پرسش :
معیارهای سبک زندگی از نگاه امام رضا چگونه است؟
پاسخ :
سبک زندگی[1] عبارت است ازمجموعه مقررات واصول وضوابط که نمایانگر هویت خاصی است وهرجامعه ای براین اساس می تواند سبک زندگی خاصی داشته باشد به عبارت دیگر به فرد یا جامعه‌ای نماد می‌بخشد و برساخته از عوامل مادی ومعنوی است که ساختار فرهنگی و اجتماعی ویژه‌ای را پدید می‌آورد.
این مفهوم در علوم اجتماعی و مطالعات فرهنگی کاربرد وسیعی دارد ، صاحب‌نظران مطالعات فرهنگی آن را مجموعه رفتارها، مدل‌ها و الگوهای رفتاری هر فرد می‌دانند که به ابعاد هنجاری، و معنایی زندگی اجتماعی او معطوف باشد و کم و کیف نظام باورها و کنش‌ها و واکنش‌های فرد و جامعه را نشان دهد. به دیگر عبارت، سبک زندگی بر ماهیت و محتوای ارتباطات، تعاملات و کنش‌های اشخاص و آحاد مردم در هر جامعه دلالت دارد.[2]
فرهنگ علوم اجتماعي سبك زندگي را به نوع زندگي يا نوع معيشت ترجمه كرده كه منظور چگونگي جريان حيات و شيوه زندگي انسان‌ها به صورت فردي و گروهي است و چگونگي استفاده از درآمد، طول زمان كار، شيوه لباس پوشيدن، تغذيه، چگونگی آرايش، محل سكونت، رفتارهاي ديني و فرهنگي و... را در بر مي‌گیرد.[3]
1. معیارهای زندگی دینی درخانواده
برای زندگی درست معیارهایی است: هویت، نهاد و نظام خانواده، ارزش‌ها و نظام ارزشی، هنر و ادبیات، معماری، نظام تعلیم و تربیت، ساختار علم، ساختار اجتماعی، نظام اقتصادی، الگوی مصرف، اوقات فراغت، مدل‌های دین‌داری و دین ورزی، فرهنگ عمومی و برخی دیگر از این دست مفاهیم شاخصه‌های سبک زندگی به شمار می‌روند.[4]
الف)خداومحوری
سبک زندگی، برخاسته از جهان‌بینی، مفهوم شناسی زندگی و غایت اندیشی انسان‌ها است. توحیدگرایی، ایمان به آخرت، فنا ناپذیری انسان و مسئول و مکلف دانستن انسان در برابر خدا، خود، مردم و جهان خلقت از ویژگی‌های مسلمان به شمار می‌آید؛ در حالی که فرهنگ امانیستی حاکم بر بخش وسیعی از جهان امروزین شاخصه‌هایی غیر از این دارد؛ از این رو باید تفاوت‌های چشمگیری در سبک زندگیِ معتقدان به این دو نگاه دید.[5]
خانواده که یکی از شاخصه‌های سبک زندگی است در هر کدام از این دو نگرش از جهات مختلف، مانند اصالت، کارکرد، نقش و عناصر، متفاوت به نظر می‌رسد.
بی‌گمان بررسی خانواده و سبک زندگی از دیدگاه امام رضا ـ علیه‌السلام ـ نیز در نگاه توحید‌مدارانه قرار می‌گیرد و گونه سبک زندگی اسلامی را به تصویر می‌کشد؛ توحید محوری را باید در همه جنبه های زندگی جاری ساخت.
ب) اهمیت ازدواج و تشکیل خانواده
ازدواج وتشکیل خانواده از منظر دین اسلام فی نفسه مقدس وغایت است ؛ از اینرو اصل ازدواج در آیات و روایات اصولی دارد :«آرامش گر روح وجسم »، «توجه به کرامت انسانی»، «گسترش معیشت»، « استمرار نسل انسان» و«برچیده شدن زمینه گناه» رهنمون ساخته و اهمیت بیش از پیش ازدواج را نمایان می کند. اسلام با حفظ حریم خانواده و تشویق به ازدواج و پرهیز از بیبندباری و تسهیل ازدواج از تزلزل بنیاد اصیل خانواده و فروپاشی نظام ارزشی جامعه جلوگیری می‌کند و زمینه رشد و تعالی شجره طیبه انسانی را فراهم می‌آورد تا جامعه از شر شجره خبیثه مصون نگه داشته شود[6].
