آثار فردی و اجتماعی امر به معروف و نهی از منکر
پرسش :
امر به معروف و نهی از منکر چه تأثیری در زندگی فردی دارد و چه نقشی در «تکامل جامعه» ایفا می کند؟
پاسخ :
امر به معروف و نهی از منکر، آثار و برکات مادی و معنوی فراوانی در زندگی فردی و اجتماعی بر جای می گذارد که به طور مختصر اشاره می شود:
سلامت دنیا و آخرتی:
امام علی(علیه السلام) فرمود:
«ثَلاث خِصال مَن کُنَّ فیه سَلِمَت له الدّنیا و الآخره: مَن أمَر بالمعروف و أئتَمربه، وَ نَهی عَن المنکَر و انتَهی عنه، وَ حافَظَ عَلی حُدود الله»؛[۱] «هر کس سه خصلت و ویژگی را داشته باشد، در دنیا و آخرتش سالم (و سودمند) خواهد بود: کسی که امر به معروف کند و خودش نیز به آن گردن نهد. و کسی که نهی از منکر کند و خود نیز بدان روی نیاورد. و کسی که حدود الهی را محافظت و پاسداری نماید».
عزت:
حضرت باقر(علیه السلام) می فرماید:
«الْأَمْرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیُ عَنِ الْمُنْکَرِ خَلْقَانِ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ فَمَنْ نَصَرَهُمَا أَعَزَّهُ اللَّهُ وَ مَنْ خَذَلَهُمَا خَذَلَهُ اللَّه»؛[۲] «امر به معروف و نهی از منکر دو مخلوق از مخلوقات خدای عزوجل هستند. پس کسی که آن دو را یاری کند خدا او را عزیز کند و کسی که آنها را یاری نکند خدا او را یاری نخواهد کرد»
نجات از بلای الهی:
درباره اصحاب سبت و گروهی از یهودیان که در روز شنبه صید بر آنان تحریم شده بود، عده ای با حیله شرعی حوضچه هایی در ساحل حفر کردند تا بر اثر جزر و مدّ دریا، ماهی ها در حوضچه ها جمع شوند و بعد در روز بعد آنها را صید نمایند.
در این ماجرا عده ای بی طرف بودند و عده ای نهی از منکر می نمودند. براساس قرآن کریم وقتی عذاب الهی نازل گشته فقط ناهیان از منکر نجات یافتند، اما خطاکاران و حتی تماشا چیان بی طرف هلاک شدند.[۳]
«فَلَمَّا نَسُوا ما ذُکِّرُوا بِهِ أَنْجَیْنَا الَّذینَ یَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ وَ أَخَذْنَا الَّذینَ ظَلَمُوا بِعَذابٍ بَئیسٍ بِما کانُوا یَفْسُقُونَ»؛[۴]«پس چون آنچه را که به انان تذکر داده شده بود، فراموش کردند، ما نهی کنندگان از بدی را نجات دادیم و کسانی را که فسق، می ورزیدند، به عذاب زیان بار گرفتار کردیم».
شرکت در ثواب دیگران:
رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
«مَنْ … یَأْمُرْ بِمَعْرُوفٍ أَوْ یَنْهَ عَنْ مُنْکَرٍ أَوْ دَلَّ عَلَی خَیْرٍ أَوْ أَشَارَ بِهِ فَهُوَ شَرِیکٌ وَ مَنْ أَمَرَ بِشَرٍّ أَوْ دَلَّ عَلَیْهِ أَوْ أَشَارَ بِهِ فَهُوَ شَرِیکٌ»؛[۵] «هر کس امر به معروف و نهی از منکر کند، یا به کار خیری راهنمایی نماید، یا حتی اشاره ی بدان نماید، (راه خوب و کار نیک را با اشاره نشان دهد.) پس او (در ثواب آن عمل) شریک است. هر کس به کار بد، (بدی ها) امر کند یا بدان دلالت و یا اشاره نماید، او نیز (در گناه آن عمل) شریک است».
رهایی از دوزخ:
نبی اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
«رَأَیْتُ رَجُلًا مِنْ أُمَّتِی فِی الْمَنَامِ قَدْ أَخَذَتْهُ الزَّبَانِیَهُ مِنْ کُلِّ مَکَانٍ فَجَاءَهُ أَمْرُهُ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهْیُهُ عَنِ الْمُنْکَرِ فَخَلَّصَاهُ مِنْ بَیْنِهِمْ وَ جَعَلَاهُ مَعَ الْمَلَائِکَه»؛[۶] «شبی در خواب دیدم که شعله های آتش (دوزخ) مردی را در برگرفته اند ولی امر به معروف و نهی از منکر آمدند و او را از آتش نجات داده با فرشتگان قرارش دادند»
آثار اجتماعی امر به معروف و نهی از منکر:
امر به معروف و نهی از منکر ارزندهنده عدالت اجتماعی
نظارت عمومی، زمینه ی فراگیری عدالت اجتماعی را فراهم می سازد و ضمن تعدیل ثروت های جامعه، زندگی عادلانه ای برای اقشار مختلف مردم فراهم خواهد.
«أَنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ… وَ قِسْمَهِ الْفَیْ ءِ وَ الْغَنَائِمِ وَ أَخْذِ الصَّدَقَاتِ مِنْ مَوَاضِعِهَا وَ وَضْعِهَا فِی حَقِّهَا»؛[۷] «(امر به معروف و نهی از منکر). همچنین تقسیم (عادلانه ی) بیت المال و غنائم را در پی دارد و صدقات (مالیات های شرعی) از جاهای لازم گرفته شده در جای حق و مناسب مصرف می شود».
جلوگیری از انحراف دستگاه های حکومتی
نظام اجتماع از طریق امر به معروف و نهی از منکر با اجرای این فریضه الهی است که مردم بر عملکرد دولت نظارتی مستمر خواهند داشت و کارهای هر یک از مسئولان و مأموران دولتی را زیر ذرّه بین خواهند برد و با اظهار نظر خویش از راه های ممکن، آنان را بر پیاده کردن صحیح قوانین وادار خواهند ساخت و از کم کاری، کارشکنی، نقض قانون، خیانت و وطن فروشی احتمالی آنان جلوگیری خواهند کرد.[۸]
در این مورد نیز حضرت امام باقر(علیه السلام) می فرماید:
«… بها … یَسْتَقِیمُ الْأَمْرُ»؛[۹] «به وسیله امر به معروف و نهی از منکر امر (حکومت)، مستقیم می گردد.با اجرای این فریضه، حکومت اصلاح شده و قوام می یابد».
مقام معظم رهبری نیز در اهمیت امر به معروف و نهی از منکر می فرماید:
«جامعه اسلامی با امر به معروف و نهی از منکر زنده می ماند، قوام حکومت اسلامی به امر به معروف و نهی از منکر است. بقای حاکمیت اخیار (فرهیختگان) به این است که در جامعه، امر به معروف و نهی از منکر زنده باشد».[۱۰]
حلال شدن درآمدها
از دیگر آثار و برکات امر به معروف و نهی از منکر حلال شدن درآمدها می باشد چرا که با انجام این فریضه است که راه های صحیح کسب و تجارت و پیشرفت صنعت هموار گشته و هر کسی در خور استعداد خویش به امرار معاش می پردازد و از طرفی بیکاری، گرانران فروشی، احتکار، اختلاس، قاچاق، رشوه، کم فروشی و کسب و کار زیان آور و سایر انحرافات اقتصادی ریشه کن گشته کسب و درآمد مردم حلال و پاکیزه می گردد.
«بها … تَحِلُّ الْمَکَاسِب »؛[۱۱] «به وسیله امر به معروف و نهی از منکر کسب و کارها حلال می شود».[۱۲]
عمران و آبادی زمین
سلامتی جامعه و فراوانی خیر و برکت آبادی و عمران زمین از دیگر ثمرات برجسته امر به معروف و نهی از منکر می باشد.
«لَا تَزَالُ أُمَّتِی بِخَیْرٍ مَا أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَ تَعَاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَ التَّقْوَی فَإِذَا لَمْ یَفْعَلُوا ذَلِکَ نُزِعَتْ مِنْهُمُ الْبَرَکَات»[۱۳]؛ «تا زمانی که امّت من امر به معروف و نهی از منکر کنند، و در کار نیک به یاری یک دیگر برخیزند، بر خیر و سلامتند؛ و چون چنین نکنند، برکات از ایشان گرفته می شود».
امام باقر(علیه السلام) در بیان یکی دیگر از برکات امر به معروف نیز بیان داشته «بها … تُعْمَرُ الْأَرْضُ»؛[۱۴] «به وسیله امر به معروف و نهی از منکر زمین آباد می شود».
