پرسش :
آيا معروف کرخی خادم امام رضا (ع) و از یاران حضرت بوده است؟
پاسخ :
ابومحفوظ معروف بن فيروز (يا فيروزان) بغدادي كرخي از مشاهير عرفا و پدر و مادرش نصراني مذهب بوده‌اند. پدر و مادرش او را در هفت سالگي نزد معلمي نصراني بردند. معلم به او گفت بگو «ثالث ثلثة» (و اين اشاره به عقائد نصاري است كه به نام اب و ابن و روح القدس به سه اصل «اقانيم ثلاثة» معتقد مي‌باشند، كه اب را خداي تعالي و ابن را حضرت مسيح و روح القدس را جبرئيل مي‌دانند و در قرآن مجيد هم در ردّ ايشان آمده است: لََقَد كَفَرَ الذين قالُوا انَّ الله ثالِثُ ثلثةٍ؛[1] به تحقيق كساني كه خداوند را 3 نفر حساب كرده‌اند كفر ورزيدند.) معروف اين گفته استاد را شديداً انكار كرد و گفت: «لا بَل هُوالله أحَدْ» پس معلّم برآشفت و سيلي محكمي بر رويش زد، او نيز فرار كرد و مدتي غايب شد تا آن كه پدر و مادرش آرزوي برگشت او را مي‌كردند و هرديني را كه قبول كند ايشان نيز موافقت نمايند. تا آنكه معروف به حسب فرمايش امام رضا ـ عليه السلام ـ در هفت سالگي دين مقدّس اسلام را قبول كرد و به خانه‌اش بازگشت.
پدر و مادرش از وي پرسيدند كه به كدام دين معتقد شده‌اي؟ گفت به اسلام و آنان نيز اسلام آوردند.[2] نام پدر وي كه فيروز يا فيروزان مي‌باشد نام نصرانيت اوست و ظاهر كلام روضات‌الجنات[3] كه وي را با عنوان معروف بن علي ذكر كرده نه فيروزان معرّف اين است كه پس از قبول اسلام نام پدرش تبديل به علي شده است.
معروف در مراقب سير و سلوك بي‌نظير بود، صوفيه و عرفا در حق او ارادت فراواني دارند و او را تا حد مستجاب الدّعوه ذكر كرده و كرامات بسياري به او نسبت مي‌دهند و او را از اصحاب و مواليان بلكه دربان امام رضا ـ عليه السلام ـ مي‌دانند.[4] كه البته بسياري از اين مطالب بر پايه غلو مي‌تواند باشد. و يك سلسله از عرفاي صوفيه هستند كه سند طريقتي خودشان را به معروف كرخي مي‌رسانند و به واسطه او سلسله خود را به آن حضرت متصل داشته و به همين جهت به «معروفيه» شهرت دارند. اين سلسله خود با نام‌هاي نعمت‌اللهي، نوربخشي، نقش‌بندي، سقطيان و جنديان و غيره به چند شعبه منشعب هستند و به جهت همين كثرت است كه اين سلسله به «ام السلاسل» معروف شده‌اند.
وي سرانجام در سال 200 هجري در بغداد وفات يافت. در اواخر عمرش كه علائم موت آشكار شد به او گفته شده وصيّتي كن: گفت وقتي مشرف به موت شدم پيراهن مرا صدقه بدهيد كه چنانچه عريان به دنيا آمده‌ام عريان نيز رفته باشم.
اين مطالب كلّ آن چيزي است كه در منابع به آن اشاره شده است. با اين همه كه در منابع، وي را از اصحاب امام رضا ـ عليه السلام ـ دانسته‌اند، در هيچ كدام از كتب رجاليّه[5] كه به شرح حال هر يك از اصحاب و خواصّ و خدّام و موالي ائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ پرداخته و ولادت هريك از مشاهير و مجهولان و ثقات و كساني كه مورد مدح و ستايش و يا ذمّ و نكوهش قرار گرفته‌اند، به نگارش درآورده‌اند، اصلاً تعرّضي به شرح حال معروف كرخي نشده و مدحاً يا ذمّاً به صورت تصريح يا تلويح نامي از او برده نشده و به اين جهت نسبت صحابي و يا دربان بودن او نسبت به امام رضا ـ عليه السلام ـ بعيد به نظر مي‌رسد و برخي از كتب فوق الذكر در ادامه مطالب بالا به اين نكته نيز اشاره كرده‌اند.