اگر درباره ازدواج دستورى از خدا و پيامبر هم صادر نشده بود، همان فوايد اجتماعى كه خدا در آن نهاده، از قبيل نيكى با خويشان و پيوند با بيگانگان كافى بود كه خردمند صاحبدل را بدان ترغيب كند و عاقل درست‌انديش به آن بشتابد[7].
جبرئيل به محضر رسول خدا شرفياب شد و عرض كرد: اى محمد! پروردگارت سلام مى‌رساند و مى‌فرمايد: دختران شما همانند ميوه درختند. هرگاه ميوه درخت رسيد، چارهاى جز چيدن آن نيست و اگر چيده نشود، تابش خورشيد آن را فاسد می‌کند و باد مزه آن را از بين مى برد، و همانا وقتى كه دختران به آن حد رسيدند كه زنان ديگر آن موقعيت را دريافته‌اند، چارهاى جز برگزیدن شوهر ندارند و اگر شوهرى براى آنان در نظر گرفته نشود، از فساد و تباهى در امان نيستند.[8]
زنی در مقام سؤال به امام باقر ـ عليه السلام ـ عرض كرد: من «متبتله»ام (وارسته و رها شده از كامجويى‌هاى دنيا). حضرت فرمود: «تبتل» چيست؟ پاسخ داد: تصميم دارم هرگز ازدواج نكنم. امام فرمود: براى چه؟ گفت: براى رسيدن به مقام عالى فضيلت و كمال. حضرت فرمود: از اين تصميم منصرف شو. اگر ترك ازدواج، ارزش معنوى در بر مى‌داشت، حضرت زهرا ـ عليهاالسلام ـ به درك اين فضيلت از تو شايسته‌تر بود؛ چنين نيست كه احدى در تحصيل ارزش‌های معنوى بر وى پيشى بگيرد[9].
برای ازدواج مطلوب، توجه به چند موضوع اهمیت دارد که برایند آنها در تصمیم‌گیری برای ازدواج نقش دارد: اخلاق، زیبایی، دین‌داری، اصالت خانوادگی، میزان دانش، تجانس فرهنگی، تناسب وضعیت مادی طرفین و ... . چه بسیار که نگاه درست نداشتن و بی اعتنایی به این گونه موارد باعث می شود خانواده ناسالمی شکل بگیرد و افراد را به سوی تباهی بکشاند.
برای نمونه بر پرهیز از روابط نامشروع و همسری با افراد صالح، در سبک زندگی قرآنی و اسلامی و فرهنگ ائمه ـ علیهم السلام ـ بسیار تأکید شده است. از جمله آنها روایت ذیل از امام هشتم است:
بپرهیز از این‌که کسی را به ازدواج شراب‌خوار درآوری که در آن صورت او را به سوی زنا سوق داده‌ای[10].
2. داشتن فرزند
داشتن فرزند فرزندآوری، فرزندداری و استمرار نسل مؤمنان در فرهنگ اهل بیت جایگاه ممتازی دارد و به مناسبت‌ها و شیوه‌های گوناگونی خانواده‌ها را به این امر تشویق کرده‌اند. امام رضا ـ علیه السلام ـ نیز در این باره رهنمودهای فراوانی دارند که برخی از آنان را خدمت شما تقدیم می کنیم.
اهمیت تولید نسل
تولید نسل در اسلام یک هدف متعالی است لذا در روایات وارد شده : خوشبخت کسی است که قبل از مرگ نسلی از او باقی بماند[11].خداوند خیر را در آن قرار داده که فرزند ی از انسان باقی بماند[12].
کسی که بدون بازمانده‌ای بمیرد، گویا در میان مردم نبوده است و کسی که از خودش نسلی به جا گذارد گویا نمرده است[13].
