پرسش :
روايت وارده در خصوص بيدار نگهداشتن حسنين (ع) توسط حضرت زهرا (س) به اجبار از نظر روان شناسي تربيتي و پزشکي صحيح است، آيا باعث کم خوابي و عوارض جانبي بر کودکان نمي شود؟
پاسخ :
بدون تردید بچه ها بیش از بزرگترها نیاز به خواب دارند؛ کم‌خوابی و شب‌نخوابی‌های پیوسته و طولانی، سبب اختلال در روند رشد آنها می‌شود. از نظر تربیتی نیز بی‌خوابی های اجباری، همراه با وادار کردن به اعمال مذهبی سبب زدگی و حتی تنفر می شود؛ حتی بزرگترها توصیه شده اند در مستحبات به مقدار نشاط و رغبت به این اعمال مبادرت ورزند.
مساله ای که این جا مطرح است این است که بیدار نگه داشتن بچه ها مگر چند بار در سال بوده است؟ با چه کیفیتی بوده است؟ ...آنچه که در روایت داریم این است که فاطمه زهرا سلام الله علیها نمی‌گذاشتند احدی از اهل خانه بخوابند «وَ تُدَاوِيهِمْ بِقِلَّةِ الطَّعَام؛ وخواب آنها را با کمی غذا درمان می کردند.»[1] یعنی نیاز به خواب را درمان می کردند نه این که با کیفیتی منزجر کننده نگذارند بخوابند. علاوه بر این، از روز برای آن شب مهیا می شدند «وَ تَتَأَهَّبُ لَهَا مِنَ النَّهَارِ»[2]، اگر چه چگونگی مهیا شدن در روایت ذکر نشده اما احتمالاً با اموری شبیه آنچه که ماها انجام می دهیم بوده است؛ مثلا روز کار سبک تری انجام می دادند که زیاد خسته نشود، مقداری می خوابیدند که کمتر به خواب نیاز پیدا کنند و ...
نکته ای که خوب است به تناسب بحث اشاره کنم این که همیشه ارضاء سریع نیازهای کودکان، دور نگه داشتن آنها از تنش و جلوگیری از تجربه هرگونه ناکامی امر مثبتی نیست؛ دو عاملی که از اسباب عدم موفقیت افراد محسوب می‌شود عبارتند از ناکامی بیش از حد در کودکی و همچنین ارضای بیش از حد نیازها؛ آنچه که سبب سلامت فرزندان، توانمندی روانی او، شکل‌گیری دلبستگی ایمن در کودک واحساس امنیت روانی وی می‌شود پاسخ‌گو بودن (به موقع و به اندازه کافی) والدین می باشد نه عدم تجربه مطلقِ ناکامی و تنش و ارضاء همیشگی.
نکته دیگری که البته مطلبی درون دینی و بر طبق جهان بینی توحیدی ماست این است که همه چیز در دست خداست، سلامت و مرض، شفا و مرگ و... تا خدا نخواهد برگی از درخت نیافتد، خدایی که آرامش را در خواب و بقا را در تامین نیازها قرار داده است، می تواند سلامت را قرین بی‌خوابی بلکه آن را مایه سلامت قرار دهد.
خدایی که همه چیز در دست اوست از ما خواسته است که این شب را به درگاهش حاضر شویم و از او خیرها و خوبیها را بخواهیم. این خدا اگر بخواهد می تواند همین حضور و بی خوابی را سبب سلامت گرداند و انسان را از هزار دامی که می تواند انسان را به بی راه بکشاند برهاند.