تقویت روحیه نقد و نقدپذیری در جامعه
تقویت روحیه نقدپذیری انسان با اجرای این دو فریضه امکان پذیر می شود؛ وقتی به صورت مکرر انسان مورد نقد خیرخواهانه دیگران واقع شود، روحیه نقدپذیری در او احیاء و تقویت می شود. فرد وقتی که از طریق امر به معروف و نهی از منکر عملش در بوته نقد گذاشته شد، آستانه تحملش بالا می رود و خود همین عمل باعث اصلاح او خواهد گردید.[۱۵]
پی نوشتها:
[۱] – مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ۱۲، ص ۲۰۷
[۲] – مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل؛ ج ۱۲؛ ص۱۸۱٫ الکافی (ط – دارالحدیث) / ج ۹ / ۴۹۲ / ۲۸ – باب الأمر بالمعروف و النهی عن المنکر…، ص۴۸۱ منبع اصلی.
[۳] – تفسیر نمونه، ج ۶، ص ۴۲۲
[۴] – اعراف (۷)، آیه ۱۶۵
[۵] – اعراف (۷)، آیه ۱۶۵
[۶] – مستدرک الوسایل، ج۱۲، ص ۱۸۱
[۷] – وسایل الشیعه، ج۱۱، ص ۴۰۳
[۸] – مرکز تحقیقات اسلامی سپاه، امر به معروف و نهی از منکر، نمایندگی ولی فقیه در سپاه، ۱۳۷۶، سوم، ص ۱۰۹
[۹] – وسائل الشیعه، ج ۱۶، ص ۱۱۹
[۱۰] – روزنامه جمهوری اسلامی، ۸/۵/۱۳۷۱
[۱۱] – وسائل الشیعه، ج ۱۶، ص ۱۱۹
[۱۲] – مرکز تحقیقات اسلامی سپاه، امر به معروف و نهی از منکر، نمایندگی ولی فقیه در سپاه، ۱۳۷۶، سوم، ص ۱۱۴
[۱۳] – وسائل الشیعه، ج ۱۶، ص ۱۲۳
[۱۴] – وسائل الشیعه ج ۱۶، ص ۱۱۹
[۱۵] – کارکردهای تربیتی امر به معروف و نهی از منکر، محمدغلام احمد زاده، مجموعه مقالات همایش علمی امر به معروف و نهی از منکر، دانشگاه مذاهب اسلامی، ۱۳۸۷ش، اول، ص۳۰۹- ۳۳۵
منبع: پرسش ها و پاسخ های دانشجویی، دفتر پنجاه و هشتم، امر به معروف و نهی از منکر، تدوین: سیدحسن موسوی، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، دفتر نشر معارف، 1394.
امر به معروف و نهی از منکر، آثار و برکات مادی و معنوی فراوانی در زندگی فردی و اجتماعی بر جای می گذارد که به طور مختصر اشاره می شود:
سلامت دنیا و آخرتی:
امام علی(علیه السلام) فرمود:
«ثَلاث خِصال مَن کُنَّ فیه سَلِمَت له الدّنیا و الآخره: مَن أمَر بالمعروف و أئتَمربه، وَ نَهی عَن المنکَر و انتَهی عنه، وَ حافَظَ عَلی حُدود الله»؛[۱] «هر کس سه خصلت و ویژگی را داشته باشد، در دنیا و آخرتش سالم (و سودمند) خواهد بود: کسی که امر به معروف کند و خودش نیز به آن گردن نهد. و کسی که نهی از منکر کند و خود نیز بدان روی نیاورد. و کسی که حدود الهی را محافظت و پاسداری نماید».
عزت:
حضرت باقر(علیه السلام) می فرماید:
«الْأَمْرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیُ عَنِ الْمُنْکَرِ خَلْقَانِ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ فَمَنْ نَصَرَهُمَا أَعَزَّهُ اللَّهُ وَ مَنْ خَذَلَهُمَا خَذَلَهُ اللَّه»؛[۲] «امر به معروف و نهی از منکر دو مخلوق از مخلوقات خدای عزوجل هستند. پس کسی که آن دو را یاری کند خدا او را عزیز کند و کسی که آنها را یاری نکند خدا او را یاری نخواهد کرد»
نجات از بلای الهی:
درباره اصحاب سبت و گروهی از یهودیان که در روز شنبه صید بر آنان تحریم شده بود، عده ای با حیله شرعی حوضچه هایی در ساحل حفر کردند تا بر اثر جزر و مدّ دریا، ماهی ها در حوضچه ها جمع شوند و بعد در روز بعد آنها را صید نمایند.
