گشت امر به معروف
پرسش :
آیا بهتر نیست فقط گشت امر به معروف و یا نیروهای آموزش دیده با رعایت شرایط امر به معروف کنند و دیگران دخالت نکنند و یا کارهای خودسرانه انجام ندهند؟
پاسخ :
در خصوص امر به معروف و نهی از منکر بدون شک بر همگانی بودن آن تأکید شده است. خواه بگوییم به وجوب عینی[۱] یا کفایی[۲] زیرا در وجوب کفایی نیز، وجوب، به عموم تعلّق گرفته، هر چند با انجام دادن بعضی، از سایرین ساقط می شود. در قرآن مجید می خوانیم:
«کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَر»؛[۳] «شما بهترین امتی بودید که به سود انسان ها آفریده شده اند؛ (چه این که) امر به معروف و نهی از منکر می کنید»
البته انجام وظیفه «امر به معروف و نهی از منکر»، در دو سطح قابل اجرا می باشد.
۱ – در سطح عموم اُمّت اسلامی به گونهای که هر فردی در حد توان خود، دیگری را امر به معروف و نهی از منکر نماید.
۲ – علاوه بر مسئولیت همگانی، افراد ویژه ای نیز، خود را مجهز و آماده برای اجرای این دو فرضیه مهم نمایند، و در این راه، مقدمات لازم مانند علم و تجربه و تجهیزات مناسب و شرایط دیگر را فرا گیرند. به ویژه این که برخی از مراحل امر به معروف و نهی از منکر نیاز به پشتوانه های قدرتمند مادی و معنوی جهت ترویج معروف و برخورد با منکرات دارد. لذا چه بسا آیه «کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ …» نظر مسئولیت همگانی داشته باشد و آیه «وَلْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّهٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ …» ناظر به شکل دوم امر به معروف و نهی از منکر باشد.[۴]
وظیفه مردم
اگر نیروی انتظامی در برخورد با مفاسد اجتماعی از خود جدیت نشان ندهد، وظیفه مردم چیست؟
در این باره مراجع بزرگوار تقلید چنین بیان داشته اند که:
بر همه مکلّفان، امر به معروف و نهی از منکر واجب است و اگر نیروی انتظامی به این فریضه عمل نکند، تکلیف از دیگران ساقط نمی شود؛ بلکه با فراهم بودن شرایط آن، بر سایرین نیز واجب است. البته چنانچه نیاز به اقدام و برخورد فیزیکی باشد، این امر بدون اجازه حاکم شرع جایز نیست.[۵]
مقام معظم رهبری نیز در پاسخ به سؤالی در همین زمینه فرموده اند:
«با توجه به این که در زمان حاکمیت و اقتدار حکومت اسلامی می توان مراتب دیگر امر به معروف و نهی از منکر را که بعد از مرحله ی امر و نهی زبانی هستند به نیروهای امنیتی داخلی (پلیس) و قوه ی قضاییه واگذار کرد، به خصوص در مواردی که برای جلوگیری از ارتکاب معصیت چاره ای جز اعمال قدرت از طریق تصرف در اموال کسی که فعل حرام انجام می دهد یا تعزیر و حبس او و مانند آن نیست، در چنین زمانی با حاکمیت و اقتدار چنین حکومت اسلامی، واجب است مکلّفین در امر به معروف و نهی از منکر به امر و نهی زبانی اکتفا کنند و در صورت نیاز به توسل به زور، موضوع را به مسئولین ذیربط در نیروی انتظامی و قوه ی قضاییه ارجاع دهند».[۶]
پی نوشتها:
[۱] – واجب عینی واجبی است که همه، مکلفند به آن، عمل کنند مانند نمازهای واجب پنجگانه در شبانه روز.
[۲] – واجب کفایی نیز همگانی است، ولی با عمل کردن یک یا چند نفر به آن، تکلیف از بقیه، ساقط می شود مانند نماز میت.
[۳] – آل عمران (۳)، آیه ۱۱۰٫
[۴] – ر.ک: آیت الله حسین نوری همدانی، محمد محمدی اشتهاردی، امر به معروف و نهی از منکر، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶ش، چهارم، ص۳۷- ۴۵٫
[۵] – امام و فاضل، توضیح المسائل مراجع، م۲۸۲۴؛ صافى، جامع الاحکام، ج۲، س ۱۴۵۵ و ۱۴۵۶؛ نورى، توضیح المسائل، م۲۸۱۱؛ مکارم، استفتاءآت، ج۲، س ۱۳۷۳؛ خامنه اى، اجوبه الاستفتاءآت، س ۱۰۵۴ و ۱۰۶۳؛ تبریزى، منهاج الصالحین، ج۱، م۱۲۷۲ و ۱۲۷۳؛ سیستانى، منهاج الصالحین، ج ۱، م۱۲۷۲ و ۱۲۷۳؛ وحید، منهاج الصالحین، ج۲، م۱۲۷۲ و ۱۲۷۳٫
آیت‌الله بهجت بر همه مکلفان، امر به معروف و نهى از منکر واجب است و اگر نیروى انتظامى به این فریضه عمل نکند، تکلیف از دیگران ساقط نمى شود؛ بلکه با فراهم بودن شرایط آن، بر سایرین نیز واجب است. در جایى که منجر به جراحت بشود، نهى از منکر جایز نیست و اجازه مجتهد جامع شرایط نیز بنا بر احتیاط واجب کفایت نمى کند. (بهجت، توضیح المسائل، م۱۶۱۱).
