چشم زخم، واقعیّت یا خرافه!
پرسش :
آیا اعتقاد داشتن به چشم زخم درسته یا اینکه خرافه است؟
پاسخ :
آیا چشم زخم کارساز است؟ چگونه می توان آثار آن را دفع نمود؟
آیا به همراه داشتن (و ان یکاد...) برای جلوگیری از چشم بد موثر است؟
آیا دعا نویسی برای رفع چشم زخم و وسوسه از نظر اسلام مشروعیت دارد؟
آیا چشم زخم از اعتقادات اعراب بوده که قرآن از آن متأثر شده است؟
پاسخ اجمالی:
چشم زخم، از نظر عقلى و علمی امر محالى نیست، کما اینکه خواب مغناطیسى از طریق نیروى چشم ها است. دانشمندان معتقدند در بعضى از چشم ها نیروى مغناطیسى خاصى نهفته شده که کارائى زیادى دارد و حتى با تمرین و ممارست مى توان آن را پرورش داد. کما اینکه اشعه نامرئی مثل لیزر قدرت تخریب بالایی دارد.
پاسخ تفصیلی:
بسیارى از مردم معتقدند در بعضى از چشم ها، اثر مخصوصى است که، وقتى از روى اعجاب به چیزى بنگرند، ممکن است آن را از بین ببرد، یا درهم بشکند، و اگر انسان است، بیمار یا دیوانه کند.
این مسأله، از نظر عقلى امر محالى نیست، چه این که بسیارى از دانشمندان امروز معتقدند در بعضى از چشم ها، نیروى مغناطیسى خاصى نهفته شده، که کارائى زیادى دارد، حتى با تمرین و ممارست مى توان آن را پرورش داد، خواب مغناطیسى از طریق همین نیروى مغناطیسى چشم ها است.
در دنیائى که «اشعه لیزر» ـ که شعاعى است نامرئى ـ مى تواند کارى کند که از هیچ سلاح مخربى ساخته نیست، پذیرش وجود نیروئى در بعضى از چشم ها که از طریق امواج مخصوص، در طرف مقابل اثر بگذارد، چیز عجیبى نخواهد بود.
بسیارى نقل مى کنند با چشم خود افرادى را دیده اند که داراى این نیروى مرموز چشم بوده اند، و افراد یا حیوانات یا اشیائى را از طریق چشم زدن از کار انداخته اند. لذا، نه تنها نباید اصرارى در انکار این امور داشت، باید امکان وجود آن را از نظر عقل و علم پذیرفت.
در روایات اسلامى نیز، تعبیرات مختلفى دیده مى شود، که وجود چنین امرى را اجمالاً تأئید مى کند. در حدیثى مى خوانیم: «اسماء بنت عمیس» خدمت پیامبر(صلى الله علیه وآله) عرض کرد: گاه به فرزندان «جعفر» چشم مى زنند، آیا «رُقْیَه»اى براى آنها بگیرم (منظور از «رقیه» دعاهائى است که مى نویسند و افراد براى جلوگیرى از چشم زخم با خود نگه مى دارند و آن را «تعویذ» نیز مى گویند). پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود:
«نَعَمْ، فَلَوْ کانَ شَىْءٌ یَسْبِقُ الْقَدَرَ لَسَبَقَهُ الْعَیْنُ»؛
آرى، مانعى ندارد، اگر چیزى مى توانست بر قضا و قدر پیشى گیرد، چشم زدن بود.(1)
و در حدیث دیگرى آمده است: امیر مؤمنان(علیه السلام) فرمود: پیامبر براى امام حسن و امام حسین «رُقْیَه» گرفت، و این دعا را خواند:
«أُعِیذُکُما بِکَلِماتِ التّامَّةِ وَ أَسْماءِ اللّهِ الْحُسْنَى کُلِّها عامَّةً، مِنْ شَرِّ السّامَّةِ وَ الْهامَّةِ، وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ عَیْن لامَّة، وَ مِنْ شَرِّ حاسِد إِذا حَسَدَ»؛
شما را به تمام کلمات و اسماء حسناى خداوند، از شرّ مرگ، حیوانات موذى، و هر چشم بد، و حسود، آنگاه که حسد ورزد مى سپارم، سپس، پیامبر(صلى الله علیه وآله) نگاهى به ما کرد و فرمود: این چنین حضرت ابراهیم(علیه السلام) براى اسماعیل و اسحاق تعویذ نمود.(2)
در «نهج البلاغه» نیز آمده است:
«أَلْعَیْنُ حَقٌّ وَ الرَّقْىُ حَقٌّ»؛
چشم زخم حق است و توسل به دعا براى دفع آن نیز حق است.(3)
ذکر این نکته لازم است که هیچ مانعى ندارد، این دعاها و توسل ها به فرمان خداوند جلوى تأثیر نیروى مرموز مغناطیسى چشم ها را بگیرد، همان گونه که دعاها در بسیارى از عوامل مخرب دیگر اثر مى گذارد و آنها را به فرمان خدا خنثى مى کند.