در این ماجرا عده ای بی طرف بودند و عده ای نهی از منکر می نمودند. براساس قرآن کریم وقتی عذاب الهی نازل گشته فقط ناهیان از منکر نجات یافتند، اما خطاکاران و حتی تماشا چیان بی طرف هلاک شدند.[۳]
«فَلَمَّا نَسُوا ما ذُکِّرُوا بِهِ أَنْجَیْنَا الَّذینَ یَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ وَ أَخَذْنَا الَّذینَ ظَلَمُوا بِعَذابٍ بَئیسٍ بِما کانُوا یَفْسُقُونَ»؛[۴]«پس چون آنچه را که به انان تذکر داده شده بود، فراموش کردند، ما نهی کنندگان از بدی را نجات دادیم و کسانی را که فسق، می ورزیدند، به عذاب زیان بار گرفتار کردیم».
شرکت در ثواب دیگران:
رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
«مَنْ … یَأْمُرْ بِمَعْرُوفٍ أَوْ یَنْهَ عَنْ مُنْکَرٍ أَوْ دَلَّ عَلَی خَیْرٍ أَوْ أَشَارَ بِهِ فَهُوَ شَرِیکٌ وَ مَنْ أَمَرَ بِشَرٍّ أَوْ دَلَّ عَلَیْهِ أَوْ أَشَارَ بِهِ فَهُوَ شَرِیکٌ»؛[۵] «هر کس امر به معروف و نهی از منکر کند، یا به کار خیری راهنمایی نماید، یا حتی اشاره ی بدان نماید، (راه خوب و کار نیک را با اشاره نشان دهد.) پس او (در ثواب آن عمل) شریک است. هر کس به کار بد، (بدی ها) امر کند یا بدان دلالت و یا اشاره نماید، او نیز (در گناه آن عمل) شریک است».
رهایی از دوزخ:
نبی اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
«رَأَیْتُ رَجُلًا مِنْ أُمَّتِی فِی الْمَنَامِ قَدْ أَخَذَتْهُ الزَّبَانِیَهُ مِنْ کُلِّ مَکَانٍ فَجَاءَهُ أَمْرُهُ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهْیُهُ عَنِ الْمُنْکَرِ فَخَلَّصَاهُ مِنْ بَیْنِهِمْ وَ جَعَلَاهُ مَعَ الْمَلَائِکَه»؛[۶] «شبی در خواب دیدم که شعله های آتش (دوزخ) مردی را در برگرفته اند ولی امر به معروف و نهی از منکر آمدند و او را از آتش نجات داده با فرشتگان قرارش دادند»
آثار اجتماعی امر به معروف و نهی از منکر:
امر به معروف و نهی از منکر ارزندهنده عدالت اجتماعی
نظارت عمومی، زمینه ی فراگیری عدالت اجتماعی را فراهم می سازد و ضمن تعدیل ثروت های جامعه، زندگی عادلانه ای برای اقشار مختلف مردم فراهم خواهد.
«أَنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ… وَ قِسْمَهِ الْفَیْ ءِ وَ الْغَنَائِمِ وَ أَخْذِ الصَّدَقَاتِ مِنْ مَوَاضِعِهَا وَ وَضْعِهَا فِی حَقِّهَا»؛[۷] «(امر به معروف و نهی از منکر). همچنین تقسیم (عادلانه ی) بیت المال و غنائم را در پی دارد و صدقات (مالیات های شرعی) از جاهای لازم گرفته شده در جای حق و مناسب مصرف می شود».
جلوگیری از انحراف دستگاه های حکومتی
نظام اجتماع از طریق امر به معروف و نهی از منکر با اجرای این فریضه الهی است که مردم بر عملکرد دولت نظارتی مستمر خواهند داشت و کارهای هر یک از مسئولان و مأموران دولتی را زیر ذرّه بین خواهند برد و با اظهار نظر خویش از راه های ممکن، آنان را بر پیاده کردن صحیح قوانین وادار خواهند ساخت و از کم کاری، کارشکنی، نقض قانون، خیانت و وطن فروشی احتمالی آنان جلوگیری خواهند کرد.[۸]
در این مورد نیز حضرت امام باقر(علیه السلام) می فرماید:
«… بها … یَسْتَقِیمُ الْأَمْرُ»؛[۹] «به وسیله امر به معروف و نهی از منکر امر (حکومت)، مستقیم می گردد.با اجرای این فریضه، حکومت اصلاح شده و قوام می یابد».
