اختصاص شان نزول آیه «تبلیغ» به ولایت امیرالمومنین(ع)
پرسش :
آیا برای آیه «تبلیغ»، شأن نزول دیگری غیر از ولایت امیرالمومنین(علیه السلام) نقل کرده‌اند؟
پاسخ :
پاسخ اجمالی:
آیه «تبلیغ» ناظر به سه ویژگى مهم است؛ 1- عدم ابلاغ آن برابر است با عدم رسالت الهی. 2- آیه درسوره «مائده» است که آخرین سوره اى است که بر پیامبر(ص) نازل شده، زمانی که تمام ارکان مهم اسلام تبیین شده بود. 3- بعضی در برابر آن، موضع گیرى سختى داشته اند تا جایی که امکان خطر جانی برای پیامبر(ص) بود؛ لذا قرآن تاکید می کند که تو را از خطرات احتمالى مردم حفظ مى کنیم. با توجه به این سه ویژگی، منظور آیه تنها ابلاغ خلافت و جانشینى پیامبر(ص) است و هر تفسیر دیگرى بی تناسب است.
پاسخ تفصیلی:
خداوند در آیه 67 سوره مائده می فرماید: «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ»؛ (اى پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت برتو نازل شده است، به طور کامل [به مردم] ابلاغ کن؛ و اگر چنین نکنى، رسالت او را انجام نداده اى. خداوند تو را از [خطرات احتمالى] مردم، حفظ مى کند؛ و خداوند، گروه کافران [لجوج] را هدایت نمى کند).
اگر ما از تمام روایاتى که درباره شأن نزول «آیه تبلیغ» و همچنین روایاتى که درباره داستان غدیر آمده است صرف نظر کنیم و تنها به محتواى خود آیه و آیات بعد از آن، نظر دقیق بیفکنیم مى توانیم از عمق این آیات وظیفه خود را در برابر مسأله خلافت و جانشینى پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) روشن سازیم.
توضیح اینکه: آیه فوق با تعبیرات مختلفى که در آن وارد شده نشان مى دهد که ناظر به مسأله اى است که داراى سه ویژگى مهم بوده است:
1ـ مسأله اى که از نظر اسلام فوق العاده اهمیّت داشته است تا آنجا که به پیامبر(صلى الله علیه وآله) دستور داده مى شود آن را ابلاغ کند و اگر ابلاغ نکند رسالت پروردگار را ابلاغ نکرده است! و به تعبیر دیگر چیزى بوده است هم سنگ مسأله نبوّت، که اگر انجام نشود رسالت پیامبر(صلى الله علیه وآله) ناتمام مى ماند! «وَ إنَ لَم‌تَفْعَلْ فَما بَلِّغْتَ رِسالَتَهُ».
بدیهى است منظور این نیست که این، یک دستور الهى معمولى بوده و هر دستور الهى ابلاغ نشود رسالت او ابلاغ نشده است؛ زیرا این سخن از قبیل توضیح واضح است و نیازى به بیان ندارد؛ در حالى که ظاهر آیه این است که مسأله مورد نظر داراى اهمیّت ویژه اى است که با کیان رسالت و نبوّت گره خورده است.
2ـ این مسأله حتماً مربوط به نماز و روزه و حجّ و جهاد و زکات و امثال آن از ارکان تعلیمات اسلام نبوده است؛ چرا که آیه در سوره «مائده» است و مى دانیم سوره «مائده» آخرین سوره اى است که بر پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) نازل شده ـ یا از آخرین سوره ها است ـ یعنى در اواخر عمر پربار پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) بوده که قبل از آن تمام ارکان مهم اسلام تبیین شده بود.(1)
3ـ تعبیرات آیه نشان مى دهد که مسأله مورد نظر آیه، مسأله اى بوده است که بعضى در برابر آن موضع گیرى سختى داشته اند تا آنجا که ممکن بوده است، جان پیامبر(صلى الله علیه وآله) به خاطر آن به خطر بیفتد و لذا خداوند حمایت خاص خود را از پیامبرش در این موردِ به خصوص، اعلام مى دارد و به او مى فرماید: (خداوند تو را از مردم [وخطرات احتمالى آنها] محفوظ مى دارد)؛ «وَاللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ». سپس در پایان آیه تاکید می کند: (خداوند جمعیت کافران را هدایت نمی کند)؛ «وَ اللهُ لایَهْدى الْقَومَ الْکافِرینَ».
و این تعبیر خود نشانه دیگرى بر موضع گیرى هاى منفى جمعى از مخالفان است.
مجموع این جهات سه گانه که به خوبى از آیه به دست مى آید نشان مى دهد که منظور از آن، چیزى جز ابلاغ خلافت و جانشینى پیامبر(صلى الله علیه وآله) نبوده است.
