پرسش :
چرا در عزاداري ها از حضرت ام‌كلثوم نامي نمي‌برند؟ مگر ام كلثوم نيز مانند حضرت زينب خواهر امام واز یاران او در کربلا نبوده است؟
پاسخ :
قبل از ورود به بحث لازم است كه اين مطلب را روشن نماييم تاريخ گواه است و شهادت مي‌دهد بارزترين ويژگي شيعه تلاشي است كه براي بيان واضح حقيقت بكار مي‌برد و هر گونه تعصب را كه در مقابل حقيقت قرار مي‌گيرد به شدت محكوم مي‌كند و در اين مسير صدمات بسياري را تحمل نموده امّا از آن دست برنداشته است.
در مورد سؤال اگر چه مي‌پذيريم كه در تاريخ قيام عاشورا و نهضت سيد الشهدا آنقدر كه نام قهرمان بانوي كربلا حضرت زينب ـ سلام الله عليها ـ برده شده از حضرت ام كلثوم ياد نشده ولي دلایلی وجود دارد. دلايلي مبتني بر نظريه‌هاي مختلف (در مورد حضرت ام‌كلثوم چند نظريه وجود دارد) كه براي تحليل بهتر از حقيقت ذيلاً بيان مي‌شود.
1.برخي از مورخين اساساً وفات حضرت ام‌كلثوم را قبل از واقعه كربلا مي‌دانند ابن سعد نوشته است زيد و مادرش ام‌كلثوم هر دو در يك روز مردند و عبدالله بن عمر بر آن دو نماز خواند و در روايت ديگر كه از عمار بن ابي عمار مولاي بني هاشم آورده است گويد: سعيد بن عاص كه در اين وقت امير مدينه بود بر آن دو نماز خواند و سعيد بن عاص در سالهاي چهل و يك تا پنجاه و شش حكومت داشته است. اگر اين روايت را صحيح بدانيم مرگ ام‌كلثوم پس از بازگشت او از كوفه به مدينه و بين سالهاي چهل و دو تا پنجاه و شش است و چون در روايتي ديگر نويسند: امام حسن ـ عليه السّلام ـ و امام حسين ـ عليه السّلام ـ دنبال جنازه ام‌كلثوم بودند پس وفات او بعد از سال پنجاهم كه سال شهادت امام حسن ـ عليه السّلام ـ است نيست و بين سالهاي چهل و دو تا پنجاه محدود مي‌شود[1] بنابراين ايشان قبل از داستان كربلا و عاشورا بدرود حيات فرموده است.
2. برخي محققين هم اين عقيده را دارند كه اصلاً زينب كبري خواهري بنام ام كلثوم ندارد و ام كلثوم كنيه خود حضرت زينب است و زينب و ام كلثوم يك نفر هستند.
يكي از محققين در اين باره مي‌نوسيد:
هر چه بيشتر تحقيق مي‌كنم ظن نويسنده بيشتر تقويت مي‌شود كه ام كلثوم و زينب كبري همان يك شخصيت بوده كه دختر فاطمه و عقيله وحي و خواهر حسين بن علي است.
... در جریان فوت صديقه طاهره نقل شده كه حسن و حسين ـ عليهم السّلام ـ در پيش روي مادر بودند، ام كلثوم خود را در ردايي پيچيده و برقعي انداخته دامن كشان مي‌آمد و مي‌گفت و اماه.
در اين خبر از زينب نامي نيست. وي علاوه بر اين روايت روايات بسيار ديگري را كنار هم مي‌گذارد و در نهايت از مجموع همه آنها نتيجه مي‌گيرد ام كلثوم همان زينب كبري است و مي‌گويد و اين اشتباه به اين علت است كه زينب ام كلثوم را برخي زينب و ام كلثوم نوشته‌اند.