مقام معظم رهبری نیز در اهمیت امر به معروف و نهی از منکر می فرماید:
«جامعه اسلامی با امر به معروف و نهی از منکر زنده می ماند، قوام حکومت اسلامی به امر به معروف و نهی از منکر است. بقای حاکمیت اخیار (فرهیختگان) به این است که در جامعه، امر به معروف و نهی از منکر زنده باشد».[۱۰]
حلال شدن درآمدها
از دیگر آثار و برکات امر به معروف و نهی از منکر حلال شدن درآمدها می باشد چرا که با انجام این فریضه است که راه های صحیح کسب و تجارت و پیشرفت صنعت هموار گشته و هر کسی در خور استعداد خویش به امرار معاش می پردازد و از طرفی بیکاری، گرانران فروشی، احتکار، اختلاس، قاچاق، رشوه، کم فروشی و کسب و کار زیان آور و سایر انحرافات اقتصادی ریشه کن گشته کسب و درآمد مردم حلال و پاکیزه می گردد.
«بها … تَحِلُّ الْمَکَاسِب »؛[۱۱] «به وسیله امر به معروف و نهی از منکر کسب و کارها حلال می شود».[۱۲]
عمران و آبادی زمین
سلامتی جامعه و فراوانی خیر و برکت آبادی و عمران زمین از دیگر ثمرات برجسته امر به معروف و نهی از منکر می باشد.
«لَا تَزَالُ أُمَّتِی بِخَیْرٍ مَا أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَ تَعَاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَ التَّقْوَی فَإِذَا لَمْ یَفْعَلُوا ذَلِکَ نُزِعَتْ مِنْهُمُ الْبَرَکَات»[۱۳]؛ «تا زمانی که امّت من امر به معروف و نهی از منکر کنند، و در کار نیک به یاری یک دیگر برخیزند، بر خیر و سلامتند؛ و چون چنین نکنند، برکات از ایشان گرفته می شود».
امام باقر(علیه السلام) در بیان یکی دیگر از برکات امر به معروف نیز بیان داشته «بها … تُعْمَرُ الْأَرْضُ»؛[۱۴] «به وسیله امر به معروف و نهی از منکر زمین آباد می شود».
تقویت روحیه نقد و نقدپذیری در جامعه
تقویت روحیه نقدپذیری انسان با اجرای این دو فریضه امکان پذیر می شود؛ وقتی به صورت مکرر انسان مورد نقد خیرخواهانه دیگران واقع شود، روحیه نقدپذیری در او احیاء و تقویت می شود. فرد وقتی که از طریق امر به معروف و نهی از منکر عملش در بوته نقد گذاشته شد، آستانه تحملش بالا می رود و خود همین عمل باعث اصلاح او خواهد گردید.[۱۵]
پی نوشتها:
[۱] – مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ۱۲، ص ۲۰۷
[۲] – مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل؛ ج ۱۲؛ ص۱۸۱٫ الکافی (ط – دارالحدیث) / ج ۹ / ۴۹۲ / ۲۸ – باب الأمر بالمعروف و النهی عن المنکر…، ص۴۸۱ منبع اصلی.
[۳] – تفسیر نمونه، ج ۶، ص ۴۲۲
[۴] – اعراف (۷)، آیه ۱۶۵
[۵] – اعراف (۷)، آیه ۱۶۵
[۶] – مستدرک الوسایل، ج۱۲، ص ۱۸۱
[۷] – وسایل الشیعه، ج۱۱، ص ۴۰۳
[۸] – مرکز تحقیقات اسلامی سپاه، امر به معروف و نهی از منکر، نمایندگی ولی فقیه در سپاه، ۱۳۷۶، سوم، ص ۱۰۹
[۹] – وسائل الشیعه، ج ۱۶، ص ۱۱۹
[۱۰] – روزنامه جمهوری اسلامی، ۸/۵/۱۳۷۱
[۱۱] – وسائل الشیعه، ج ۱۶، ص ۱۱۹
[۱۲] – مرکز تحقیقات اسلامی سپاه، امر به معروف و نهی از منکر، نمایندگی ولی فقیه در سپاه، ۱۳۷۶، سوم، ص ۱۱۴
[۱۳] – وسائل الشیعه، ج ۱۶، ص ۱۲۳
[۱۴] – وسائل الشیعه ج ۱۶، ص ۱۱۹
[۱۵] – کارکردهای تربیتی امر به معروف و نهی از منکر، محمدغلام احمد زاده، مجموعه مقالات همایش علمی امر به معروف و نهی از منکر، دانشگاه مذاهب اسلامی، ۱۳۸۷ش، اول، ص۳۰۹- ۳۳۵
منبع: پرسش ها و پاسخ های دانشجویی، دفتر پنجاه و هشتم، امر به معروف و نهی از منکر، تدوین: سیدحسن موسوی، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، دفتر نشر معارف، 1394.