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «إِنَّ لَيْلَةَ الْقَدْرِ يُكْتَبُ مَا يَكُونُ مِنْهَا فِي السَّنَةِ إِلَى مِثْلِهَا مِنْ خَيْرٍ أَوْ شَرٍّ أَوْ مَوْتٍ أَوْ حَيَاةٍ أَوْ مَطَرٍ وَ يُكْتَبُ فِيهَا وَفْدُ الْحَاجِّ ثُمَّ يقضى [يُفْضَى] ذَلِكَ إِلَى أَهْلِ الْأَرْضِ فَقُلْتُ إِلَى مَنْ مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ فَقَالَ إِلَى مَنْ تَرَى؛ در شب قدر آن چه در طول سال، تا شب قدر آینده رخ می دهد مکتوب می گردد، از خوبي، بدي، مرگ، زندگي، باران، سفر حج، آن گاه به انسان هاي روي کرات خاکي همه اين موارد اجرا مي شود.»[3]
ابن بکير مي گويد: به امام عرض کردم: در حق چه کساني از اهل زمين اجراء مي شود؟ امام (ع) فرمود: به هر کسي که تو مي نگري[4] (هيچ محدوديتي ندارد).
پی نوشتها:
[1]. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحارالأنوار، ج94، ص10، بيروت: دار إحياء التراث العربي، 1403ق.
«وَ كَانَتْ فَاطِمَةُ ع لَا تَدَعُ أَحَداً مِنْ أَهْلِهَا يَنَامُ تِلْكَ اللَّيْلَةَ وَ تُدَاوِيهِمْ بِقِلَّةِ الطَّعَامِ وَ تَتَأَهَّبُ لَهَا مِنَ النَّهَارِ وَ تَقُولُ مَحْرُومٌ مَنْ حُرِمَ خَيْرَهَا؛ حضرت فاطمه (س) هيچ يک از اهل خانه خود را نمي گذاشت در آن شب (قدر) بخوابند و براي اين که خوابشان نبرد غذاي کمتري به آنان مي داد و از روز خود را براي شب زنده داري آماده مي کرد و مي فرمود: محروم است کسي که از خير اين شب بي بهره بماند.»
[2]. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحارالأنوار، ج94، ص10، بيروت: دار إحياء التراث العربي، 1403ق.
[3] مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحارالأنوار، ج94، ص22، بيروت: دار إحياء التراث العربي، 1403ق.
[4]. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحارالأنوار، ج97، ص22، بيروت: دار إحياء التراث العربي، 1403ق.
منبع: اندیشه قم
بدون تردید بچه ها بیش از بزرگترها نیاز به خواب دارند؛ کم‌خوابی و شب‌نخوابی‌های پیوسته و طولانی، سبب اختلال در روند رشد آنها می‌شود. از نظر تربیتی نیز بی‌خوابی های اجباری، همراه با وادار کردن به اعمال مذهبی سبب زدگی و حتی تنفر می شود؛ حتی بزرگترها توصیه شده اند در مستحبات به مقدار نشاط و رغبت به این اعمال مبادرت ورزند.
مساله ای که این جا مطرح است این است که بیدار نگه داشتن بچه ها مگر چند بار در سال بوده است؟ با چه کیفیتی بوده است؟ ...آنچه که در روایت داریم این است که فاطمه زهرا سلام الله علیها نمی‌گذاشتند احدی از اهل خانه بخوابند «وَ تُدَاوِيهِمْ بِقِلَّةِ الطَّعَام؛ وخواب آنها را با کمی غذا درمان می کردند.»[1] یعنی نیاز به خواب را درمان می کردند نه این که با کیفیتی منزجر کننده نگذارند بخوابند. علاوه بر این، از روز برای آن شب مهیا می شدند «وَ تَتَأَهَّبُ لَهَا مِنَ النَّهَارِ»[2]، اگر چه چگونگی مهیا شدن در روایت ذکر نشده اما احتمالاً با اموری شبیه آنچه که ماها انجام می دهیم بوده است؛ مثلا روز کار سبک تری انجام می دادند که زیاد خسته نشود، مقداری می خوابیدند که کمتر به خواب نیاز پیدا کنند و ...