3. دكتر عائشه بنت الشاطي مصري كه از نويسندگان و محققان اهل سنت و فرزند يكي از روحانيون الازهر است در كتاب خود بنام بانوي كربلا زينب دختر زهرا، آنچه كه در واقعه عاشورا براي اهل بيت سيد الشهدا بعنوان اسراء روي داده را با استفاده از منابع خود كه قطعاً تمام يا اكثر آنها از منابع غير شيعي است آورده است و از حادثه خاصي كه ام كلثوم نقش مؤثر و قابل توجهي در آن ايفا كرده سخني به ميان نمي‌آورد ضمن آنكه وي هم شخصيت تاريخي آن حضرت را مي‌پذيرد و هم به حيات وي در واقعه كربلا اشاره دارد وي ام كلثوم را زينب وسطي مي‌نامد و در موردش از قول برخي مورخين مي‌نويسد:
چون كه امير المومنين عمر بن الخطاب كشته شد پس از او زينب (وسطي) با محمد بن جعفر بن ابي طالب ازدواج كرد پس از مرگ محمد بن جعفر، عبدالله بن جعفر او را گرفت و اين ازدواج بعد از آن بود كه عبدالله زينب كبري را طلاق داده بود ....[2]
امّا ظاهراً ايشان طلاق زينب كبري از عبدالله بن جعفر را نمي‌پذيرد و علت آن را عدم اشاره مورخين و شرح حال نويسان به واقعه طلاق آنها مي‌داند.
خلاصه سخن آنكه اولاً در مورد خود شخصيت ام‌كلثوم ترديد وجود دارد و اگر هم بپذيريم ايشان بعنوان خواهر حضرت زينب (س) مي‌باشد قطعاً نقشي همانند حضرت زينب (س) در واقعه عاشورا نداشته است و مصائب و سختي‌هايي را كه حضرت زينب (س) تحمل نموده است، تحمل نكرده است بنابراين بديهي است كه نام حضرت زينب (س) در رأس زنان واقعه كربلا مشاهده مي‌شود.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1.گام به گام با خطبه‌هاي كوفه تا شام، جواد حبيبي تبار.
2. حضرت ام‌كلثوم، عبدالامير نوادزاده.
پی نوشتها:
[1] . سيد جعفر شهيدي، زندگاني فاطمه زهرا (س)، نشر فرهنگ اسلامي، زمستان 63، تهران، ص 265.
[2] . عائشه بنت الشاطي، بانوي كربلا زينب دختر زهرا، ترجمه رضا صدر، تهران 1336، سينا، ص 85.
منبع:اندیشه قم
قبل از ورود به بحث لازم است كه اين مطلب را روشن نماييم تاريخ گواه است و شهادت مي‌دهد بارزترين ويژگي شيعه تلاشي است كه براي بيان واضح حقيقت بكار مي‌برد و هر گونه تعصب را كه در مقابل حقيقت قرار مي‌گيرد به شدت محكوم مي‌كند و در اين مسير صدمات بسياري را تحمل نموده امّا از آن دست برنداشته است.
در مورد سؤال اگر چه مي‌پذيريم كه در تاريخ قيام عاشورا و نهضت سيد الشهدا آنقدر كه نام قهرمان بانوي كربلا حضرت زينب ـ سلام الله عليها ـ برده شده از حضرت ام كلثوم ياد نشده ولي دلایلی وجود دارد. دلايلي مبتني بر نظريه‌هاي مختلف (در مورد حضرت ام‌كلثوم چند نظريه وجود دارد) كه براي تحليل بهتر از حقيقت ذيلاً بيان مي‌شود.
1.برخي از مورخين اساساً وفات حضرت ام‌كلثوم را قبل از واقعه كربلا مي‌دانند ابن سعد نوشته است زيد و مادرش ام‌كلثوم هر دو در يك روز مردند و عبدالله بن عمر بر آن دو نماز خواند و در روايت ديگر كه از عمار بن ابي عمار مولاي بني هاشم آورده است گويد: سعيد بن عاص كه در اين وقت امير مدينه بود بر آن دو نماز خواند و سعيد بن عاص در سالهاي چهل و يك تا پنجاه و شش حكومت داشته است. اگر اين روايت را صحيح بدانيم مرگ ام‌كلثوم پس از بازگشت او از كوفه به مدينه و بين سالهاي چهل و دو تا پنجاه و شش است و چون در روايتي ديگر نويسند: امام حسن ـ عليه السّلام ـ و امام حسين ـ عليه السّلام ـ دنبال جنازه ام‌كلثوم بودند پس وفات او بعد از سال پنجاهم كه سال شهادت امام حسن ـ عليه السّلام ـ است نيست و بين سالهاي چهل و دو تا پنجاه محدود مي‌شود[1] بنابراين ايشان قبل از داستان كربلا و عاشورا بدرود حيات فرموده است.
