پاسخ به دو پرسش پیرامون نزول قرآن برگرفته از آثار امام راحل

پرسش :

پرسش اول: کیفیت نزول قرآن کریم بر قلب مبارک رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در شب قدر چگونه بوده است؟ پرسش دوم: «حروف مقطعه» چه معنایی دارند و چرا بعضی از آیات کریمه قرآن به این صورت نازل شده است؟

پاسخ :
پرسش اول:
کیفیت نزول قرآن کریم بر قلب مبارک رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در شب قدر چگونه بوده است؟
 
پاسخ:
در ماه مبارک رمضان قضیه ‌ای اتفاق افتاد که ابعاد آن قضیه و ماهیت آن قضیه در ابهام الی الابد مانده است و آن نزول قرآن است. نزول قرآن بر قلب رسول الله در لیلة القدر، کیفیت نزول قرآن و قضیه چه بوده است و روح الأمین در قلب آن حضرت قرآن را نازل کرده است و از طرفی خدا انزلناهُ فِی لَلَیةِ القَدرِ این نزول قرآن در قلب پیغمبر در لیلة القدر کیفیتش چیست؟
 
باید بگویم غیر از خود رسول اکرم و آنهایی که در دامن رسول اکرم بزرگ شدند و مورد عنایت خدای تبارک و تعالی، عنایات خاص او بودند، برای دیگران مطلقاً در حجاب ابهام است که مسأله تنزّل چی است، نزول در قلب چی است، روح الامین چی است، کیفیت وارد شدن روح الامین با قرآن در قلب رسول الله چی است، «لَیلَةِ القَدرِ» چی است؟ اینها مسائلی است که به نظر سطحی یک مطالب آسانی است، و گاهی هم یک حرف‌ هایی گفته شده است؛ لکن به شما عرض کنم کیفیت نزول قرآن در ابهام باقی مانده است برای امثال ما، و کیفیت نزول ملائکة الله در لیلة القدر و ماهیت لیلة القدر. (1)
 
قرآن که از مقوله سمع و بصر نیست، از مقوله الفاظ نیست، از مقوله اعراض نیست؛ لکن متنزلش کردند برای ما که کور و کر هستیم، تا آنجایی که بشود این کورو کرها هم از آن استفاده‌ ای بکنند. (2)
 
قرآن که نازل می‎ شود به قلب رسول الله چطور همه ‎اش یکدفعه نازل می‎ شود به قلب رسول الله، قرآن اگر همین است که سی جزءِ این طوری است که نمی ‎شود یکدفعه وارد بشود به قلب، آن هم این قلب ‌های معمولی؛ [لکن] قلب یک باب دیگر است و قرآن یک حقیقتی است، و این حقیقت هم به قلب وارد می‎ شود.
 
قرآن سرّ است، سرِّ سرّ است، سرّ مستسر به سرّ است، سرّ مقنع به سرّ است(3)، و باید تنزل کند، بیاید پایین، تا این که برسد به این مراتب نازله. حتی به قلب خود رسول الله که وارد می‎ شد، باز تنزل بود، یک تنزلی کرده بود تا به قلب وارد می‎ شد؛ بعد هم از آنجا باید نازل بشود تا برسد به آنجایی که دیگران هم بفهمند. (4)
 
پرسش دوم:
«حروف مقطعه» چه معنایی دارند و چرا بعضی از آیات کریمه قرآن به این صورت نازل شده است؟
 
پاسخ:
در این مخاطبه بین حبیب و محبوب و مناجات بین عاشق و معشوق اسراری است که جز او و حبیبش کسی را بر آن راه نیست و امکان راه یافتن نیز نمی ‎باشد. شاید حروف مُقَطَّع در بعض سور مثل «الم»، «ص»، «یس» از این قبیل باشد... (5)
 
بالجمله، در حروف مقطّعه اوائل سوراختلاف شدید است، و آنچه بیشتر موافق اعتبار آید آن است که آن از قبیل رمز بین محبّ و محبوب است، و کسی را از علم آن بهره ‌ای نیست. و چیزهایی را که بعضی مفسرین به حسب حدس و تخمین خود ذکر کردند، غالباً حدس‌ های بارد بی ‌مأخذی است.
 
و در حدیث سفیان ثوری نیز اشاره به رمز بودن شده است. (6) و هیچ استبعاد (دشواری) ندارد که اموری باشد که از حوصله بشر فهم آن خارج باشد و خدای تعالی به مخصوصین به خطاب اختصاص داده باشد. (7)

پی‌نوشت‌ها:
1- صحیفه امام خمینی (رحمه الله)، ج 17، ص 490.
2- تفسیر سوره حمد، امام خمینی (رحمه الله)، ص 136.
3- اشاره است به روایت حضرت امام صادق (علیه السلام) که می ‎فرمایند: انَّ أمرَنا سرٌّ و سرٌّ مُستَسِرٌ وسرٌّ لایفیدُ الّا سرٌّ وسرٌّ عَلی سرٍّ وسرٌّ مُقَنَّعٌ بِسرّ؛ همانا امر ما سرّ در سرّ است و سرّ بسیار پنهان و سرّی که جز سرّ بهره ندهد وسرّی بر روی سرّی و سرپوشیده به سرّ؛ بصائرالدرجات؛ ج 1، ص 48.
4- تفسیر سوره مبارکه حمد، امام خمینی (رحمه الله)، ص 162.
5- صحیفه امام خمینی (رحمه الله)، ج 18، ص 447.
6- حضرت امام صادق (علیه اسلام) در پاسخ به سؤال سفیان ثوری از معانی حروف «مقطّعه»، آنها را اشارات و رموز شمرد، و فرمودند: أمّا «الم» فی أوّل «البقرة» فمعناه أنا الله الملک. و أمّا «الم» فی أوّل «آل عمران» فمعناه أنا الله المجید... (اما معنای «الم» در آغاز سوره مبارکه «بقره» این است که من خداوند بلند مرتبه‌ ام.) معانی الأخبار، ص 22، «باب معنی الحروف المقطعة».
7- شرح چهل حدیث، امام خمینی (رحمه الله)، ص 351.
 
منبع: پرسش‎ ها و پاسخ‌ های قرآنی (برگرفته از آثار امام خمینی قدس سره)، علیرضا صادقی، مشهد: مؤسسه فرهنگی پیوند با امام قدس سره، چاپ اول، 1393ش.