پرسش :
مقصود از علي بن الحسين در زيارت عاشورا علي اکبر است يا امام سجاد ؟ اگر مقصود علي اكبر است، چرا از ايشان به عنوان ولي الله ذكر شده است ؟
پاسخ :
منظور از علي بن الحسين ـ عليه السّلام ـ در زيارت عاشورا كه گفته مي شود: «السلام علي علي بن الحسين» ، علي اكبر است که در عاشورا به شهادت رسيد؛ زيرا ما در زيارت عاشورا بر شهداي كربلا سلام مي فرستيم و از اولاد امام حسين ـ عليه السّلام ـ تنها علي اكبر در كربلا به شهادت رسيد و اگر گفته شود كه علي اصغر هم در كربلا به شهادت رسيد، در جواب مي گوييم: از علي اصغر در مقاتل به عبدالله رضيع ياد شده است، نه علي اصغر.[1]
همچنين وقتي ابن زياد در دارالاماره چشمش به امام سجاد افتاد، پرسيد : چه نام داري؟
حضرت پاسخ داد : علي بن الحسين.
ابن زياد گفت: مگر خدا علي بن الحسين را نكشت ؟!
امام سجاد فرمود: «كان لي اخ اكبر مني يسمي علياً قتله الناس» ؛ «برادر بزرگ تري داشتم كه اسم او علي بود و مردم او را كشتند».[2]
اين خود قرينه اي است بر اين كه منظور از علي بن الحسين ـ عليه السّلام ـ در زيارت عاشورا همان است که در کربلا به شهادت رسيدند.
و اما در پاسخ قسمت دوم سؤال مي توان گفت: «ولي در اصل از ماده «ولي، يلي» گرفته شده كه به معني نبودن واسطه ميان دو چيز و نزديكي و پي در پي بودن آنهاست. به همين دليل به هر چيزي كه نسبت به ديگري قرابت و نزديكي داشته باشد ، خواه از نظر مكان يا زمان يا نسب و يا مقام، «ولي» گفته مي شود؛ استعمال اين كلمه به معني سرپرست و دوست و مانند اينها نيز از همين جا است. بنابراين اولياء خدا كساني هستند كه ميان آنان و خدا حائل و فاصله اي نيست، حجاب از قلب شان كنار رفته و در پرتو نور معرفت و ايمان و عمل پاك خدا را با چشم دل چنان مي بينند كه هيچ گونه شك و ترديدي به دل هاي شان راه نمي يابد و به خاطر همين آشنائي با خدا ـ كه وجود بي انتها و قدرت بي پايان و كامل مطلق است ـ ما سواي خدا در نظرشان كوچك و كم ارزش و ناپايدار و بي مقدار است.[3]
بنابر آنچه گذشت به دوستان خدا هم چون به خدا نزديك هستند «ولي الله» گفته مي شود و اين واژه اختصاصي به امام معصوم ندارد ـ هر چند امام معصوم مصداق كمال آن است ـ چنانكه خداوند متعال در مورد دوستان خود ـ اعم از امام و غير امام ـ مي فرمايد:
«الا انَّ اولياء الله لا خوف عليهم و لا هم يحزنون»[4] ؛ «آگاه باشيد اوليا(دوستان) خدا نه ترسي دارند و نه غمگين مي شوند».
در مقابل به دوستان و ياران شيطان نيز اولياء گفته شده است. چنانكه قرآن مي فرمايد:
«فَقاتِلُوا أَوْلِياءَ الشَّيْطانِ»[5] ؛ «پس شما با ياران شيطان، پيكار كنيد.»
استعمال«ولي الله» درباره علي اكبر ـ عليه السّلام ـ به جهت آن است كه ايشان از دوستان خدا و از ياوران دين خدا مي باشد. و معناي «السلام عليك يا ولي الله»[6] كه در زيارت آن حضرت آمده است اين است كه سلام بر تو اي دوستدار خدا و ياور دين خدا. و مؤيد اين مطلب آن است كه در زيارت ساير شهدا مي خوانيم :
«السلام عليكم يا اولياء الله و احبائه»[7] ؛ «سلام بر شما اي اوليا (دوستداران و ياوران) خدا».
و ما مي دانيم كه ساير شهدا قطعاً امام نبوده اند ، بلكه بسياري از آنان حتي فرزند امام هم نبوده اند و با اين حال به آنان «اولياء الله» گفته شده است.
