـ عليها السلام ـ نمونه كامل اين مقصود است. ايشان از كودكى در متن اجتماع به سر برده، و با مردم همدم و همدرد بوده است. اين بانو رابطه اى صميمانه و عالمانه با ياران خود داشت.
زنى به خدمت حضرت زهرا ـ عليها السلام ـ رسيد و عرض كرد: مادر پير و ناتوانى دارم كه در نماز بسيار اشتباه مى كند، مرا فرستاده تا از شما بپرسم كه چگونه نماز بخواند. آن حضرت فرمود: هر چه مى خواهى بپرس. آن زن سؤالات خود را مطرح كرد، تا به ده سؤال رسيد و حضرت ـ عليها السلام ـ با روى گشاده جواب داد. زن از زيادى پرسش خود، شرمنده شد و گفت: شما را بيش از اين زحمت نمى دهم. حضرت فاطمه ـ عليها السلام ـ باز هم بپرس. آن گاه براى تقويت روحيه وى چنين فرمود: اگر به كسى كارى واگذار كنند، براى مثال از او بخواهند كه بار سنگينى را به ارتفاع بلندى حمل كنند و در برابر اين كار صد هزار دينار به او جايزه بدهند، آيا او با توجه به آن پاداش احساس خستگى مى كند؟ زن جواب داد نه. آن حضرت فرمود: من در مقابل پرسشى كه جواب مى گويم از خدا پاداشى به مراتب بيشتر دريافت مى كنم و هرگز ملول و خسته نمى شوم. از رسول خدا ـ صلى الله عليه و آله و سلم ـ شنيدم كه روز قيامت دانشمندان اسلام در برابر خدا حاضر مى شوند و به اندازه علم و تلاش و كوششى كه در راه آموزش و هدايت مردم داشته اند، از خداى خود پاداش مى گيرند.
سخن آخر: براى رسيدن به جامعه متعالى كه در آن جامعه شخصيت زن، به جايگاه حقيقى خود برسد، الگوى پذيرى از اسوه زنان عالم حضرت زهرا ـ عليها السلام ـ ضرورى است تا با نگاه كردن زن به زندگى سراسر عبرت حضرت زهرا ـ عليها السلام ـ مثل روش همسردارى تربيت فرزندان، كيفيت برخورد با مردم و اجتماع، چگونگى حضور در جامعه و فعاليت هاى اجتماعى، خود را در راستاى رفتار آن بزرگوار قرار داده، تا به شأن و منزلت حقيقى نايل آيد.
پی نوشتها:
[1] . مجلسى، محمد باقر، بحارالانوار، من منشورات الحكمة الاسلاميه، ج43، ص117.
[2] . رياحين الشريعه، ج1، ص143.
[3] . مجلسى، همان، ص280.
[4] . انصارى، عذرا، جلوه هاى رفتارى حضرت زهرا، قم، دفتر تبليغات اسلامى، ص39.
منبع: اندیشه قم
