پرسش :
در مورد تخریب مرقد مطهر امام حسین علیه السلام نقل های متعددی وجود دارد ، نقل صحیح کدام است؟ با وجود تخریب قبرچگونه محل دقیق مرقد قابل تعیین است؟
پاسخ :
توضیح این که چند نقل قول در مورد مقبره امام حسين ع وجود دارد:
1. هارون الرشيد را در حالى پشت سر گذاشتم كه قبر حسين ـ عليه السلام ـ را خراب كرده و دستور داده بود كه درخت سدرى را كه آنجا بود به عنوان نشانه قبر براى زوار، و سايه بانى براى آنان قطع كنند. (تاريخ الشيعه، محمد حسين المظفري، ص89، بحارالانوار، ج45، ص39 )
2. قبر شريف آن حضرت مورد تعرض و دشمنى متوكل عباسى قرار گرفت. او به توسط گروهى از لشكريانش قبر را احاطه كرد تا زائران به آن دسترسي نداشته باشند و به تخريب قبر و كشت و كار در زمين آنجا دستور داد. (اعيان الشيعه، ج1، ص628، تراث کربلا، ص34؛ بحارالانوار، ج45، ص397)
3. سال 236 متوكل دستور داد كه قبر حسين بن على ـ عليه السلام ـ و خانه هاى اطراف آن و ساختمان هاى مجاور را ويران كردند و امر كرد كه جاى قبر را شخم زدند و بذر افشاندند و آب بستند و از آمدن مردم به آنجا جلوگيرى كردند. (همان) از اين دست نقل قول ها بسيار است که تنها به سه مورد اشاره شد.
پس از شهادت امام حسين ـ عليه السلام ـ امام سجاد ـ عليه السلام ـ با کمک طايفه بني اسد پيکر پاک امام و يارانش را در همان جايي که محل شهادت آنان بود به خاک سپردند. در ابتداي امر، همان برآمدگي خاک ها نشان قبرها بودند ولي اولين بار در دوره حکومت مختار ثقفي بقعه اي بر آن ساخته شد.[1] بعد از آن با گذشت زمان براي اين مرقدهای شريفه فراز و نشيب هايي به وجود آمد؛ از آنجا که قبر شريف امام حسين ـ عليه السلام ـ و اصحاب باوفايش مي توانست تقویت کننده ارتباط عاطفي توده مردم با طرز تفکر شيعي و ائمه باشد، اين مساله براي حاکمان قابل تحمل نبود. از اين رو اقدام به تخريب آثار و بناهاي اهلبيت مي کردند.
اولين بار توسط هارون الرشيد بناي قبر خراب شد و درخت سدري که به عنوان سايبان زائران بود قطع گرديد.[2] در دوره متوکل هم دوباره تخريب بناي قبور و خانه اطراف صورت گرفت. يکي در سال 236 و ديگري در سال 247ق.[3] این که جای دقیق قبر امام حسين ـ عليه السلام ـ بعد از خراب شدن و شخم زدن چگونه تعيين شد، در اين رابطه مطالبي ارائه مي شود که اميد است شبهه اي که ممکن است در این زمینه ایجاد شود برطرف گردد.
1. درخت سدر را که به عنوان نشانه قبر ذکر کرده اند اين مطلب درست نيست چرا که در زمان هارون الرشيد قبر امام حسين ـ عليه السلام ـ بنا و گنبد و خادم داشته و طوري نبوده که در بيابان خشک و خالي باشد تا آن درخت به عنوان نشانه قبر معرفي گردد. درخت مذکور فقط به عنوان سايبان زائرين و بيرون از بارگاه شريف بوده است.
2. مردم اطراف قبر امام حسين ـ عليه السلام ـ به خصوص به موضع قبر شريف قبلاً اطلاع داشتند و محدودة آن را مي دانستند . از جمله قبيله بني اسد در آن حوالي زندگي مي کردند و نياکان ايشان بودند که امام را دفن کردند ، علاوه بر آنها شيعيان و پيروان اهل بيت در نقاط مختلف ارتباط مستمر و انس با اين بارگاه داشتند.
3. موقع شخم زدن و خراب کردن قبر امام حسين ـ عليه السلام ـ کراماتي ظاهر شد که مأمورين و کساني که در آن حوالي بودند شاهد اين کرامات بودند. از اين روي بعد از مدتي همين افراد، مکان قبر را مشخص کردند.