نتیجه :
منظور از «علي بن الحسين» كه در زيارت عاشورا آمده است علي اكبر ـ عليه السّلام ـ مي باشد و خطاب به ايشان با عنوان ولي الله، در موقع زيارت آن حضرت به جهت اين است كه آن شهيد والا مقام از دوستان خدا و ياوران دين خدا است و هرگز اين عنوان بر امامت ايشان دلالت نمي كند. و هيچ كسي هم به امامت ايشان قائل نشده است. و اصلاً به اعتقاد شيعيان امامان دوازده تن مي باشندكه نام شان مشخص است و از طرف خدا و پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ معين شده اند كه علي اكبر ـ عليه السّلام ـ جزء آنان نيست. بنابراين ولي الله بودن علي اكبر ـ عليه السّلام ـ از باب دوستدار خدا و ياور دين خدا بوده است نه از باب امامت.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1- شرح زیارت عاشورا ؛شیخ ابوالفضل تهرانی
2- اللؤلؤ النضيد فى شرح زيارة مولينا أبى عبداللّه الشهيد
3- تحليلى از حماسه سياسى، تاريخى زيارت عاشورا محمدرسول دريايى،
4- الدرة البيضاء فى شرح زيارة العاشورا حاج سيد عزيزاللّه امامت كاشانى،
پی نوشتها:
[1] . رک : شيخ مفيد ؛ الارشاد، بيروت، موسسة الاعلمي للمطبوعات، چاپ سوم، 1399 ق ، ص 253 . ورک : قمي ، عباس ؛ نفس المهموم، قم ، مكتبة بصيرتي ، 1405 ق ، ص 524.
[2] . عبد الرزاق مقرم ؛ مقتل الحسين ـ عليه السّلام ـ ، بيروت ، دارالكتاب الاسلامي، چاپ پنجم، ص 325 و جذوه اي از شرارة عشق حسين ـ عليه السّلام ـ ، حاج عباس راسخي نجفي، بي جا،: چاپ اول، 1369، ص 80.
[3] . مکارم شيرازي ، ناصر ؛ تفسير نمونه، تهران ، دارالكتب الاسلامية، 1363ه . ش ، ج 6، ص 333.
[4] . يونس / 62.
[5] . نساء / 76.
[6] . قمي ، عباس ؛ مفاتيح الجنان، بي جا ، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، چاپ پنجم، 1372، ص 786، (قسمت پاياني زيارت امام حسين ـ عليه السّلام ـ).
[7] . همان .
منبع: اندیشه قم
منظور از علي بن الحسين ـ عليه السّلام ـ در زيارت عاشورا كه گفته مي شود: «السلام علي علي بن الحسين» ، علي اكبر است که در عاشورا به شهادت رسيد؛ زيرا ما در زيارت عاشورا بر شهداي كربلا سلام مي فرستيم و از اولاد امام حسين ـ عليه السّلام ـ تنها علي اكبر در كربلا به شهادت رسيد و اگر گفته شود كه علي اصغر هم در كربلا به شهادت رسيد، در جواب مي گوييم: از علي اصغر در مقاتل به عبدالله رضيع ياد شده است، نه علي اصغر.[1]
همچنين وقتي ابن زياد در دارالاماره چشمش به امام سجاد افتاد، پرسيد : چه نام داري؟
حضرت پاسخ داد : علي بن الحسين.
ابن زياد گفت: مگر خدا علي بن الحسين را نكشت ؟!
امام سجاد فرمود: «كان لي اخ اكبر مني يسمي علياً قتله الناس» ؛ «برادر بزرگ تري داشتم كه اسم او علي بود و مردم او را كشتند».[2]
اين خود قرينه اي است بر اين كه منظور از علي بن الحسين ـ عليه السّلام ـ در زيارت عاشورا همان است که در کربلا به شهادت رسيدند.