رسول خدا فرمود: با زن سياه چهره ولود (بچه‌آور)، ازدواج كنيد و زيباروی عقيم را به زنی نگیرید، من روز قيامت با شما در ميان امت‌هاى ديگر مباهات خواهم كرد. مگر نمى‌دانى كه بچه‌ها در زير عرش براى پدران خود استغفار مى‌كنند. حضرت ابراهيم سرپرست آنان است و ساره تربيت کننده آنان[14].
الف) انتخاب نام وآداب نام گذاری :
در اسلام نامگذاری برای فرزند از حقوق والدین است ؛ نهادن نام نیک نیز یکی از وظایف والدین بویژه پدر است؛ دراین باره روایاتی زیاد ورهنمودهای زیبا وجود دارد :از جمله نامگذاری قبل از تولد[15] وانتخاب نام های محمد ، على ، حسن ،حسين، جعفر ، طالب ، عبدالله ، فاطمه [16].سفارش شده است.
هرگاه فرزندى را محمد نامیدید، او را گرامى بداريد، در مجلس براى او جا باز كنيد و در برابر او چهره درهم نكشيد (با ترشرويى با او برخورد نكنيد)[17].
هرگاه فرزندى به دنيا آمد، در گوش راست او اذان و در گوش چپ او، بايد اقامه گفته شود، اگر می‌توانی کام او را با آب فرات بردار یا با عسل. و بهترین نام‌ها و کنیه‌ها را برای او برگزین[18].
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. سبك زندگی اسلامی و ابزار سنجش آن ، محمد کاویانی.
2. سبك زندگي بر اساس آموزه‌هاي اسلامي، حميد فاضل‌قانع.
3. آیین زندگی از دیدگاه امام رضا علیه السلام، محسن کتابچی.
4. سیره امام رضا(ع)، محمد، صالحی.
پی نوشتها:
[1] life style
[2] ر.ک: حميد فاضل‌قانع، سبك زندگي بر اساس آموزه‌هاي اسلامي، قم، صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران، مركز پژوهش‌هاي اسلامي،۱۳۹۲.
[3] ر.ک: سعید مهدویکنی، «مفهوم سبک زندگی و گستره آن در علوم اجتماعی»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، سال اول، شماره 1، پاییز 1386.
[4] همان.
[5] ر. ک: مهدی نصیری، اسلام وتجدد، تهران، کتب صبح، 1380.
[6] سید اسحاق حسینی کوهساری، «پژوهشی قرآنی در خصوص جایگاه خانواده در اسلام»، مجله پژوهش های دینی - تابستان و پاییز 1384 - شماره2.
[7] كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق، الکافی، تحقیق و تصحیح: دارالحديث، قم، دار الحديث،1429 ، ص 700.
[8] ابن بابويه، محمد بن على، عيون أخبار الرضا عليه السلام، تحقیق و تصحیح مهدى لاجوردى، تهران، نشر جهان، 1378 ق، ص : 272.
[9] مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار، بيروت، دار إحياء التراث العربي،1403 ق، ص : 216.
[10] على بن موسى، امام هشتم عليه السلام، الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا عليه السلام، مشهد، مؤسسة آل البيت عليهم السلام، 1406 ق،280 / 45
[11] شيخ حر عاملى، محمد بن حسن،وسائل الشيعة، قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام، 1409 ق ج21، ص357.
[12] ابن بابويه، محمد بن على، من لا يحضره الفقيه، تصحیح و تحقیق: على اكبر غفارى، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم،1413 ق، ج3، ص 481.
[13] شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، هداية الأمة إلى أحكام الأئمة عليهم السلام، مشهد، آستانة الرضوية المقدسة، مجمع البحوث الإسلامية،1414 ق، ج 7، ص 303 .
[14] كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق، الکافی، تحقیق و تصحیح: دارالحديث، قم، دار الحديث،1429، ج5، 334 .
[15] الکافی،ج1،ص18
[16] همان ج6، ص 19.
[17] على بن موسى، امام هشتم عليه السلام، صحيفة الإمام الرضا عليه السلام، ترجمه: علاءالدين حجازى، تحقیق و تصحیح: حسينعلىمحفوظ مشهد كنگره جهانى امام رضا عليهالسلام، ص44.
[18] بحارالأنوار، ج101، ص : 107.