مؤلف ريحانة الادب نظر علامه مجلسي را در عين‌الحيات آورده است كه وي نيز به دلايل بالا در باب صحابي بودن معروف نسبت به امام رضا ـ عليه السلام ـ شديداً انكار مي‌كند.[6]
در نهايت آنچه مسلم است اين است كه وي فردي مسلمان و امامي مذهب و نيز عابد و عارف بوده است و صحابي بودن وي نسبت به امام رضا ـ عليه السلام ـ بعيد و دور از ذهن مي‌باشد.[7]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. معجم الرجال ،آیه الله خوئی .
2. ريحانة الادب؛محمد علی تبریزی
3. تنقيح المقال. حائری
پی نوشتها:
[1] . مائده،آيه 73.
[2] . شيخ عطار نيشابوري، فريد‌الدين، تذكرة الاولياء، انتشارات گنجينه، چاپخانه مطبوعات، چاپ دوم، ص241.
[3] . موسوي، محمد باقر، روضات الجنات في احوال العلماء والسادات، چاپخانه مهر استوار قم، ج8، ص134.
[4] . در رابطه با رواياتي كه در مورد او نقل شده رجوع شود به «طبقات الصوفيه»، ابوعبدالرحمان سُلمي، مطبعه دار التأليف مصر، چاپ دوّم، 1389 ه .ق، ص83.
[5] . كتبي همچون، رجال طوسي، رجال نجاشي، رجال ابن داوود، رجال علامه حلي و ...
[6] . ريحانة الادب، همان ص47.
[7] . ريحانةالادب، همان ص47.
منبع: اندیشه قم
ابومحفوظ معروف بن فيروز (يا فيروزان) بغدادي كرخي از مشاهير عرفا و پدر و مادرش نصراني مذهب بوده‌اند. پدر و مادرش او را در هفت سالگي نزد معلمي نصراني بردند. معلم به او گفت بگو «ثالث ثلثة» (و اين اشاره به عقائد نصاري است كه به نام اب و ابن و روح القدس به سه اصل «اقانيم ثلاثة» معتقد مي‌باشند، كه اب را خداي تعالي و ابن را حضرت مسيح و روح القدس را جبرئيل مي‌دانند و در قرآن مجيد هم در ردّ ايشان آمده است: لََقَد كَفَرَ الذين قالُوا انَّ الله ثالِثُ ثلثةٍ؛[1] به تحقيق كساني كه خداوند را 3 نفر حساب كرده‌اند كفر ورزيدند.) معروف اين گفته استاد را شديداً انكار كرد و گفت: «لا بَل هُوالله أحَدْ» پس معلّم برآشفت و سيلي محكمي بر رويش زد، او نيز فرار كرد و مدتي غايب شد تا آن كه پدر و مادرش آرزوي برگشت او را مي‌كردند و هرديني را كه قبول كند ايشان نيز موافقت نمايند. تا آنكه معروف به حسب فرمايش امام رضا ـ عليه السلام ـ در هفت سالگي دين مقدّس اسلام را قبول كرد و به خانه‌اش بازگشت.
پدر و مادرش از وي پرسيدند كه به كدام دين معتقد شده‌اي؟ گفت به اسلام و آنان نيز اسلام آوردند.[2] نام پدر وي كه فيروز يا فيروزان مي‌باشد نام نصرانيت اوست و ظاهر كلام روضات‌الجنات[3] كه وي را با عنوان معروف بن علي ذكر كرده نه فيروزان معرّف اين است كه پس از قبول اسلام نام پدرش تبديل به علي شده است.
