پرسش :
حضرت مسلم چند فرزند داشت و طفلان مسلم كدام يك از ديگري بزرگ تر بود؟ نام مادرشان كه در كوفه توسط حارث به شهادت رسيد چه بود؟ موقع شهادت هر كدام چند سال داشتند؟
پاسخ :
حضرت مسلم بن عقيل پسر عموي امام حسين ـ عليه السّلام ـ مي‌باشد. ايشان از شخصيت‌هاي ثقه و مورد اعتماد امام حسين ـ عليه السّلام ـ است، كه به عنوان سفير امام ـ عليه السّلام ـ به جانب كوفه روانه شد، تا صداقت يا عدم صداقت كوفيان را در دعوت امام حسين ـ عليه السّلام ـ گزارش كند.
به نظر مي‌رسد هيچ يك از كتاب هاي تاريخي كهن تعداد فرزندان مسلم بن عقيل را به صورت يك جا و منسجم ذكر نكرده‌اند. نويسنده كتاب منتهي الامال نيز به اين مطلب اشاره كرده است.[1]
اسامي فرزندان مسلم كه به صورت پراكنده دركتب تاريخي ذكر شده است به صورت ذيل مي‌باشد:
1. عبدالله كه در روز عاشورا به شهادت رسيد.[2] مادر وي رقيه دختر حضرت علي ـ عليه السّلام ـ مي‌باشد.[3]
2. محمد همانند عبدالله در روز عاشورا به شهادت رسيد.[4] مادر ايشان ام ولد بوده است.[5] عمر ايشان دوازده يا سيزده سال بوده و در زيارت ناحيه مقدسه بر او سلام شده است.[6]
3. علي كه كمتر توسط مورخان نامي از او برده شده است. بلاذري مي‌نويسد: «عبدالله و علي فرزندان مسلم بن عقيل مادرشان رقيه دختر علي ـ عليه السّلام ـ بوده است»[7]
4. دختری سيزده ساله، به راويت ابن اعثم كوفي او با دختران امام حسين در سفر كربلا مصاحبت داشت.[8]
5 و 6. محمد و ابراهيم. عمدتاً نويسندگان به نقل از اماليِ شيخ صدوق نام اين دو فرزند را براي مسلم بن عقيل ذكر كرده‌اند و به نقل از ايشان نوشته‌اند كه اين دو طفل در كوفه به شهادت رسيده‌اند و جريان شهادت اين دو را ذكر كرده‌اند.[9]
همان گونه كه مشاهده شد دو پسر از مسلم به نام هاي محمد ذكر شده است كه يكي در كربلا و ديگري در كوفه به شهادت رسيده‌اند در اين رابطه ذبيح الله محلاتي مي‌نويسد: «تواريخ به ما نشان نمي‌دهد كه مسلم دو پسر به نام محمد داشته باشد ممكن است آن پسر كه در كوفه شهيد شده است با برادرش ابراهيم، نام ديگري داشته باشد و به محمد شهرت پيدا كرده است و الله العالم»[10]
به هر حال مورخان اخير عمدتاً بر نقل قول شيخ صدوق در امالي اعتماد كرده‌اند و جريان شهادت محمد و ابراهيم را ذكر كرده‌اند. مورخان عمدتاً به سن اين دو طفل هيچ اشاره‌اي نكرده‌اند زمان شهادت اين دو طفل يك سال بعد از واقعه عاشورا بيان شده است.[11]
تنها صاحب ناسخ التواريخ سن اين كودكان را هفت، هشت ساله بيان كرده است.[12]
نتيجه گيري: با توجه به روايتي كه شيخ صدوق در امالي ذكر كرده‌اند و بيان كرده كه دو طفل كوچك از جانب مسلم بن عقيل را نزد ابن زياد آوردند، به نظر مي‌رسد كه سن اين اطفال از همان هفت، هشت سال كه صاحب ناسخ التواريخ ذكر كرده نبايد بيشتر باشد. اما در ارتباط با مادر ايشان در منابع به نام مادر اين اطفال اشاره نشده است. احتمالاً مادرشان كنيز بوه است كه نام مشخصي در منابع براي او ذكر نشده به جهت اينكه كنيزان نسب مشخصي نداشتند و از مناطق ديگر آورده شده و در شهرهاي مختلف مي‌فروختند.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. منتهي الامال ص 662 به بعد.
