بررسی ادعای مخالفت امام حسین (علیه السلام) با صلح امام حسن (علیه السلام)
پرسش :
آیا نسبت مخالفت امام حسین (علیه السلام) با امام حسن (علیه السلام) در مورد صلح با معاویه، صحت دارد؟
پاسخ :
در برخی از منابع اهل سنت آمده است: امام حسین(علیه السلام) با برادرش امام حسن(علیه السلام) در قضیه صلح با معاویه به مخالفت بر خواسته است ما در اینجا آن را مورد نقد و برسی قرار می دهیم:
این قضیه را ابتدا طبری در تاریخ خود به نقل از عثمان بن عبد الرحمان آورده و می نویسد: عثمان بن عبد الرحمان نیز روایتى چنین دارد که حسن بن علی(علیه السلام) به معاویه درباره صلح نامۀ نوشت و امان خواست.
آن گاه حسن به حسین(علیهما السلام) و عبدالله بن جعفر (پسرعموی خود) فرمود: به معاویه درباره صلح نامۀ نوشته ام.
حسین(علیه السلام) فرمود: «تو را به خدا قسم می دهم که قصه معاویه را تایید و قصه علی(علیه السلام) را تکذیب نکنی».
حسن(علیه السلام) به او فرمود: «خاموش باش که من کار را بهتر از تو می دانم».(1)
این موضوع را عده ای دیگر از مورخین از قبیل؛
ابن عساکر(2) در کتاب «تاریخ دمشق».(3)
و ابن اثیر(4) در «کامل فی تاریخ ».(5)
و ابن خلدون(6) در کتاب تاریخ «العبر».(7)
و حمدالله مستوفی قزوینی(8) در تاریخ گزیده خود این داستان را آورده اند.(9)
در نقد این روایات باید گفت:
اولا: شبهه اعتراض یا اختلاف، اولین بار در کتاب تاریخ طبری به نقل از یک نفر به نام عثمان بن عبد الرحمان آورده شده است و از آن جایی که شیوه تاریخ نگاری طبری، ضبط و نقل وقایع از زبان راویان گوناگون، بدون هیچ گونه تحلیل و رسیدگی به صحت و سقم مطالب بوده است آن چنان که خود وی می نویسد: خواننده کتاب ما بداند که بنای من در آنچه آورده ام و گفته ام بنا به نقل راویان بوده است نه حجت عقول و اسباط نفوس و نه استدلال. از این رو خبرهای گذشتگان که در کتاب من است و خواننده عجب داند یا شنونده نپذیرد و صحیح نداند از من نیست، بلکه از ناقلان گرفته ام و همچنان یاد کرده ام». (10)
می توان گفت: چون طبری این خبر را تنها از یک راوی به نام عثمان بن عبدالرحمان نقل کرده و استناد هم نکرده که او از چه کسی این قضیه را روایت کرده در نتیجه این خبر لغو و باطل خواهد بود.
ثانیا: در مورد نوشته های ابن اثیر،(11) ابن خلدون(12) و... باید توجه نمود که آنها این موضوع را از تاریخ طبری اخذ نموده اند(13) و وقتی نقل طبری لغو و مردود باشد، به تبع آن نوشته ابن اثیر، ابن خلدون و دیگران نیز مردود خواهد بود.
ثالثا: این روایات تاریخی با مبانی عقیدتی و کلامی شیعه در تعارض است و علاوه بر آن برخی مستندات تاریخی و روایی نیز بر جعلی و ساختگی بودن این روایات صحه گذاشته که به آن اشاره می کنیم:مثلا در روایات آمده است که پس از انعقاد صلح، امام حسین(علیه السلام) همراه برادرش امام حسن(علیه السلام) به مدینه بازگشت.(14) و ده سال از عمر شریف خود را در کنار برادرش امام حسن(علیه السلام) به سر برد و در تمام این مدت مطیع ایشان بوده است در حالی که اگر مخالف صلح می بود همراه امام حسن(علیه السلام) به مدینه رهسپار نمی شدو در امور دیگر از ایشان اطاعت نمی کرد و یا به مناسبتهای مختلف مخالفت خود را با این صلح بیان می کرد در حالی که ما هیچ کلامی از امام حسین(علیه السلام)، دالّ بر مخالف با امام حسن (علیه السلام) نمی یابیم.