منبع: اندیشه قم
سبک زندگی[1] عبارت است ازمجموعه مقررات واصول وضوابط که نمایانگر هویت خاصی است وهرجامعه ای براین اساس می تواند سبک زندگی خاصی داشته باشد به عبارت دیگر به فرد یا جامعه‌ای نماد می‌بخشد و برساخته از عوامل مادی ومعنوی است که ساختار فرهنگی و اجتماعی ویژه‌ای را پدید می‌آورد.
این مفهوم در علوم اجتماعی و مطالعات فرهنگی کاربرد وسیعی دارد ، صاحب‌نظران مطالعات فرهنگی آن را مجموعه رفتارها، مدل‌ها و الگوهای رفتاری هر فرد می‌دانند که به ابعاد هنجاری، و معنایی زندگی اجتماعی او معطوف باشد و کم و کیف نظام باورها و کنش‌ها و واکنش‌های فرد و جامعه را نشان دهد. به دیگر عبارت، سبک زندگی بر ماهیت و محتوای ارتباطات، تعاملات و کنش‌های اشخاص و آحاد مردم در هر جامعه دلالت دارد.[2]
فرهنگ علوم اجتماعي سبك زندگي را به نوع زندگي يا نوع معيشت ترجمه كرده كه منظور چگونگي جريان حيات و شيوه زندگي انسان‌ها به صورت فردي و گروهي است و چگونگي استفاده از درآمد، طول زمان كار، شيوه لباس پوشيدن، تغذيه، چگونگی آرايش، محل سكونت، رفتارهاي ديني و فرهنگي و... را در بر مي‌گیرد.[3]
1. معیارهای زندگی دینی درخانواده
برای زندگی درست معیارهایی است: هویت، نهاد و نظام خانواده، ارزش‌ها و نظام ارزشی، هنر و ادبیات، معماری، نظام تعلیم و تربیت، ساختار علم، ساختار اجتماعی، نظام اقتصادی، الگوی مصرف، اوقات فراغت، مدل‌های دین‌داری و دین ورزی، فرهنگ عمومی و برخی دیگر از این دست مفاهیم شاخصه‌های سبک زندگی به شمار می‌روند.[4]
الف)خداومحوری
سبک زندگی، برخاسته از جهان‌بینی، مفهوم شناسی زندگی و غایت اندیشی انسان‌ها است. توحیدگرایی، ایمان به آخرت، فنا ناپذیری انسان و مسئول و مکلف دانستن انسان در برابر خدا، خود، مردم و جهان خلقت از ویژگی‌های مسلمان به شمار می‌آید؛ در حالی که فرهنگ امانیستی حاکم بر بخش وسیعی از جهان امروزین شاخصه‌هایی غیر از این دارد؛ از این رو باید تفاوت‌های چشمگیری در سبک زندگیِ معتقدان به این دو نگاه دید.[5]
خانواده که یکی از شاخصه‌های سبک زندگی است در هر کدام از این دو نگرش از جهات مختلف، مانند اصالت، کارکرد، نقش و عناصر، متفاوت به نظر می‌رسد.
بی‌گمان بررسی خانواده و سبک زندگی از دیدگاه امام رضا ـ علیه‌السلام ـ نیز در نگاه توحید‌مدارانه قرار می‌گیرد و گونه سبک زندگی اسلامی را به تصویر می‌کشد؛ توحید محوری را باید در همه جنبه های زندگی جاری ساخت.
ب) اهمیت ازدواج و تشکیل خانواده
ازدواج وتشکیل خانواده از منظر دین اسلام فی نفسه مقدس وغایت است ؛ از اینرو اصل ازدواج در آیات و روایات اصولی دارد :«آرامش گر روح وجسم »، «توجه به کرامت انسانی»، «گسترش معیشت»، « استمرار نسل انسان» و«برچیده شدن زمینه گناه» رهنمون ساخته و اهمیت بیش از پیش ازدواج را نمایان می کند. اسلام با حفظ حریم خانواده و تشویق به ازدواج و پرهیز از بیبندباری و تسهیل ازدواج از تزلزل بنیاد اصیل خانواده و فروپاشی نظام ارزشی جامعه جلوگیری می‌کند و زمینه رشد و تعالی شجره طیبه انسانی را فراهم می‌آورد تا جامعه از شر شجره خبیثه مصون نگه داشته شود[6].