2. امالي شيخ صدوق، ص 143.
پی نوشتها:
[1] . شيخ عباس قمي، منتهي الامال، ج 2، چاپ اوّل، قم: نشر مؤمنين، 1379، ص 662.
[2] . شيخ مفيد، تاريخ ارشاد، ج 2، بي جا، نشر دار المفيد، ص 106 و ابن كثير، البدايه و النهايه، ج 8، بيروت: دار احياء التراث العربي، 1408، ص 201.
[3] . علامه مجلسي، بحار الانوار، ج 98، ص 276.
[4] . قاضي نعمان، شرح الاخبار، ج 3، قم: مؤسسه نشر اسلامي، ص 238.
[5] . ابو الفرج اصفهاني، مقاتل الطالبيين، قم: مؤسسه دار الكتاب، ص 62.
[6] . ذبيح الله محلاتي، فرسان الهيجاء، ج 2، ص 160، كلمه محمد بن مسلم بن عقيل.
[7] . بلاذري، انساب الاشراف، تحقيق محمد باقر محمودي، چاپ اول، بيروت: مؤسسه الاعلمي، 1394، ص 70.
[8] . شيخ عباس قمي، پيشين، ص 662.
[9] . همان، ص 662 و 664 به بعد و ذبيح الله محلاتي، پيشين، ج 1، ص 17 و شيخ عباس قمي، نفس المهموم، تهران، نشر كتابچي، 1373، ص 71 ـ 69.
[10] . ذبيح الله محلاتي، پيشين.
[11] . شيخ عباس قمي، منتهي الامال، پيشين، ص 664 و نفس المهموم، ص 70.
[12] . محمد تقي سپهر، ناسخ التواريخ، ج 2، ص 110.
منبع:اندیشه قم
حضرت مسلم بن عقيل پسر عموي امام حسين ـ عليه السّلام ـ مي‌باشد. ايشان از شخصيت‌هاي ثقه و مورد اعتماد امام حسين ـ عليه السّلام ـ است، كه به عنوان سفير امام ـ عليه السّلام ـ به جانب كوفه روانه شد، تا صداقت يا عدم صداقت كوفيان را در دعوت امام حسين ـ عليه السّلام ـ گزارش كند.
به نظر مي‌رسد هيچ يك از كتاب هاي تاريخي كهن تعداد فرزندان مسلم بن عقيل را به صورت يك جا و منسجم ذكر نكرده‌اند. نويسنده كتاب منتهي الامال نيز به اين مطلب اشاره كرده است.[1]
اسامي فرزندان مسلم كه به صورت پراكنده دركتب تاريخي ذكر شده است به صورت ذيل مي‌باشد:
1. عبدالله كه در روز عاشورا به شهادت رسيد.[2] مادر وي رقيه دختر حضرت علي ـ عليه السّلام ـ مي‌باشد.[3]
2. محمد همانند عبدالله در روز عاشورا به شهادت رسيد.[4] مادر ايشان ام ولد بوده است.[5] عمر ايشان دوازده يا سيزده سال بوده و در زيارت ناحيه مقدسه بر او سلام شده است.[6]
3. علي كه كمتر توسط مورخان نامي از او برده شده است. بلاذري مي‌نويسد: «عبدالله و علي فرزندان مسلم بن عقيل مادرشان رقيه دختر علي ـ عليه السّلام ـ بوده است»[7]
4. دختری سيزده ساله، به راويت ابن اعثم كوفي او با دختران امام حسين در سفر كربلا مصاحبت داشت.[8]
5 و 6. محمد و ابراهيم. عمدتاً نويسندگان به نقل از اماليِ شيخ صدوق نام اين دو فرزند را براي مسلم بن عقيل ذكر كرده‌اند و به نقل از ايشان نوشته‌اند كه اين دو طفل در كوفه به شهادت رسيده‌اند و جريان شهادت اين دو را ذكر كرده‌اند.[9]