این نیز لازم به یادآورى است که قبول تأثیر چشم زخم به طور اجمال، به این معنى نیست که، به کارهاى خرافى و اعمال عوامانه در این گونه موارد پناه برده شود، که هم بر خلاف دستورات شرع است، و هم سبب شک و تردید افراد ناآگاه در اصل موضوع، همان گونه که آلوده شدن بسیارى از حقایق با خرافات، این تأثیر نامطلوب را در اذهان گذارده است.
پی نوشت:
(1). «مجمع البیان»، جلد 10، صفحه 341.
(2). «نور الثقلین»، جلد 5، صفحه 400.
(3). « نهج البلاغه»، کلمات قصار، جمله 400( این حدیث در« صحیح بخارى»، جلد 7، صفحه 171، باب« العین حق» نیز به این صورت نقل شده است: العین حق) در« المعجم المفهرس لالفاظ الحدیث النبوى» همین معنى از منابع مختلفى نقل شده است( جلد 4، صفحه 451).
منبع: تفسیر نمونه، آیت الله العظمی مکارم شیرازی، دار الکتب الإسلامیه، چاپ بیست و ششم، ج 24، ص 431.
پرسش های مرتبط:
آیا مسئله چشم زخم حقیقت دارد؟ حکمت آن چیست؟چشم زخم، از نظر عقلى و علمی امر محالى نیست، کما اینکه خواب مغناطیسى از طریق نیروى چشم ها است. دانشمندان معتقدند در بعضى از چشم ها نیروى مغناطیسى خاصى نهفته شده که کارائى زیادى دارد و حتى با تمرین و ممارست مى توان آن را پرورش داد. کما اینکه اشعه نامرئی مثل لیزر قدرت تخریب بالایی دارد.
پاسخ تفصیلی:
بسیارى از مردم معتقدند در بعضى از چشم ها، اثر مخصوصى است که، وقتى از روى اعجاب به چیزى بنگرند، ممکن است آن را از بین ببرد، یا درهم بشکند، و اگر انسان است، بیمار یا دیوانه کند.
این مسأله، از نظر عقلى امر محالى نیست، چه این که بسیارى از دانشمندان امروز معتقدند در بعضى از چشم ها، نیروى مغناطیسى خاصى نهفته شده، که کارائى زیادى دارد، حتى با تمرین و ممارست مى توان آن را پرورش داد، خواب مغناطیسى از طریق همین نیروى مغناطیسى چشم ها است.
در دنیائى که «اشعه لیزر» ـ که شعاعى است نامرئى ـ مى تواند کارى کند که از هیچ سلاح مخربى ساخته نیست، پذیرش وجود نیروئى در بعضى از چشم ها که از طریق امواج مخصوص، در طرف مقابل اثر بگذارد، چیز عجیبى نخواهد بود.
بسیارى نقل مى کنند با چشم خود افرادى را دیده اند که داراى این نیروى مرموز چشم بوده اند، و افراد یا حیوانات یا اشیائى را از طریق چشم زدن از کار انداخته اند. لذا، نه تنها نباید اصرارى در انکار این امور داشت، باید امکان وجود آن را از نظر عقل و علم پذیرفت.
