پرسش :
برنامه كامل براي زيارت امام رضا ـ عليه السّلام ـ چيست؟
پاسخ :
از آنجا كه انسان‌ها براي رسيدن به كمال انساني، محتاج و نيازمند پيامبران و حجج الهي بوده و آنها واسطة فيض و بركات الهي مي‌باشند، لذا هر چه انسان، بتواند بيشتر به آنها نزديك گردد و ارتباط خود را با آنها تقويت كند، در رسيدن به اين مقصد موفق‌تر خواهد بود.
يكي از راه‌هاي تقويت اين رابطه و انس، زيارت قبور مطهّر ايشان مي‌باشد به طوري كه اين زيارت گامي است در مسير تزكيه و مقدمه‌اي است براي هم‌سو شدن با آن انسان‌هاي والا و اسوه‌هاي كمال.
اما بايد توجه داشت كه هر زيارتي اين آثار را نخواهد داشت و زيارتي انسان‌ساز است كه آگاهانه و از روي شناخت بوده و بي‌هدف نباشد و چه بسا زيارتي همراه معصيت و نارضايتي ائمه معصومين ـ عليهم السّلام ـ باشد.
لذا با توجه به اين مقدمه، چه خوب است كه زائر، برنامه‌اي را براي خود تنظيم و كمال استفاده را از اين سفر عرفاني ببرد.
برنامه‌هاي لازم:
الف: قبل از سفر:
1. توبه واقعي از گناهان و اعمال زشت و تصميم جدي بر ترك آنها و تصميم بر انجام واجبات و اطاعت خداوند.
2. اداء كردن حقوق ديگران مانند: غيبت، تهمت و ... و پرداخت ديون و بدهي‌ها و خسارت‌ها و سعي در جلب رضايت صاحبان حقوق.
3. به جاي آوردن صلة رحم و ارتباط با خويشاوندان و ناديده گرفتن خطاها و به دور ريختن كينه‌ها، تا آن امام هم با لطف خود با ما رفتار كند.
4. جلب رضايت پدر و مادر و نيكي نمودن در حق آنها و سعي در عدم رنجش خاطر آنها حتي براي لحظه‌اي.
5. كسب معرفت و علم نسبت به ائمه معصومين ـ عليه السّلام ـ و نسبت به جايگاه و مقام رفيع آنها از طريق مطالعه كتب و علماء و اساتيد.
6. بجا آوردن غسل زيارت و با وضو بودن هنگام قصد سفر و خواندن دعاهاي وارده براي سفر.
7. صدقه دادن براي رفع مشكلات سفر و رفع موانع (البته اگر به قصد سلامتي حضرت ولي عصر ـ عجل الله تعالي فرجه الشريف ـ باشد، عنايت خاصي خواهد شد)
8. استمداد و توسّل جستن به محضر امام عصر ـ عجل الله تعالي فرجه الشريف ـ و سعي در جلب رضايت آن حضرت در تمام لحظات زندگي.
ب: در طول سفر:
1ـ مسير رفت:
1. خوش رفتاري و مدارا با همراهان و صبر بر اذيت‌ها و دشواري‌ها و پرهيز از كارهاي رنجش‌آور.
2. انديشيدن در اينكه به محضر چه شخصيتي مشرف مي‌شود و آيا خود را آماده كرده و اينكه، چگونه از اين فرصت طلائي كه به دست او آمده و توفيقي كه برايش حاصل شده، استفاده كرده و آن را به بطالت نگذراند و اينكه چه چيزهائي از آن حضرت طلب نمايد و خلاصه اينكه براي رسيدن به كمالات و رهايي از وسوسه‌هاي نفس اماره، چه برنامه‌اي بريزد.
3. مشغول ذكر خداوند و ياد امام عصر ـ عجل الله تعالي فرجه الشريف ـ شدن و انديشيدن در خود كه كيست و از كجا آمده و براي چه و اجتناب از امور بي‌فايده و لهو و لعب.
4. مشغول مباحث علمي شدن با همراهان پيرامون مباحث ديني و مطالعه دربارة زندگي و انديشه‌هاي آن حضرت.