همان گونه كه مشاهده شد دو پسر از مسلم به نام هاي محمد ذكر شده است كه يكي در كربلا و ديگري در كوفه به شهادت رسيده‌اند در اين رابطه ذبيح الله محلاتي مي‌نويسد: «تواريخ به ما نشان نمي‌دهد كه مسلم دو پسر به نام محمد داشته باشد ممكن است آن پسر كه در كوفه شهيد شده است با برادرش ابراهيم، نام ديگري داشته باشد و به محمد شهرت پيدا كرده است و الله العالم»[10]
به هر حال مورخان اخير عمدتاً بر نقل قول شيخ صدوق در امالي اعتماد كرده‌اند و جريان شهادت محمد و ابراهيم را ذكر كرده‌اند. مورخان عمدتاً به سن اين دو طفل هيچ اشاره‌اي نكرده‌اند زمان شهادت اين دو طفل يك سال بعد از واقعه عاشورا بيان شده است.[11]
تنها صاحب ناسخ التواريخ سن اين كودكان را هفت، هشت ساله بيان كرده است.[12]
نتيجه گيري: با توجه به روايتي كه شيخ صدوق در امالي ذكر كرده‌اند و بيان كرده كه دو طفل كوچك از جانب مسلم بن عقيل را نزد ابن زياد آوردند، به نظر مي‌رسد كه سن اين اطفال از همان هفت، هشت سال كه صاحب ناسخ التواريخ ذكر كرده نبايد بيشتر باشد. اما در ارتباط با مادر ايشان در منابع به نام مادر اين اطفال اشاره نشده است. احتمالاً مادرشان كنيز بوه است كه نام مشخصي در منابع براي او ذكر نشده به جهت اينكه كنيزان نسب مشخصي نداشتند و از مناطق ديگر آورده شده و در شهرهاي مختلف مي‌فروختند.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. منتهي الامال ص 662 به بعد.
2. امالي شيخ صدوق، ص 143.
پی نوشتها:
[1] . شيخ عباس قمي، منتهي الامال، ج 2، چاپ اوّل، قم: نشر مؤمنين، 1379، ص 662.
[2] . شيخ مفيد، تاريخ ارشاد، ج 2، بي جا، نشر دار المفيد، ص 106 و ابن كثير، البدايه و النهايه، ج 8، بيروت: دار احياء التراث العربي، 1408، ص 201.
[3] . علامه مجلسي، بحار الانوار، ج 98، ص 276.
[4] . قاضي نعمان، شرح الاخبار، ج 3، قم: مؤسسه نشر اسلامي، ص 238.
[5] . ابو الفرج اصفهاني، مقاتل الطالبيين، قم: مؤسسه دار الكتاب، ص 62.
[6] . ذبيح الله محلاتي، فرسان الهيجاء، ج 2، ص 160، كلمه محمد بن مسلم بن عقيل.
[7] . بلاذري، انساب الاشراف، تحقيق محمد باقر محمودي، چاپ اول، بيروت: مؤسسه الاعلمي، 1394، ص 70.
[8] . شيخ عباس قمي، پيشين، ص 662.
[9] . همان، ص 662 و 664 به بعد و ذبيح الله محلاتي، پيشين، ج 1، ص 17 و شيخ عباس قمي، نفس المهموم، تهران، نشر كتابچي، 1373، ص 71 ـ 69.
[10] . ذبيح الله محلاتي، پيشين.
[11] . شيخ عباس قمي، منتهي الامال، پيشين، ص 664 و نفس المهموم، ص 70.
[12] . محمد تقي سپهر، ناسخ التواريخ، ج 2، ص 110.
منبع:اندیشه قم