و اما در پاسخ قسمت دوم سؤال مي توان گفت: «ولي در اصل از ماده «ولي، يلي» گرفته شده كه به معني نبودن واسطه ميان دو چيز و نزديكي و پي در پي بودن آنهاست. به همين دليل به هر چيزي كه نسبت به ديگري قرابت و نزديكي داشته باشد ، خواه از نظر مكان يا زمان يا نسب و يا مقام، «ولي» گفته مي شود؛ استعمال اين كلمه به معني سرپرست و دوست و مانند اينها نيز از همين جا است. بنابراين اولياء خدا كساني هستند كه ميان آنان و خدا حائل و فاصله اي نيست، حجاب از قلب شان كنار رفته و در پرتو نور معرفت و ايمان و عمل پاك خدا را با چشم دل چنان مي بينند كه هيچ گونه شك و ترديدي به دل هاي شان راه نمي يابد و به خاطر همين آشنائي با خدا ـ كه وجود بي انتها و قدرت بي پايان و كامل مطلق است ـ ما سواي خدا در نظرشان كوچك و كم ارزش و ناپايدار و بي مقدار است.[3]
بنابر آنچه گذشت به دوستان خدا هم چون به خدا نزديك هستند «ولي الله» گفته مي شود و اين واژه اختصاصي به امام معصوم ندارد ـ هر چند امام معصوم مصداق كمال آن است ـ چنانكه خداوند متعال در مورد دوستان خود ـ اعم از امام و غير امام ـ مي فرمايد:
«الا انَّ اولياء الله لا خوف عليهم و لا هم يحزنون»[4] ؛ «آگاه باشيد اوليا(دوستان) خدا نه ترسي دارند و نه غمگين مي شوند».
در مقابل به دوستان و ياران شيطان نيز اولياء گفته شده است. چنانكه قرآن مي فرمايد:
«فَقاتِلُوا أَوْلِياءَ الشَّيْطانِ»[5] ؛ «پس شما با ياران شيطان، پيكار كنيد.»
استعمال«ولي الله» درباره علي اكبر ـ عليه السّلام ـ به جهت آن است كه ايشان از دوستان خدا و از ياوران دين خدا مي باشد. و معناي «السلام عليك يا ولي الله»[6] كه در زيارت آن حضرت آمده است اين است كه سلام بر تو اي دوستدار خدا و ياور دين خدا. و مؤيد اين مطلب آن است كه در زيارت ساير شهدا مي خوانيم :
«السلام عليكم يا اولياء الله و احبائه»[7] ؛ «سلام بر شما اي اوليا (دوستداران و ياوران) خدا».
و ما مي دانيم كه ساير شهدا قطعاً امام نبوده اند ، بلكه بسياري از آنان حتي فرزند امام هم نبوده اند و با اين حال به آنان «اولياء الله» گفته شده است.
نتیجه :
منظور از «علي بن الحسين» كه در زيارت عاشورا آمده است علي اكبر ـ عليه السّلام ـ مي باشد و خطاب به ايشان با عنوان ولي الله، در موقع زيارت آن حضرت به جهت اين است كه آن شهيد والا مقام از دوستان خدا و ياوران دين خدا است و هرگز اين عنوان بر امامت ايشان دلالت نمي كند. و هيچ كسي هم به امامت ايشان قائل نشده است. و اصلاً به اعتقاد شيعيان امامان دوازده تن مي باشندكه نام شان مشخص است و از طرف خدا و پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ معين شده اند كه علي اكبر ـ عليه السّلام ـ جزء آنان نيست. بنابراين ولي الله بودن علي اكبر ـ عليه السّلام ـ از باب دوستدار خدا و ياور دين خدا بوده است نه از باب امامت.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1- شرح زیارت عاشورا ؛شیخ ابوالفضل تهرانی
2- اللؤلؤ النضيد فى شرح زيارة مولينا أبى عبداللّه الشهيد
3- تحليلى از حماسه سياسى، تاريخى زيارت عاشورا محمدرسول دريايى،
4- الدرة البيضاء فى شرح زيارة العاشورا حاج سيد عزيزاللّه امامت كاشانى،
پی نوشتها:
[1] . رک : شيخ مفيد ؛ الارشاد، بيروت، موسسة الاعلمي للمطبوعات، چاپ سوم، 1399 ق ، ص 253 . ورک : قمي ، عباس ؛ نفس المهموم، قم ، مكتبة بصيرتي ، 1405 ق ، ص 524.
[2] . عبد الرزاق مقرم ؛ مقتل الحسين ـ عليه السّلام ـ ، بيروت ، دارالكتاب الاسلامي، چاپ پنجم، ص 325 و جذوه اي از شرارة عشق حسين ـ عليه السّلام ـ ، حاج عباس راسخي نجفي، بي جا،: چاپ اول، 1369، ص 80.
[3] . مکارم شيرازي ، ناصر ؛ تفسير نمونه، تهران ، دارالكتب الاسلامية، 1363ه . ش ، ج 6، ص 333.
[4] . يونس / 62.
[5] . نساء / 76.
[6] . قمي ، عباس ؛ مفاتيح الجنان، بي جا ، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، چاپ پنجم، 1372، ص 786، (قسمت پاياني زيارت امام حسين ـ عليه السّلام ـ).
[7] . همان .
منبع: اندیشه قم