معروف در مراقب سير و سلوك بي‌نظير بود، صوفيه و عرفا در حق او ارادت فراواني دارند و او را تا حد مستجاب الدّعوه ذكر كرده و كرامات بسياري به او نسبت مي‌دهند و او را از اصحاب و مواليان بلكه دربان امام رضا ـ عليه السلام ـ مي‌دانند.[4] كه البته بسياري از اين مطالب بر پايه غلو مي‌تواند باشد. و يك سلسله از عرفاي صوفيه هستند كه سند طريقتي خودشان را به معروف كرخي مي‌رسانند و به واسطه او سلسله خود را به آن حضرت متصل داشته و به همين جهت به «معروفيه» شهرت دارند. اين سلسله خود با نام‌هاي نعمت‌اللهي، نوربخشي، نقش‌بندي، سقطيان و جنديان و غيره به چند شعبه منشعب هستند و به جهت همين كثرت است كه اين سلسله به «ام السلاسل» معروف شده‌اند.
وي سرانجام در سال 200 هجري در بغداد وفات يافت. در اواخر عمرش كه علائم موت آشكار شد به او گفته شده وصيّتي كن: گفت وقتي مشرف به موت شدم پيراهن مرا صدقه بدهيد كه چنانچه عريان به دنيا آمده‌ام عريان نيز رفته باشم.
اين مطالب كلّ آن چيزي است كه در منابع به آن اشاره شده است. با اين همه كه در منابع، وي را از اصحاب امام رضا ـ عليه السلام ـ دانسته‌اند، در هيچ كدام از كتب رجاليّه[5] كه به شرح حال هر يك از اصحاب و خواصّ و خدّام و موالي ائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ پرداخته و ولادت هريك از مشاهير و مجهولان و ثقات و كساني كه مورد مدح و ستايش و يا ذمّ و نكوهش قرار گرفته‌اند، به نگارش درآورده‌اند، اصلاً تعرّضي به شرح حال معروف كرخي نشده و مدحاً يا ذمّاً به صورت تصريح يا تلويح نامي از او برده نشده و به اين جهت نسبت صحابي و يا دربان بودن او نسبت به امام رضا ـ عليه السلام ـ بعيد به نظر مي‌رسد و برخي از كتب فوق الذكر در ادامه مطالب بالا به اين نكته نيز اشاره كرده‌اند.
مؤلف ريحانة الادب نظر علامه مجلسي را در عين‌الحيات آورده است كه وي نيز به دلايل بالا در باب صحابي بودن معروف نسبت به امام رضا ـ عليه السلام ـ شديداً انكار مي‌كند.[6]
در نهايت آنچه مسلم است اين است كه وي فردي مسلمان و امامي مذهب و نيز عابد و عارف بوده است و صحابي بودن وي نسبت به امام رضا ـ عليه السلام ـ بعيد و دور از ذهن مي‌باشد.[7]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. معجم الرجال ،آیه الله خوئی .
2. ريحانة الادب؛محمد علی تبریزی
3. تنقيح المقال. حائری
پی نوشتها:
[1] . مائده،آيه 73.
[2] . شيخ عطار نيشابوري، فريد‌الدين، تذكرة الاولياء، انتشارات گنجينه، چاپخانه مطبوعات، چاپ دوم، ص241.
[3] . موسوي، محمد باقر، روضات الجنات في احوال العلماء والسادات، چاپخانه مهر استوار قم، ج8، ص134.
[4] . در رابطه با رواياتي كه در مورد او نقل شده رجوع شود به «طبقات الصوفيه»، ابوعبدالرحمان سُلمي، مطبعه دار التأليف مصر، چاپ دوّم، 1389 ه .ق، ص83.
[5] . كتبي همچون، رجال طوسي، رجال نجاشي، رجال ابن داوود، رجال علامه حلي و ...
[6] . ريحانة الادب، همان ص47.
[7] . ريحانةالادب، همان ص47.
منبع: اندیشه قم