چنان که گفته شده وقتي که خواستند بارگاه قبور را شخم بزنند ، حيوانات شخم زن، از نزديک شدن به قبر خودداري کردند و پافشاري تخريب گران هيچ سودي نداشت.[4]
4. ابوالفرج اصفهاني نقل می کند : يکي از علاقه مندان امام حسين ـ عليه السلام ـ گفت : مدتي بود که از ترس متوکل و مأمورانش نتوانسته بودم به زيارت قبر امام حسين ـ عليه السلام ـ بروم ، لذا دل به دريا زدم و همراه عطاري راهي کربلا شديم. نيمه شب دور از چشم نگهبانان به حرم امام رسيديم من و آن عطار براي اين که قبر را پيدا کنيم مشت مشت خاک را بو مي کشيديم و بدين ترتيب جهت و محل قبل را مي شناختيم ، سرانجام به قبر رسيديم و زيارت نموديم. و پس از آن علاماتي نصب کرديم که بعد از مرگ متوکل با گروهي از شيعيان و آل ابوطالب به محل قبر رفته، آن را دوباره بنا کرديم.[5]
5. بر اساس گزارشات معتبر بعد از شخم زدن، آب را به آن منطقه هدايت کردند و آب همه جا را فرا گرفت و در گرد حرم شريف حلقه زد و مانند جزيره اي آنجا را فرا گرفت. از اين روي نام اين محل جزيره مانند را به خاطر گرديدن آب «حائر» ناميدند.[6]
6. مردم از راهنمايي ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ در جهت تعيين دقيق محل قبر راهنمايي مي گرفتند و ائمه با نشانه هايي محل دفن شهدا را مشخص مي کردند.
7. هشام کلبي مي گويد: بعد از چهل روز از اقدام متوکل و خروج نيروهايش از کربلا، مردي از قبيله بني اسد که در آن اطراف مي زيست در حالي که مرقد امام حسين ـ عليه السلام ـ را نشان کرد خاک را مي بوييد و مي گرييد و مي گفت: هر چند دشمنان حسين برآنند که قبرش را پنهان کنند، ليکن بوي خوش قبر،خود نشان آن است.[7]
8. شاهد ديگر بر محل دقيق قبر، اقدام ابراهيم مجاب است. وي پسر محمد عابد و نوه امام کاظم ـ عليه السلام ـ و نخستين کسي است که همراه با فرزندش به کربلا مهاجرت کرد و در سال 247ق در آنجا توطن کرد، يعني درست سالي که قبر امام حسين ـ عليه السلام ـ توسط متوکل تخريب شد. ابراهيم که به وي ضرير کوفي نيز گفته مي شد تا پايان عمر مجاور حائر حسيني بود و در همانجا وفات کرد و قبرش در حرم حسيني است. او را از اين جهت ابراهيم مجاب گويند که وقتي به حرم رسيد رو به قبر کرده گفت: «السلام عليک يا جداه» از درون قبر صدا آمد «و عليک السلام يا ولدي»[8] از اينروي به او ابراهيم مجاب گويند ، يعني کسي که جواب سلام خود را از امام حسين ـ عليه السلام ـ شنيد.
بنابراين دشمنان اهلبيت با تمام توان خواستند نور حسيني خاموش شود و در اين راستا به هر اقدامي دست زدند ، لکن اراده الهي بر خلاف خواست دشمنان بود. دوستداران اهلبيت ـ عليهم السلام ـ در روزگاري که خفقان در اوج خود بود از مرقد امام حسين ـ عليه السلام ـ غافل نشدند و همچنين با توجه به کراماتي که از قبر امام حسين ـ عليه السلام ـ ظاهر گشت و به همت اهالي اطراف حائر حسيني، محل دقيق قبر امام حسين ـ عليه السلام ـ هيچ گاه گم نشده است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ نگاه نو به جريان عاشورا، جمعي از نويسندگان.
2ـ فرهنگ عاشورا، جواد محدثي.
3ـ عتبات عاليات، اصغر قائدان.
پی نوشتها:
[1]. قائدان، اصغر، عتبات عاليات، تهران، مشعر، 1383ش، ص102.
[2]. کليني، کافي، تهران، دارالکتب الاسلامي، 1368ش، ج5، ص264.
[3]. اصفهاني، ابوالفرج، مقاتل الطالبيين، بيروت، دارالمعرفه، بي تا، ص487.
[4]. شيخ طوسي، محمد بن حسن، الامالي، قم، دارالثقافه، 1414ق، ص325.
[5]. اصفهاني، همان، ص479.
[6]. مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، بيروت، مؤسسه الوفاء، 1403ق، ج86، ص89.
[7]. ابن کثير، البداية و النهاية، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1408ق، ج8، ص221.