2. برخي محققين هم اين عقيده را دارند كه اصلاً زينب كبري خواهري بنام ام كلثوم ندارد و ام كلثوم كنيه خود حضرت زينب است و زينب و ام كلثوم يك نفر هستند.
يكي از محققين در اين باره مي‌نوسيد:
هر چه بيشتر تحقيق مي‌كنم ظن نويسنده بيشتر تقويت مي‌شود كه ام كلثوم و زينب كبري همان يك شخصيت بوده كه دختر فاطمه و عقيله وحي و خواهر حسين بن علي است.
... در جریان فوت صديقه طاهره نقل شده كه حسن و حسين ـ عليهم السّلام ـ در پيش روي مادر بودند، ام كلثوم خود را در ردايي پيچيده و برقعي انداخته دامن كشان مي‌آمد و مي‌گفت و اماه.
در اين خبر از زينب نامي نيست. وي علاوه بر اين روايت روايات بسيار ديگري را كنار هم مي‌گذارد و در نهايت از مجموع همه آنها نتيجه مي‌گيرد ام كلثوم همان زينب كبري است و مي‌گويد و اين اشتباه به اين علت است كه زينب ام كلثوم را برخي زينب و ام كلثوم نوشته‌اند.
3. دكتر عائشه بنت الشاطي مصري كه از نويسندگان و محققان اهل سنت و فرزند يكي از روحانيون الازهر است در كتاب خود بنام بانوي كربلا زينب دختر زهرا، آنچه كه در واقعه عاشورا براي اهل بيت سيد الشهدا بعنوان اسراء روي داده را با استفاده از منابع خود كه قطعاً تمام يا اكثر آنها از منابع غير شيعي است آورده است و از حادثه خاصي كه ام كلثوم نقش مؤثر و قابل توجهي در آن ايفا كرده سخني به ميان نمي‌آورد ضمن آنكه وي هم شخصيت تاريخي آن حضرت را مي‌پذيرد و هم به حيات وي در واقعه كربلا اشاره دارد وي ام كلثوم را زينب وسطي مي‌نامد و در موردش از قول برخي مورخين مي‌نويسد:
چون كه امير المومنين عمر بن الخطاب كشته شد پس از او زينب (وسطي) با محمد بن جعفر بن ابي طالب ازدواج كرد پس از مرگ محمد بن جعفر، عبدالله بن جعفر او را گرفت و اين ازدواج بعد از آن بود كه عبدالله زينب كبري را طلاق داده بود ....[2]
امّا ظاهراً ايشان طلاق زينب كبري از عبدالله بن جعفر را نمي‌پذيرد و علت آن را عدم اشاره مورخين و شرح حال نويسان به واقعه طلاق آنها مي‌داند.
خلاصه سخن آنكه اولاً در مورد خود شخصيت ام‌كلثوم ترديد وجود دارد و اگر هم بپذيريم ايشان بعنوان خواهر حضرت زينب (س) مي‌باشد قطعاً نقشي همانند حضرت زينب (س) در واقعه عاشورا نداشته است و مصائب و سختي‌هايي را كه حضرت زينب (س) تحمل نموده است، تحمل نكرده است بنابراين بديهي است كه نام حضرت زينب (س) در رأس زنان واقعه كربلا مشاهده مي‌شود.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1.گام به گام با خطبه‌هاي كوفه تا شام، جواد حبيبي تبار.
2. حضرت ام‌كلثوم، عبدالامير نوادزاده.
پی نوشتها:
[1] . سيد جعفر شهيدي، زندگاني فاطمه زهرا (س)، نشر فرهنگ اسلامي، زمستان 63، تهران، ص 265.
[2] . عائشه بنت الشاطي، بانوي كربلا زينب دختر زهرا، ترجمه رضا صدر، تهران 1336، سينا، ص 85.
منبع:اندیشه قم