5. مراقبت بر نمازهاي يوميه اول وقت.
2ـ محل استقرار و در طول مدت اقامت:
1. رعايت حال دوستان و همراهان و ايجاد فضاي صميمي و خوش‌رفتاري با همراهان، تحمل اذيت‌ها و مدارا با آنها و پرهيز از جدال و نزاع.
2. خواندن قرآن و هدية آن به امام ـ عليه السّلام ـ در طول مدت اقامت.
3. توجه كردن به مضامين دعاها و معاني آنها، به خصوص دعاي بعد از زيارت حضرت امام رضا ـ عليه السّلام ـ «دعاي عالية المضامين».
4. برگزاري مجالس دعا و توسل به اهل بيت و شركت در آنها و پرهيز از مجالس غفلت و لهو و لعب و گناه و غيبت.
5. مقيد بودن به نماز جماعت و نماز اول وقت و سحرخيزي و خواندن نماز شب و مناجات با خدا و امام عصر ـ عجل الله تعالي فرجه الشريف ـ .
6. استفاده از محضر علما و بزرگان و نصايح آنها كه آنها زبان گوياي ائمه ـ عليهم السّلام ـ مي‌باشند.
3ـ هنگام تشرّف به حرم مطهر:
1. وضو گرفتن و غسل زيارت كردن، پوشيدن لباس نو و پاكيزه و استعمال عطر و خوشبو نمودن خود.
2. مشغول حمد و ذكر خداوند شدن و ترك كلام بيهوده و مجادله در راه تشرّف به حرم مطهر.
3. گام‌ها را كوتاه و آرام برداشتن و به صورت خاضعانه در حال رفتن به روضة مقدسه و داشتن حالت وقار و سر به زير بودن و توجه نكردن به اطراف و مردم و چيزهاي ديگر.
4. تفكر در اينكه لحظه به لحظه به آن حضرت نزديك مي‌شود و آن حضرت ناظر او مي‌باشد و منتظر آمدن او.
5. انفاق نمودن به خادمان آستانه و احسان به فقراء و مجاورين حرم مطهّر.
6. تفكر در عظمت و مقام امام و اينكه همه وجود و هستي انسان‌ها به بركت وجود ائمه معصومين ـ عليهم السّلام ـ مي‌باشد.
7. احساس شرمندگي و خجالت از گناهاني كه مرتكب شده و آن حضرت شاهد بوده است.
4ـ در محضر و برابر روضة مقدسه و امام معصوم ـ عليه السّلام ـ :
1. بر در حرم ايستادن و اذن دخول خواندن و اجازة ورود گرفتن و سعي در به دست آوردن حالت معنوي و رقّت قلب و خضوع و دل‌شكستگي با تصوّر اينكه صاحب مرقد، او را مي‌بيند و كلام او را مي‌شنود و به او جواب مي‌دهد و رعايت ادب كامل و احساس شرم از اعمال و رفتار خود.
2. خواندن زيارت حضرت و نماز آن و توبه و استغفار و عهد و پيمان بستن با آن حضرت براي ترك گناهان و انجام واجبات.
3. رعايت نماز اول وقت و شركت در نماز جماعت حرم به هنگام شنيدن اذان.
4. زيارت كردن از طرف امام عصر ـ عجل الله تعالي فرجه الشريف ـ كه از وظايف شيعيان هست و زيارت از طرف اولياء و دوستان آن حضرت امام راحل ، شهداء و بزرگان دين و پدر و مادر و نزديكان و ملتمسين دعا.
5. وداع و خداحافظي كردن با حضرت هنگام بيرون آمدن از حرم كه شايد اين آخرين زيارت باشد.
5ـ در مسير بازگشت:
1. رعايت همه مسائلي كه پيرامون چگونگي تعامل با همراهان گفته شد.
2. مراقبت بر نمازهاي اول وقت و به ذكر خداوند و امام عصر و ائمه اطهار ـ عليهم السّلام ـ و پرهيز از اموري كه انسان را غافل مي‌كنند.