[8]. سلمان، آل طعمه، تراث کربلا، بيروت، مؤسسه اعلمي، 1403ق، ص106؛ قائدان، همان، ص122.
منبع: اندیشه قم
توضیح این که چند نقل قول در مورد مقبره امام حسين ع وجود دارد:
1. هارون الرشيد را در حالى پشت سر گذاشتم كه قبر حسين ـ عليه السلام ـ را خراب كرده و دستور داده بود كه درخت سدرى را كه آنجا بود به عنوان نشانه قبر براى زوار، و سايه بانى براى آنان قطع كنند. (تاريخ الشيعه، محمد حسين المظفري، ص89، بحارالانوار، ج45، ص39 )
2. قبر شريف آن حضرت مورد تعرض و دشمنى متوكل عباسى قرار گرفت. او به توسط گروهى از لشكريانش قبر را احاطه كرد تا زائران به آن دسترسي نداشته باشند و به تخريب قبر و كشت و كار در زمين آنجا دستور داد. (اعيان الشيعه، ج1، ص628، تراث کربلا، ص34؛ بحارالانوار، ج45، ص397)
3. سال 236 متوكل دستور داد كه قبر حسين بن على ـ عليه السلام ـ و خانه هاى اطراف آن و ساختمان هاى مجاور را ويران كردند و امر كرد كه جاى قبر را شخم زدند و بذر افشاندند و آب بستند و از آمدن مردم به آنجا جلوگيرى كردند. (همان) از اين دست نقل قول ها بسيار است که تنها به سه مورد اشاره شد.
پس از شهادت امام حسين ـ عليه السلام ـ امام سجاد ـ عليه السلام ـ با کمک طايفه بني اسد پيکر پاک امام و يارانش را در همان جايي که محل شهادت آنان بود به خاک سپردند. در ابتداي امر، همان برآمدگي خاک ها نشان قبرها بودند ولي اولين بار در دوره حکومت مختار ثقفي بقعه اي بر آن ساخته شد.[1] بعد از آن با گذشت زمان براي اين مرقدهای شريفه فراز و نشيب هايي به وجود آمد؛ از آنجا که قبر شريف امام حسين ـ عليه السلام ـ و اصحاب باوفايش مي توانست تقویت کننده ارتباط عاطفي توده مردم با طرز تفکر شيعي و ائمه باشد، اين مساله براي حاکمان قابل تحمل نبود. از اين رو اقدام به تخريب آثار و بناهاي اهلبيت مي کردند.
اولين بار توسط هارون الرشيد بناي قبر خراب شد و درخت سدري که به عنوان سايبان زائران بود قطع گرديد.[2] در دوره متوکل هم دوباره تخريب بناي قبور و خانه اطراف صورت گرفت. يکي در سال 236 و ديگري در سال 247ق.[3] این که جای دقیق قبر امام حسين ـ عليه السلام ـ بعد از خراب شدن و شخم زدن چگونه تعيين شد، در اين رابطه مطالبي ارائه مي شود که اميد است شبهه اي که ممکن است در این زمینه ایجاد شود برطرف گردد.
1. درخت سدر را که به عنوان نشانه قبر ذکر کرده اند اين مطلب درست نيست چرا که در زمان هارون الرشيد قبر امام حسين ـ عليه السلام ـ بنا و گنبد و خادم داشته و طوري نبوده که در بيابان خشک و خالي باشد تا آن درخت به عنوان نشانه قبر معرفي گردد. درخت مذکور فقط به عنوان سايبان زائرين و بيرون از بارگاه شريف بوده است.
2. مردم اطراف قبر امام حسين ـ عليه السلام ـ به خصوص به موضع قبر شريف قبلاً اطلاع داشتند و محدودة آن را مي دانستند . از جمله قبيله بني اسد در آن حوالي زندگي مي کردند و نياکان ايشان بودند که امام را دفن کردند ، علاوه بر آنها شيعيان و پيروان اهل بيت در نقاط مختلف ارتباط مستمر و انس با اين بارگاه داشتند.
3. موقع شخم زدن و خراب کردن قبر امام حسين ـ عليه السلام ـ کراماتي ظاهر شد که مأمورين و کساني که در آن حوالي بودند شاهد اين کرامات بودند. از اين روي بعد از مدتي همين افراد، مکان قبر را مشخص کردند.