آرى تنها چنین چیزى مى تواند در اواخر عمر پیامبر(صلى الله علیه وآله) مورد بحث و دقّتى این چنین باشد؛ نه سایر ارکان اسلام که تا آن وقت تبیین شده بود و چنین چیزى است که مى تواند هم سنگ و هم طراز رسالت باشد و چنین چیزى بوده که اظهار آن ممکن بوده است مخالفت هایى را بر انگیزد و بیم خطراتى در آن بوده است.
هر تفسیر دیگرى جز آنچه مربوط به مسأله ولایت و امامت و خلافت است براى آیه بالا گفته شود، با آن تناسبى ندارد.
اگر شما تمام کلمات مفسرانى را که خواسته اند محتواى آیه را به سوى مسائل دیگر منحرف کنند مشاهده کنید؛ می بینید هیچ یک نتوانسته اند مطلبى که در خور تأکیدات آیه باشد ارائه دهند و در واقع از تفسیر آن باز مانده اند.
پی نوشت:
(1). فخر رازى در ذیل این آیه مى گوید: اصحاب آثار (راویان حدیث و سیره نویسان) نوشته اند هنگامى که آیه فوق نازل شد؛ پیامبر(صلى الله علیه وآله) بعد از نزولش بیش از 81 یا 82 روز در قید حیات نبود؛ در مفاتیح الغیب، فخرالدین رازى ابوعبدالله محمد بن عمر، دار احیاء التراث العربى، بیروت، چاپ سوم، 1420، ج 11، ص 288، [سوره مائده، آیه 3] در تفسیر المنار و بعضى از کتب دیگر نیز آمده است که تمام سوره «مائده» در حجة الوداع نازل شده (تفسیر القرآن الحکیم (تفسیر المنار)، محمد رشید بن علی رضا، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1990، ج 6، ص 96) البته بعضى درباره عدد روزهاى فوق، نیز کمتر نقل کرده اند.
منبع: پیام قرآن، مکارم شیرازی، ناصر، با همکاری جمعی از فضلا و دانشمندان، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1386ش، چاپ نهم، ج 9، ص 189.
مطالب مرتبط:
اگر حضرت على علیه السلام در روز غدیر براى خلافت نصب شده بودند، چرا براى اثبات حق خود به آن استناد نکردند؟
چه ضرورتى داشت که پیامبر صلى الله علیه و آله کسى را به عنوان جانشین خود تعیین و معرفى نماید؟
جریان غدیر را شرح دهید و توضیح دهید که تا چه اندازه قطعیت دارد؟
آیه «تبلیغ» ناظر به سه ویژگى مهم است؛ 1- عدم ابلاغ آن برابر است با عدم رسالت الهی. 2- آیه درسوره «مائده» است که آخرین سوره اى است که بر پیامبر(ص) نازل شده، زمانی که تمام ارکان مهم اسلام تبیین شده بود. 3- بعضی در برابر آن، موضع گیرى سختى داشته اند تا جایی که امکان خطر جانی برای پیامبر(ص) بود؛ لذا قرآن تاکید می کند که تو را از خطرات احتمالى مردم حفظ مى کنیم. با توجه به این سه ویژگی، منظور آیه تنها ابلاغ خلافت و جانشینى پیامبر(ص) است و هر تفسیر دیگرى بی تناسب است.
پاسخ تفصیلی:
خداوند در آیه 67 سوره مائده می فرماید: «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ»؛ (اى پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت برتو نازل شده است، به طور کامل [به مردم] ابلاغ کن؛ و اگر چنین نکنى، رسالت او را انجام نداده اى. خداوند تو را از [خطرات احتمالى] مردم، حفظ مى کند؛ و خداوند، گروه کافران [لجوج] را هدایت نمى کند).
اگر ما از تمام روایاتى که درباره شأن نزول «آیه تبلیغ» و همچنین روایاتى که درباره داستان غدیر آمده است صرف نظر کنیم و تنها به محتواى خود آیه و آیات بعد از آن، نظر دقیق بیفکنیم مى توانیم از عمق این آیات وظیفه خود را در برابر مسأله خلافت و جانشینى پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) روشن سازیم.
توضیح اینکه: آیه فوق با تعبیرات مختلفى که در آن وارد شده نشان مى دهد که ناظر به مسأله اى است که داراى سه ویژگى مهم بوده است:
1ـ مسأله اى که از نظر اسلام فوق العاده اهمیّت داشته است تا آنجا که به پیامبر(صلى الله علیه وآله) دستور داده مى شود آن را ابلاغ کند و اگر ابلاغ نکند رسالت پروردگار را ابلاغ نکرده است! و به تعبیر دیگر چیزى بوده است هم سنگ مسأله نبوّت، که اگر انجام نشود رسالت پیامبر(صلى الله علیه وآله) ناتمام مى ماند! «وَ إنَ لَم‌تَفْعَلْ فَما بَلِّغْتَ رِسالَتَهُ».