3. تفكر و برنامه‌ريزي براي شروع يك زندگي نو و تازه همراه با عشق به ائمة معصومين ـ عليهم السّلام ـ و عشق به امام حاضر و ناظر امام عصر ـ عجل الله تعالي فرجه الشريف ـ و دوري از دوستان نااهل و تصميم براي انتخاب رفيقي صالح و شايسته و تفكر براي پيمودن راهي كه مورد رضايت خداوند و امامان ـ عليهم السّلام ـ بوده و منجر به عهدشكني و پيمان‌شكني نگردد.
ج: بعد از سفر زيارتي:
1. وليمه و اطعام دادن (در حد توانائي) به جهت شكرانة بازگشت از اين سفر معنوي و به سبب تقرّب حاصل شده به درگاه خداوند.
2. به مرحلة عمل رساندن برنامه‌هائي كه در اين سفر براي خود تنظيم كرده و سعي در برطرف كردن موانع اجراي آن.
3. سعي در پيدا كردن يك رفيق و همراه براي شروع اين مسير كمال و سعادت.
4. اختصاص ساعاتي در روز براي محاسبه و كنترل كيفيت عملكرد خويش.
5. مراجعه به اساتيد و اهل فن در مورد سؤالاتي كه براي او پيش مي‌آيد و پرهيز از تصميم‌گيري شخصي.
6. شركت در مجالس ذكر اهل بيت و تقويت پيوند خويش با ائمه معصومين ـ عليهم السّلام ـ و سعي در ايجاد ارتباط معنوي با امام عصر ـ عجل الله تعالي فرجه الشريف ـ از طريق «هديه دادن» به ايشان (قرآن، نماز و اعمال صالح) و صدقه براي سلامتي ايشان.[1]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1- كامل الزيارات، شيخ صدوق .
2- شرح زیارت جامعه ؛ محمد اسماعیل صائینی زنجانی .
پی نوشتها:
[1] . رک : من لا يحضره الفقيه، شيخ صدوق.مفاتيح الجنان، شيخ عباس قمي.
منبع: اندیشه قم
از آنجا كه انسان‌ها براي رسيدن به كمال انساني، محتاج و نيازمند پيامبران و حجج الهي بوده و آنها واسطة فيض و بركات الهي مي‌باشند، لذا هر چه انسان، بتواند بيشتر به آنها نزديك گردد و ارتباط خود را با آنها تقويت كند، در رسيدن به اين مقصد موفق‌تر خواهد بود.
يكي از راه‌هاي تقويت اين رابطه و انس، زيارت قبور مطهّر ايشان مي‌باشد به طوري كه اين زيارت گامي است در مسير تزكيه و مقدمه‌اي است براي هم‌سو شدن با آن انسان‌هاي والا و اسوه‌هاي كمال.
اما بايد توجه داشت كه هر زيارتي اين آثار را نخواهد داشت و زيارتي انسان‌ساز است كه آگاهانه و از روي شناخت بوده و بي‌هدف نباشد و چه بسا زيارتي همراه معصيت و نارضايتي ائمه معصومين ـ عليهم السّلام ـ باشد.
لذا با توجه به اين مقدمه، چه خوب است كه زائر، برنامه‌اي را براي خود تنظيم و كمال استفاده را از اين سفر عرفاني ببرد.
برنامه‌هاي لازم:
الف: قبل از سفر:
1. توبه واقعي از گناهان و اعمال زشت و تصميم جدي بر ترك آنها و تصميم بر انجام واجبات و اطاعت خداوند.
2. اداء كردن حقوق ديگران مانند: غيبت، تهمت و ... و پرداخت ديون و بدهي‌ها و خسارت‌ها و سعي در جلب رضايت صاحبان حقوق.
3. به جاي آوردن صلة رحم و ارتباط با خويشاوندان و ناديده گرفتن خطاها و به دور ريختن كينه‌ها، تا آن امام هم با لطف خود با ما رفتار كند.
4. جلب رضايت پدر و مادر و نيكي نمودن در حق آنها و سعي در عدم رنجش خاطر آنها حتي براي لحظه‌اي.