اگر درباره ازدواج دستورى از خدا و پيامبر هم صادر نشده بود، همان فوايد اجتماعى كه خدا در آن نهاده، از قبيل نيكى با خويشان و پيوند با بيگانگان كافى بود كه خردمند صاحبدل را بدان ترغيب كند و عاقل درست‌انديش به آن بشتابد[7].
جبرئيل به محضر رسول خدا شرفياب شد و عرض كرد: اى محمد! پروردگارت سلام مى‌رساند و مى‌فرمايد: دختران شما همانند ميوه درختند. هرگاه ميوه درخت رسيد، چارهاى جز چيدن آن نيست و اگر چيده نشود، تابش خورشيد آن را فاسد می‌کند و باد مزه آن را از بين مى برد، و همانا وقتى كه دختران به آن حد رسيدند كه زنان ديگر آن موقعيت را دريافته‌اند، چارهاى جز برگزیدن شوهر ندارند و اگر شوهرى براى آنان در نظر گرفته نشود، از فساد و تباهى در امان نيستند.[8]
زنی در مقام سؤال به امام باقر ـ عليه السلام ـ عرض كرد: من «متبتله»ام (وارسته و رها شده از كامجويى‌هاى دنيا). حضرت فرمود: «تبتل» چيست؟ پاسخ داد: تصميم دارم هرگز ازدواج نكنم. امام فرمود: براى چه؟ گفت: براى رسيدن به مقام عالى فضيلت و كمال. حضرت فرمود: از اين تصميم منصرف شو. اگر ترك ازدواج، ارزش معنوى در بر مى‌داشت، حضرت زهرا ـ عليهاالسلام ـ به درك اين فضيلت از تو شايسته‌تر بود؛ چنين نيست كه احدى در تحصيل ارزش‌های معنوى بر وى پيشى بگيرد[9].
برای ازدواج مطلوب، توجه به چند موضوع اهمیت دارد که برایند آنها در تصمیم‌گیری برای ازدواج نقش دارد: اخلاق، زیبایی، دین‌داری، اصالت خانوادگی، میزان دانش، تجانس فرهنگی، تناسب وضعیت مادی طرفین و ... . چه بسیار که نگاه درست نداشتن و بی اعتنایی به این گونه موارد باعث می شود خانواده ناسالمی شکل بگیرد و افراد را به سوی تباهی بکشاند.
برای نمونه بر پرهیز از روابط نامشروع و همسری با افراد صالح، در سبک زندگی قرآنی و اسلامی و فرهنگ ائمه ـ علیهم السلام ـ بسیار تأکید شده است. از جمله آنها روایت ذیل از امام هشتم است:
بپرهیز از این‌که کسی را به ازدواج شراب‌خوار درآوری که در آن صورت او را به سوی زنا سوق داده‌ای[10].
2. داشتن فرزند
داشتن فرزند فرزندآوری، فرزندداری و استمرار نسل مؤمنان در فرهنگ اهل بیت جایگاه ممتازی دارد و به مناسبت‌ها و شیوه‌های گوناگونی خانواده‌ها را به این امر تشویق کرده‌اند. امام رضا ـ علیه السلام ـ نیز در این باره رهنمودهای فراوانی دارند که برخی از آنان را خدمت شما تقدیم می کنیم.
اهمیت تولید نسل
تولید نسل در اسلام یک هدف متعالی است لذا در روایات وارد شده : خوشبخت کسی است که قبل از مرگ نسلی از او باقی بماند[11].خداوند خیر را در آن قرار داده که فرزند ی از انسان باقی بماند[12].
کسی که بدون بازمانده‌ای بمیرد، گویا در میان مردم نبوده است و کسی که از خودش نسلی به جا گذارد گویا نمرده است[13].
رسول خدا فرمود: با زن سياه چهره ولود (بچه‌آور)، ازدواج كنيد و زيباروی عقيم را به زنی نگیرید، من روز قيامت با شما در ميان امت‌هاى ديگر مباهات خواهم كرد. مگر نمى‌دانى كه بچه‌ها در زير عرش براى پدران خود استغفار مى‌كنند. حضرت ابراهيم سرپرست آنان است و ساره تربيت کننده آنان[14].