بدیهى است منظور این نیست که این، یک دستور الهى معمولى بوده و هر دستور الهى ابلاغ نشود رسالت او ابلاغ نشده است؛ زیرا این سخن از قبیل توضیح واضح است و نیازى به بیان ندارد؛ در حالى که ظاهر آیه این است که مسأله مورد نظر داراى اهمیّت ویژه اى است که با کیان رسالت و نبوّت گره خورده است.
2ـ این مسأله حتماً مربوط به نماز و روزه و حجّ و جهاد و زکات و امثال آن از ارکان تعلیمات اسلام نبوده است؛ چرا که آیه در سوره «مائده» است و مى دانیم سوره «مائده» آخرین سوره اى است که بر پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) نازل شده ـ یا از آخرین سوره ها است ـ یعنى در اواخر عمر پربار پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) بوده که قبل از آن تمام ارکان مهم اسلام تبیین شده بود.(1)
3ـ تعبیرات آیه نشان مى دهد که مسأله مورد نظر آیه، مسأله اى بوده است که بعضى در برابر آن موضع گیرى سختى داشته اند تا آنجا که ممکن بوده است، جان پیامبر(صلى الله علیه وآله) به خاطر آن به خطر بیفتد و لذا خداوند حمایت خاص خود را از پیامبرش در این موردِ به خصوص، اعلام مى دارد و به او مى فرماید: (خداوند تو را از مردم [وخطرات احتمالى آنها] محفوظ مى دارد)؛ «وَاللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ». سپس در پایان آیه تاکید می کند: (خداوند جمعیت کافران را هدایت نمی کند)؛ «وَ اللهُ لایَهْدى الْقَومَ الْکافِرینَ».
و این تعبیر خود نشانه دیگرى بر موضع گیرى هاى منفى جمعى از مخالفان است.
مجموع این جهات سه گانه که به خوبى از آیه به دست مى آید نشان مى دهد که منظور از آن، چیزى جز ابلاغ خلافت و جانشینى پیامبر(صلى الله علیه وآله) نبوده است.
آرى تنها چنین چیزى مى تواند در اواخر عمر پیامبر(صلى الله علیه وآله) مورد بحث و دقّتى این چنین باشد؛ نه سایر ارکان اسلام که تا آن وقت تبیین شده بود و چنین چیزى است که مى تواند هم سنگ و هم طراز رسالت باشد و چنین چیزى بوده که اظهار آن ممکن بوده است مخالفت هایى را بر انگیزد و بیم خطراتى در آن بوده است.
هر تفسیر دیگرى جز آنچه مربوط به مسأله ولایت و امامت و خلافت است براى آیه بالا گفته شود، با آن تناسبى ندارد.
اگر شما تمام کلمات مفسرانى را که خواسته اند محتواى آیه را به سوى مسائل دیگر منحرف کنند مشاهده کنید؛ می بینید هیچ یک نتوانسته اند مطلبى که در خور تأکیدات آیه باشد ارائه دهند و در واقع از تفسیر آن باز مانده اند.
پی نوشت:
(1). فخر رازى در ذیل این آیه مى گوید: اصحاب آثار (راویان حدیث و سیره نویسان) نوشته اند هنگامى که آیه فوق نازل شد؛ پیامبر(صلى الله علیه وآله) بعد از نزولش بیش از 81 یا 82 روز در قید حیات نبود؛ در مفاتیح الغیب، فخرالدین رازى ابوعبدالله محمد بن عمر، دار احیاء التراث العربى، بیروت، چاپ سوم، 1420، ج 11، ص 288، [سوره مائده، آیه 3] در تفسیر المنار و بعضى از کتب دیگر نیز آمده است که تمام سوره «مائده» در حجة الوداع نازل شده (تفسیر القرآن الحکیم (تفسیر المنار)، محمد رشید بن علی رضا، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1990، ج 6، ص 96) البته بعضى درباره عدد روزهاى فوق، نیز کمتر نقل کرده اند.
منبع: پیام قرآن، مکارم شیرازی، ناصر، با همکاری جمعی از فضلا و دانشمندان، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1386ش، چاپ نهم، ج 9، ص 189.
مطالب مرتبط:
اگر حضرت على علیه السلام در روز غدیر براى خلافت نصب شده بودند، چرا براى اثبات حق خود به آن استناد نکردند؟
چه ضرورتى داشت که پیامبر صلى الله علیه و آله کسى را به عنوان جانشین خود تعیین و معرفى نماید؟
جریان غدیر را شرح دهید و توضیح دهید که تا چه اندازه قطعیت دارد؟