چنان که گفته شده وقتي که خواستند بارگاه قبور را شخم بزنند ، حيوانات شخم زن، از نزديک شدن به قبر خودداري کردند و پافشاري تخريب گران هيچ سودي نداشت.[4]
4. ابوالفرج اصفهاني نقل می کند : يکي از علاقه مندان امام حسين ـ عليه السلام ـ گفت : مدتي بود که از ترس متوکل و مأمورانش نتوانسته بودم به زيارت قبر امام حسين ـ عليه السلام ـ بروم ، لذا دل به دريا زدم و همراه عطاري راهي کربلا شديم. نيمه شب دور از چشم نگهبانان به حرم امام رسيديم من و آن عطار براي اين که قبر را پيدا کنيم مشت مشت خاک را بو مي کشيديم و بدين ترتيب جهت و محل قبل را مي شناختيم ، سرانجام به قبر رسيديم و زيارت نموديم. و پس از آن علاماتي نصب کرديم که بعد از مرگ متوکل با گروهي از شيعيان و آل ابوطالب به محل قبر رفته، آن را دوباره بنا کرديم.[5]
5. بر اساس گزارشات معتبر بعد از شخم زدن، آب را به آن منطقه هدايت کردند و آب همه جا را فرا گرفت و در گرد حرم شريف حلقه زد و مانند جزيره اي آنجا را فرا گرفت. از اين روي نام اين محل جزيره مانند را به خاطر گرديدن آب «حائر» ناميدند.[6]
6. مردم از راهنمايي ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ در جهت تعيين دقيق محل قبر راهنمايي مي گرفتند و ائمه با نشانه هايي محل دفن شهدا را مشخص مي کردند.
7. هشام کلبي مي گويد: بعد از چهل روز از اقدام متوکل و خروج نيروهايش از کربلا، مردي از قبيله بني اسد که در آن اطراف مي زيست در حالي که مرقد امام حسين ـ عليه السلام ـ را نشان کرد خاک را مي بوييد و مي گرييد و مي گفت: هر چند دشمنان حسين برآنند که قبرش را پنهان کنند، ليکن بوي خوش قبر،خود نشان آن است.[7]
8. شاهد ديگر بر محل دقيق قبر، اقدام ابراهيم مجاب است. وي پسر محمد عابد و نوه امام کاظم ـ عليه السلام ـ و نخستين کسي است که همراه با فرزندش به کربلا مهاجرت کرد و در سال 247ق در آنجا توطن کرد، يعني درست سالي که قبر امام حسين ـ عليه السلام ـ توسط متوکل تخريب شد. ابراهيم که به وي ضرير کوفي نيز گفته مي شد تا پايان عمر مجاور حائر حسيني بود و در همانجا وفات کرد و قبرش در حرم حسيني است. او را از اين جهت ابراهيم مجاب گويند که وقتي به حرم رسيد رو به قبر کرده گفت: «السلام عليک يا جداه» از درون قبر صدا آمد «و عليک السلام يا ولدي»[8] از اينروي به او ابراهيم مجاب گويند ، يعني کسي که جواب سلام خود را از امام حسين ـ عليه السلام ـ شنيد.
بنابراين دشمنان اهلبيت با تمام توان خواستند نور حسيني خاموش شود و در اين راستا به هر اقدامي دست زدند ، لکن اراده الهي بر خلاف خواست دشمنان بود. دوستداران اهلبيت ـ عليهم السلام ـ در روزگاري که خفقان در اوج خود بود از مرقد امام حسين ـ عليه السلام ـ غافل نشدند و همچنين با توجه به کراماتي که از قبر امام حسين ـ عليه السلام ـ ظاهر گشت و به همت اهالي اطراف حائر حسيني، محل دقيق قبر امام حسين ـ عليه السلام ـ هيچ گاه گم نشده است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ نگاه نو به جريان عاشورا، جمعي از نويسندگان.
2ـ فرهنگ عاشورا، جواد محدثي.
3ـ عتبات عاليات، اصغر قائدان.
پی نوشتها:
[1]. قائدان، اصغر، عتبات عاليات، تهران، مشعر، 1383ش، ص102.
[2]. کليني، کافي، تهران، دارالکتب الاسلامي، 1368ش، ج5، ص264.
[3]. اصفهاني، ابوالفرج، مقاتل الطالبيين، بيروت، دارالمعرفه، بي تا، ص487.
[4]. شيخ طوسي، محمد بن حسن، الامالي، قم، دارالثقافه، 1414ق، ص325.
[5]. اصفهاني، همان، ص479.
[6]. مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، بيروت، مؤسسه الوفاء، 1403ق، ج86، ص89.
[7]. ابن کثير، البداية و النهاية، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1408ق، ج8، ص221.
[8]. سلمان، آل طعمه، تراث کربلا، بيروت، مؤسسه اعلمي، 1403ق، ص106؛ قائدان، همان، ص122.
منبع: اندیشه قم