در روایات اسلامى نیز، تعبیرات مختلفى دیده مى شود، که وجود چنین امرى را اجمالاً تأئید مى کند. در حدیثى مى خوانیم: «اسماء بنت عمیس» خدمت پیامبر(صلى الله علیه وآله) عرض کرد: گاه به فرزندان «جعفر» چشم مى زنند، آیا «رُقْیَه»اى براى آنها بگیرم (منظور از «رقیه» دعاهائى است که مى نویسند و افراد براى جلوگیرى از چشم زخم با خود نگه مى دارند و آن را «تعویذ» نیز مى گویند). پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود:
«نَعَمْ، فَلَوْ کانَ شَىْءٌ یَسْبِقُ الْقَدَرَ لَسَبَقَهُ الْعَیْنُ»؛
آرى، مانعى ندارد، اگر چیزى مى توانست بر قضا و قدر پیشى گیرد، چشم زدن بود.(1)
و در حدیث دیگرى آمده است: امیر مؤمنان(علیه السلام) فرمود: پیامبر براى امام حسن و امام حسین «رُقْیَه» گرفت، و این دعا را خواند:
«أُعِیذُکُما بِکَلِماتِ التّامَّةِ وَ أَسْماءِ اللّهِ الْحُسْنَى کُلِّها عامَّةً، مِنْ شَرِّ السّامَّةِ وَ الْهامَّةِ، وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ عَیْن لامَّة، وَ مِنْ شَرِّ حاسِد إِذا حَسَدَ»؛
شما را به تمام کلمات و اسماء حسناى خداوند، از شرّ مرگ، حیوانات موذى، و هر چشم بد، و حسود، آنگاه که حسد ورزد مى سپارم، سپس، پیامبر(صلى الله علیه وآله) نگاهى به ما کرد و فرمود: این چنین حضرت ابراهیم(علیه السلام) براى اسماعیل و اسحاق تعویذ نمود.(2)
در «نهج البلاغه» نیز آمده است:
«أَلْعَیْنُ حَقٌّ وَ الرَّقْىُ حَقٌّ»؛
چشم زخم حق است و توسل به دعا براى دفع آن نیز حق است.(3)
ذکر این نکته لازم است که هیچ مانعى ندارد، این دعاها و توسل ها به فرمان خداوند جلوى تأثیر نیروى مرموز مغناطیسى چشم ها را بگیرد، همان گونه که دعاها در بسیارى از عوامل مخرب دیگر اثر مى گذارد و آنها را به فرمان خدا خنثى مى کند.
این نیز لازم به یادآورى است که قبول تأثیر چشم زخم به طور اجمال، به این معنى نیست که، به کارهاى خرافى و اعمال عوامانه در این گونه موارد پناه برده شود، که هم بر خلاف دستورات شرع است، و هم سبب شک و تردید افراد ناآگاه در اصل موضوع، همان گونه که آلوده شدن بسیارى از حقایق با خرافات، این تأثیر نامطلوب را در اذهان گذارده است.
پی نوشت:
(1). «مجمع البیان»، جلد 10، صفحه 341.
(2). «نور الثقلین»، جلد 5، صفحه 400.
(3). « نهج البلاغه»، کلمات قصار، جمله 400( این حدیث در« صحیح بخارى»، جلد 7، صفحه 171، باب« العین حق» نیز به این صورت نقل شده است: العین حق) در« المعجم المفهرس لالفاظ الحدیث النبوى» همین معنى از منابع مختلفى نقل شده است( جلد 4، صفحه 451).
منبع: تفسیر نمونه، آیت الله العظمی مکارم شیرازی، دار الکتب الإسلامیه، چاپ بیست و ششم، ج 24، ص 431.
پرسش های مرتبط:
آیا چشم زخم کارساز است؟ چگونه می توان آثار آن را دفع نمود؟
آیا به همراه داشتن (و ان یکاد...) برای جلوگیری از چشم بد موثر است؟
آیا دعا نویسی برای رفع چشم زخم و وسوسه از نظر اسلام مشروعیت دارد؟
آیا چشم زخم از اعتقادات اعراب بوده که قرآن از آن متأثر شده است؟