[۶] – اجوبه الاستفتاءآت، حضرت آیت‌الله خامنه ای، امر به معروف و نهی از منکر، ص۲۳۲، سؤال۱۰۶۴٫
منبع: پرسش ها و پاسخ های دانشجویی، دفتر پنجاه و هشتم، امر به معروف و نهی از منکر، تدوین: سیدحسن موسوی، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، دفتر نشر معارف، 1394.
«کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَر»؛[۳] «شما بهترین امتی بودید که به سود انسان ها آفریده شده اند؛ (چه این که) امر به معروف و نهی از منکر می کنید»
البته انجام وظیفه «امر به معروف و نهی از منکر»، در دو سطح قابل اجرا می باشد.
۱ – در سطح عموم اُمّت اسلامی به گونهای که هر فردی در حد توان خود، دیگری را امر به معروف و نهی از منکر نماید.
۲ – علاوه بر مسئولیت همگانی، افراد ویژه ای نیز، خود را مجهز و آماده برای اجرای این دو فرضیه مهم نمایند، و در این راه، مقدمات لازم مانند علم و تجربه و تجهیزات مناسب و شرایط دیگر را فرا گیرند. به ویژه این که برخی از مراحل امر به معروف و نهی از منکر نیاز به پشتوانه های قدرتمند مادی و معنوی جهت ترویج معروف و برخورد با منکرات دارد. لذا چه بسا آیه «کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ …» نظر مسئولیت همگانی داشته باشد و آیه «وَلْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّهٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ …» ناظر به شکل دوم امر به معروف و نهی از منکر باشد.[۴]
وظیفه مردم
اگر نیروی انتظامی در برخورد با مفاسد اجتماعی از خود جدیت نشان ندهد، وظیفه مردم چیست؟
در این باره مراجع بزرگوار تقلید چنین بیان داشته اند که:
بر همه مکلّفان، امر به معروف و نهی از منکر واجب است و اگر نیروی انتظامی به این فریضه عمل نکند، تکلیف از دیگران ساقط نمی شود؛ بلکه با فراهم بودن شرایط آن، بر سایرین نیز واجب است. البته چنانچه نیاز به اقدام و برخورد فیزیکی باشد، این امر بدون اجازه حاکم شرع جایز نیست.[۵]
مقام معظم رهبری نیز در پاسخ به سؤالی در همین زمینه فرموده اند:
«با توجه به این که در زمان حاکمیت و اقتدار حکومت اسلامی می توان مراتب دیگر امر به معروف و نهی از منکر را که بعد از مرحله ی امر و نهی زبانی هستند به نیروهای امنیتی داخلی (پلیس) و قوه ی قضاییه واگذار کرد، به خصوص در مواردی که برای جلوگیری از ارتکاب معصیت چاره ای جز اعمال قدرت از طریق تصرف در اموال کسی که فعل حرام انجام می دهد یا تعزیر و حبس او و مانند آن نیست، در چنین زمانی با حاکمیت و اقتدار چنین حکومت اسلامی، واجب است مکلّفین در امر به معروف و نهی از منکر به امر و نهی زبانی اکتفا کنند و در صورت نیاز به توسل به زور، موضوع را به مسئولین ذیربط در نیروی انتظامی و قوه ی قضاییه ارجاع دهند».[۶]
پی نوشتها:
[۱] – واجب عینی واجبی است که همه، مکلفند به آن، عمل کنند مانند نمازهای واجب پنجگانه در شبانه روز.
[۲] – واجب کفایی نیز همگانی است، ولی با عمل کردن یک یا چند نفر به آن، تکلیف از بقیه، ساقط می شود مانند نماز میت.
[۳] – آل عمران (۳)، آیه ۱۱۰٫
[۴] – ر.ک: آیت الله حسین نوری همدانی، محمد محمدی اشتهاردی، امر به معروف و نهی از منکر، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶ش، چهارم، ص۳۷- ۴۵٫
[۵] – امام و فاضل، توضیح المسائل مراجع، م۲۸۲۴؛ صافى، جامع الاحکام، ج۲، س ۱۴۵۵ و ۱۴۵۶؛ نورى، توضیح المسائل، م۲۸۱۱؛ مکارم، استفتاءآت، ج۲، س ۱۳۷۳؛ خامنه اى، اجوبه الاستفتاءآت، س ۱۰۵۴ و ۱۰۶۳؛ تبریزى، منهاج الصالحین، ج۱، م۱۲۷۲ و ۱۲۷۳؛ سیستانى، منهاج الصالحین، ج ۱، م۱۲۷۲ و ۱۲۷۳؛ وحید، منهاج الصالحین، ج۲، م۱۲۷۲ و ۱۲۷۳٫
آیت‌الله بهجت بر همه مکلفان، امر به معروف و نهى از منکر واجب است و اگر نیروى انتظامى به این فریضه عمل نکند، تکلیف از دیگران ساقط نمى شود؛ بلکه با فراهم بودن شرایط آن، بر سایرین نیز واجب است. در جایى که منجر به جراحت بشود، نهى از منکر جایز نیست و اجازه مجتهد جامع شرایط نیز بنا بر احتیاط واجب کفایت نمى کند. (بهجت، توضیح المسائل، م۱۶۱۱).
[۶] – اجوبه الاستفتاءآت، حضرت آیت‌الله خامنه ای، امر به معروف و نهی از منکر، ص۲۳۲، سؤال۱۰۶۴٫
منبع: پرسش ها و پاسخ های دانشجویی، دفتر پنجاه و هشتم، امر به معروف و نهی از منکر، تدوین: سیدحسن موسوی، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، دفتر نشر معارف، 1394.