نکته ای که خوب است به تناسب بحث اشاره کنم این که همیشه ارضاء سریع نیازهای کودکان، دور نگه داشتن آنها از تنش و جلوگیری از تجربه هرگونه ناکامی امر مثبتی نیست؛ دو عاملی که از اسباب عدم موفقیت افراد محسوب می‌شود عبارتند از ناکامی بیش از حد در کودکی و همچنین ارضای بیش از حد نیازها؛ آنچه که سبب سلامت فرزندان، توانمندی روانی او، شکل‌گیری دلبستگی ایمن در کودک واحساس امنیت روانی وی می‌شود پاسخ‌گو بودن (به موقع و به اندازه کافی) والدین می باشد نه عدم تجربه مطلقِ ناکامی و تنش و ارضاء همیشگی.
نکته دیگری که البته مطلبی درون دینی و بر طبق جهان بینی توحیدی ماست این است که همه چیز در دست خداست، سلامت و مرض، شفا و مرگ و... تا خدا نخواهد برگی از درخت نیافتد، خدایی که آرامش را در خواب و بقا را در تامین نیازها قرار داده است، می تواند سلامت را قرین بی‌خوابی بلکه آن را مایه سلامت قرار دهد.
خدایی که همه چیز در دست اوست از ما خواسته است که این شب را به درگاهش حاضر شویم و از او خیرها و خوبیها را بخواهیم. این خدا اگر بخواهد می تواند همین حضور و بی خوابی را سبب سلامت گرداند و انسان را از هزار دامی که می تواند انسان را به بی راه بکشاند برهاند.
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «إِنَّ لَيْلَةَ الْقَدْرِ يُكْتَبُ مَا يَكُونُ مِنْهَا فِي السَّنَةِ إِلَى مِثْلِهَا مِنْ خَيْرٍ أَوْ شَرٍّ أَوْ مَوْتٍ أَوْ حَيَاةٍ أَوْ مَطَرٍ وَ يُكْتَبُ فِيهَا وَفْدُ الْحَاجِّ ثُمَّ يقضى [يُفْضَى] ذَلِكَ إِلَى أَهْلِ الْأَرْضِ فَقُلْتُ إِلَى مَنْ مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ فَقَالَ إِلَى مَنْ تَرَى؛ در شب قدر آن چه در طول سال، تا شب قدر آینده رخ می دهد مکتوب می گردد، از خوبي، بدي، مرگ، زندگي، باران، سفر حج، آن گاه به انسان هاي روي کرات خاکي همه اين موارد اجرا مي شود.»[3]
ابن بکير مي گويد: به امام عرض کردم: در حق چه کساني از اهل زمين اجراء مي شود؟ امام (ع) فرمود: به هر کسي که تو مي نگري[4] (هيچ محدوديتي ندارد).
پی نوشتها:
[1]. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحارالأنوار، ج94، ص10، بيروت: دار إحياء التراث العربي، 1403ق.
«وَ كَانَتْ فَاطِمَةُ ع لَا تَدَعُ أَحَداً مِنْ أَهْلِهَا يَنَامُ تِلْكَ اللَّيْلَةَ وَ تُدَاوِيهِمْ بِقِلَّةِ الطَّعَامِ وَ تَتَأَهَّبُ لَهَا مِنَ النَّهَارِ وَ تَقُولُ مَحْرُومٌ مَنْ حُرِمَ خَيْرَهَا؛ حضرت فاطمه (س) هيچ يک از اهل خانه خود را نمي گذاشت در آن شب (قدر) بخوابند و براي اين که خوابشان نبرد غذاي کمتري به آنان مي داد و از روز خود را براي شب زنده داري آماده مي کرد و مي فرمود: محروم است کسي که از خير اين شب بي بهره بماند.»
[2]. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحارالأنوار، ج94، ص10، بيروت: دار إحياء التراث العربي، 1403ق.
[3] مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحارالأنوار، ج94، ص22، بيروت: دار إحياء التراث العربي، 1403ق.
[4]. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحارالأنوار، ج97، ص22، بيروت: دار إحياء التراث العربي، 1403ق.
منبع: اندیشه قم