الف) انتخاب نام وآداب نام گذاری :
در اسلام نامگذاری برای فرزند از حقوق والدین است ؛ نهادن نام نیک نیز یکی از وظایف والدین بویژه پدر است؛ دراین باره روایاتی زیاد ورهنمودهای زیبا وجود دارد :از جمله نامگذاری قبل از تولد[15] وانتخاب نام های محمد ، على ، حسن ،حسين، جعفر ، طالب ، عبدالله ، فاطمه [16].سفارش شده است.
هرگاه فرزندى را محمد نامیدید، او را گرامى بداريد، در مجلس براى او جا باز كنيد و در برابر او چهره درهم نكشيد (با ترشرويى با او برخورد نكنيد)[17].
هرگاه فرزندى به دنيا آمد، در گوش راست او اذان و در گوش چپ او، بايد اقامه گفته شود، اگر می‌توانی کام او را با آب فرات بردار یا با عسل. و بهترین نام‌ها و کنیه‌ها را برای او برگزین[18].
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. سبك زندگی اسلامی و ابزار سنجش آن ، محمد کاویانی.
2. سبك زندگي بر اساس آموزه‌هاي اسلامي، حميد فاضل‌قانع.
3. آیین زندگی از دیدگاه امام رضا علیه السلام، محسن کتابچی.
4. سیره امام رضا(ع)، محمد، صالحی.
پی نوشتها:
[1] life style
[2] ر.ک: حميد فاضل‌قانع، سبك زندگي بر اساس آموزه‌هاي اسلامي، قم، صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران، مركز پژوهش‌هاي اسلامي،۱۳۹۲.
[3] ر.ک: سعید مهدویکنی، «مفهوم سبک زندگی و گستره آن در علوم اجتماعی»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، سال اول، شماره 1، پاییز 1386.
[4] همان.
[5] ر. ک: مهدی نصیری، اسلام وتجدد، تهران، کتب صبح، 1380.
[6] سید اسحاق حسینی کوهساری، «پژوهشی قرآنی در خصوص جایگاه خانواده در اسلام»، مجله پژوهش های دینی - تابستان و پاییز 1384 - شماره2.
[7] كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق، الکافی، تحقیق و تصحیح: دارالحديث، قم، دار الحديث،1429 ، ص 700.
[8] ابن بابويه، محمد بن على، عيون أخبار الرضا عليه السلام، تحقیق و تصحیح مهدى لاجوردى، تهران، نشر جهان، 1378 ق، ص : 272.
[9] مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار، بيروت، دار إحياء التراث العربي،1403 ق، ص : 216.
[10] على بن موسى، امام هشتم عليه السلام، الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا عليه السلام، مشهد، مؤسسة آل البيت عليهم السلام، 1406 ق،280 / 45
[11] شيخ حر عاملى، محمد بن حسن،وسائل الشيعة، قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام، 1409 ق ج21، ص357.
[12] ابن بابويه، محمد بن على، من لا يحضره الفقيه، تصحیح و تحقیق: على اكبر غفارى، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم،1413 ق، ج3، ص 481.
[13] شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، هداية الأمة إلى أحكام الأئمة عليهم السلام، مشهد، آستانة الرضوية المقدسة، مجمع البحوث الإسلامية،1414 ق، ج 7، ص 303 .
[14] كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق، الکافی، تحقیق و تصحیح: دارالحديث، قم، دار الحديث،1429، ج5، 334 .
[15] الکافی،ج1،ص18
[16] همان ج6، ص 19.
[17] على بن موسى، امام هشتم عليه السلام، صحيفة الإمام الرضا عليه السلام، ترجمه: علاءالدين حجازى، تحقیق و تصحیح: حسينعلىمحفوظ مشهد كنگره جهانى امام رضا عليهالسلام، ص44.
[18] بحارالأنوار، ج101، ص : 107.
منبع: اندیشه قم
.jpg "5 ابزار ضروری برای زنده ماندن در صعودهای زمستانی")