5. كسب معرفت و علم نسبت به ائمه معصومين ـ عليه السّلام ـ و نسبت به جايگاه و مقام رفيع آنها از طريق مطالعه كتب و علماء و اساتيد.
6. بجا آوردن غسل زيارت و با وضو بودن هنگام قصد سفر و خواندن دعاهاي وارده براي سفر.
7. صدقه دادن براي رفع مشكلات سفر و رفع موانع (البته اگر به قصد سلامتي حضرت ولي عصر ـ عجل الله تعالي فرجه الشريف ـ باشد، عنايت خاصي خواهد شد)
8. استمداد و توسّل جستن به محضر امام عصر ـ عجل الله تعالي فرجه الشريف ـ و سعي در جلب رضايت آن حضرت در تمام لحظات زندگي.
ب: در طول سفر:
1ـ مسير رفت:
1. خوش رفتاري و مدارا با همراهان و صبر بر اذيت‌ها و دشواري‌ها و پرهيز از كارهاي رنجش‌آور.
2. انديشيدن در اينكه به محضر چه شخصيتي مشرف مي‌شود و آيا خود را آماده كرده و اينكه، چگونه از اين فرصت طلائي كه به دست او آمده و توفيقي كه برايش حاصل شده، استفاده كرده و آن را به بطالت نگذراند و اينكه چه چيزهائي از آن حضرت طلب نمايد و خلاصه اينكه براي رسيدن به كمالات و رهايي از وسوسه‌هاي نفس اماره، چه برنامه‌اي بريزد.
3. مشغول ذكر خداوند و ياد امام عصر ـ عجل الله تعالي فرجه الشريف ـ شدن و انديشيدن در خود كه كيست و از كجا آمده و براي چه و اجتناب از امور بي‌فايده و لهو و لعب.
4. مشغول مباحث علمي شدن با همراهان پيرامون مباحث ديني و مطالعه دربارة زندگي و انديشه‌هاي آن حضرت.
5. مراقبت بر نمازهاي يوميه اول وقت.
2ـ محل استقرار و در طول مدت اقامت:
1. رعايت حال دوستان و همراهان و ايجاد فضاي صميمي و خوش‌رفتاري با همراهان، تحمل اذيت‌ها و مدارا با آنها و پرهيز از جدال و نزاع.
2. خواندن قرآن و هدية آن به امام ـ عليه السّلام ـ در طول مدت اقامت.
3. توجه كردن به مضامين دعاها و معاني آنها، به خصوص دعاي بعد از زيارت حضرت امام رضا ـ عليه السّلام ـ «دعاي عالية المضامين».
4. برگزاري مجالس دعا و توسل به اهل بيت و شركت در آنها و پرهيز از مجالس غفلت و لهو و لعب و گناه و غيبت.
5. مقيد بودن به نماز جماعت و نماز اول وقت و سحرخيزي و خواندن نماز شب و مناجات با خدا و امام عصر ـ عجل الله تعالي فرجه الشريف ـ .
6. استفاده از محضر علما و بزرگان و نصايح آنها كه آنها زبان گوياي ائمه ـ عليهم السّلام ـ مي‌باشند.
3ـ هنگام تشرّف به حرم مطهر:
1. وضو گرفتن و غسل زيارت كردن، پوشيدن لباس نو و پاكيزه و استعمال عطر و خوشبو نمودن خود.
2. مشغول حمد و ذكر خداوند شدن و ترك كلام بيهوده و مجادله در راه تشرّف به حرم مطهر.
3. گام‌ها را كوتاه و آرام برداشتن و به صورت خاضعانه در حال رفتن به روضة مقدسه و داشتن حالت وقار و سر به زير بودن و توجه نكردن به اطراف و مردم و چيزهاي ديگر.
4. تفكر در اينكه لحظه به لحظه به آن حضرت نزديك مي‌شود و آن حضرت ناظر او مي‌باشد و منتظر آمدن او.
5. انفاق نمودن به خادمان آستانه و احسان به فقراء و مجاورين حرم مطهّر.
