احکام نماز | نماز مسافر: سوال پنج

پرسش :

خداوند متعال مى فرماید: (وَإِذَا ضَرَبْتُمْ فِى الاَرْضِ فَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنْ الصَّلاَةِ إِنْ خِفْتُمْ أَنْ یَفْتِنَکُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا إِنَّ الْکَافِرِینَ کَانُوا لَکُمْ عَدُوّاً مُبِیناً).{1} بر اساس این آیه محکم، قصر نماز تنها اختصاص به حالت خوف دارد. امّا در روایات صحیح{2} نماز قصر علاوه بر آن، به حالات دیگر در زمان و حالت امن وآسایش، هم تعلّق گرفته است. در آیه دیگر می فرماید: (وَلاَ تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاکِفُونَ فِىَ الْمَسَاجِدِ تِلْکَ حُدُودُ اللهِ فَلاَ تَقْرَبُوهَا کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللهُ آیَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ). {3} اطلاق آیه شریفه همه مساجد را براى اعتکاف جایز مى شمارد؛ در حالى که طبق روایات صحیح{4} تنها مساجدى براى اعتکاف جایز است که جامع باشند و نیز داراى امام عادل بوده باشند. اگر روایات مربوط به قصر نماز و اعتکاف در مساجد جامع را به آیات مذکور قرآن ـ که ثقل اکبر و مهمتر از ثقل اصغر به حساب مى آید ـ عرضه نماییم، با یکدیگر متعارضند. این تعارض چگونه قابل جمع است؟ آیا فتواى قصر نماز تنها در حالت خوف و نیز اعتکاف در همه مساجد صحیح است؟ یا فتاواى مشهور فقهاى بزرگ درباره نماز قصر و مسأله اعتکاف ملاک است؟

پاسخ :
درست است که آیه مربوط به قصر نماز در مورد خوف نازل شده وعمومیّت ندارد،ولى آیه مربوط به ترک روزه براى مسافر عمومیّت دارد و مى دانیم نماز و روزه در سفر از هم جدا نیستند. بنابراین، عمومیّت حکم سفر را می توان از قرآن استفاده کرد. علاوه بر این، روایات متعدّدى نیز در این زمینه وارد شده است. امّا آیه مربوط به اعتکاف، به تعبیر فقها، در مقام بیان مشروعیّت اعتکاف نیست تا از آن عموم استفاده شود، بلکه در مقام بیان نهى از نزدیکى با زنان به هنگام اعتکاف است.
 
پی‌نوشت‌ها:
1. سوره نساء، آیه 101؛ ترجمه: «هنگامى که سفر مىکنید، گناهى بر شما نیست که نماز را کوتاه کنید درصورتى که از فتنه (و خطر) کافران بترسید؛ زیرا کافران، دشمن آشکارى براى شما هستند».
2. روایات مربوط به نماز مسافر در وسایل الشیعه، ج 5، ص 490 به بعد، آمده است.
3. سوره بقره، آیه 187؛ ترجمه: «و با زنان هنگام اعتکاف در مساجد مباشرت نکنید. این احکام، حدود دین خداست، زنهار در آن راه مخالفت مپویید! خداوند این گونه آیات خود را برای مردم بیان فرماید، باشد که پرهیزکار شوند».
4. این روایات در وسایل الشیعه، ج 7، ص 400 باب 3، آمده است.

منبع: استفتائات جدید، آیت‌‌ الله العظمی مکارم شیرازی دام ظله، جلد 4، تهیه و تنظیم: ابوالقاسم علیان نژادی، قم: انتشارات امام علی بن ابی‌طالب علیه ‌السلام، 1393.