6. تفكر در عظمت و مقام امام و اينكه همه وجود و هستي انسان‌ها به بركت وجود ائمه معصومين ـ عليهم السّلام ـ مي‌باشد.
7. احساس شرمندگي و خجالت از گناهاني كه مرتكب شده و آن حضرت شاهد بوده است.
4ـ در محضر و برابر روضة مقدسه و امام معصوم ـ عليه السّلام ـ :
1. بر در حرم ايستادن و اذن دخول خواندن و اجازة ورود گرفتن و سعي در به دست آوردن حالت معنوي و رقّت قلب و خضوع و دل‌شكستگي با تصوّر اينكه صاحب مرقد، او را مي‌بيند و كلام او را مي‌شنود و به او جواب مي‌دهد و رعايت ادب كامل و احساس شرم از اعمال و رفتار خود.
2. خواندن زيارت حضرت و نماز آن و توبه و استغفار و عهد و پيمان بستن با آن حضرت براي ترك گناهان و انجام واجبات.
3. رعايت نماز اول وقت و شركت در نماز جماعت حرم به هنگام شنيدن اذان.
4. زيارت كردن از طرف امام عصر ـ عجل الله تعالي فرجه الشريف ـ كه از وظايف شيعيان هست و زيارت از طرف اولياء و دوستان آن حضرت امام راحل ، شهداء و بزرگان دين و پدر و مادر و نزديكان و ملتمسين دعا.
5. وداع و خداحافظي كردن با حضرت هنگام بيرون آمدن از حرم كه شايد اين آخرين زيارت باشد.
5ـ در مسير بازگشت:
1. رعايت همه مسائلي كه پيرامون چگونگي تعامل با همراهان گفته شد.
2. مراقبت بر نمازهاي اول وقت و به ذكر خداوند و امام عصر و ائمه اطهار ـ عليهم السّلام ـ و پرهيز از اموري كه انسان را غافل مي‌كنند.
3. تفكر و برنامه‌ريزي براي شروع يك زندگي نو و تازه همراه با عشق به ائمة معصومين ـ عليهم السّلام ـ و عشق به امام حاضر و ناظر امام عصر ـ عجل الله تعالي فرجه الشريف ـ و دوري از دوستان نااهل و تصميم براي انتخاب رفيقي صالح و شايسته و تفكر براي پيمودن راهي كه مورد رضايت خداوند و امامان ـ عليهم السّلام ـ بوده و منجر به عهدشكني و پيمان‌شكني نگردد.
ج: بعد از سفر زيارتي:
1. وليمه و اطعام دادن (در حد توانائي) به جهت شكرانة بازگشت از اين سفر معنوي و به سبب تقرّب حاصل شده به درگاه خداوند.
2. به مرحلة عمل رساندن برنامه‌هائي كه در اين سفر براي خود تنظيم كرده و سعي در برطرف كردن موانع اجراي آن.
3. سعي در پيدا كردن يك رفيق و همراه براي شروع اين مسير كمال و سعادت.
4. اختصاص ساعاتي در روز براي محاسبه و كنترل كيفيت عملكرد خويش.
5. مراجعه به اساتيد و اهل فن در مورد سؤالاتي كه براي او پيش مي‌آيد و پرهيز از تصميم‌گيري شخصي.
6. شركت در مجالس ذكر اهل بيت و تقويت پيوند خويش با ائمه معصومين ـ عليهم السّلام ـ و سعي در ايجاد ارتباط معنوي با امام عصر ـ عجل الله تعالي فرجه الشريف ـ از طريق «هديه دادن» به ايشان (قرآن، نماز و اعمال صالح) و صدقه براي سلامتي ايشان.[1]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1- كامل الزيارات، شيخ صدوق .
2- شرح زیارت جامعه ؛ محمد اسماعیل صائینی زنجانی .
پی نوشتها:
[1] . رک : من لا يحضره الفقيه، شيخ صدوق.مفاتيح الجنان، شيخ عباس قمي.
منبع: اندیشه قم