پی‌نوشت‌ها:
(1). تاریخ الطبری، ترجمه، ج 7، ص 2715.
(2). ابوالقاسم، علی بن حسن بن هبة الله شافعی معروف به ابن عساکر، مورخ، محدث دمشقی که در سال 499 هـ ق متولد و در سال 808 ه ق و فات یافت وی از بزرگان فقهای شافعی می باشد که کتاب «تاریخ دمشق»، مهمترین اثر او می باشد.
(3) . تاریخ ابن عساکر، (تاریخ دمشق ج 4، ص 21، به نقل از، زندگانی حسن بن علی، باقر شریف القرشی، ج 2، ص 302 – 303).
(4). نام اصلی او ابوالحسن علی بن ابی الکرم محمد، که مشهور به ابن اثیر است. او از مورخین اهل تسنن میباشد که در جمادی الاول سال 555 ه . ق متولد و در سال 630 ه . ق وفات یافت.
(5). تاریخ کامل، ج 5، ص 2020.
(6) . ابوزید عبدالرحمن بن محمد بن خلدون حَضرَمی معروف به «ابن خلدون»، متولد ۷۳3 ه ق، در تونس و متوفای سال۸۰۸ است.
(7). تاریخ ابن خلدون، ج 1، ص 641-642.
(8). حمدالله بن تاج‌الدّین ابى‌بکربن حمدبن نصر مستوفى قزوینی از مورخان مشهور، شاعر، نویسنده و جغرافی دانان اسلامی بوده که در سال 680 قمری در قزوین متولد شد و در سال 750 قمری وفات یافت،
(9). تاریخ گزیده، ص 198،به اهتمام عبدالحسین نوائی، انتشارات امیرکبیر، تهران 1362.
(10). تاریخ طبری، ج 1، ص 6.
(11). ابن اثیر در مقدمه کتاب کامل خود می نویسد: من نوشتن تاریخ را از کتاب تاریخ بزرگ ابوجعفر محمد بن جریر طبری آغاز کردم الکامل فی التاریخ، ج 1، ص3-4.
(12). ابن خلدون می نویسد: وقایع صدر اسلام و خلافت اسلامی، فتوحات و جنگها را از کتاب محمد بن جریر طبری خلاصه بر داری کرده ام تاریخ ابن خلدون، ج 1، ص 642.
(13) . ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج 1، ص3-4؛ تاریخ ابن خلدون، ج 1، ص 642.
(14). تاریخ طبری، ج5، ص166؛ المنتظم، ابن جوزی، تحقیق محمد عبدالقادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ج5، ص184 و البدایه و النهایه، ابن کثیر، بیروت، دارالفکر، ج8، ص 19، رقم1986.
منبع: واحد پاسخ به شبهات پایگاه اطلاع رسانی حضرت آیت الله مکارم شیرازی (حفظه الله)
در برخی از منابع اهل سنت آمده است: امام حسین(علیه السلام) با برادرش امام حسن(علیه السلام) در قضیه صلح با معاویه به مخالفت بر خواسته است ما در اینجا آن را مورد نقد و برسی قرار می دهیم:
این قضیه را ابتدا طبری در تاریخ خود به نقل از عثمان بن عبد الرحمان آورده و می نویسد: عثمان بن عبد الرحمان نیز روایتى چنین دارد که حسن بن علی(علیه السلام) به معاویه درباره صلح نامۀ نوشت و امان خواست.
آن گاه حسن به حسین(علیهما السلام) و عبدالله بن جعفر (پسرعموی خود) فرمود: به معاویه درباره صلح نامۀ نوشته ام.
حسین(علیه السلام) فرمود: «تو را به خدا قسم می دهم که قصه معاویه را تایید و قصه علی(علیه السلام) را تکذیب نکنی».
حسن(علیه السلام) به او فرمود: «خاموش باش که من کار را بهتر از تو می دانم».(1)
این موضوع را عده ای دیگر از مورخین از قبیل؛
ابن عساکر(2) در کتاب «تاریخ دمشق».(3)
و ابن اثیر(4) در «کامل فی تاریخ ».(5)
و ابن خلدون(6) در کتاب تاریخ «العبر».(7)
و حمدالله مستوفی قزوینی(8) در تاریخ گزیده خود این داستان را آورده اند.(9)
در نقد این روایات باید گفت:
اولا: شبهه اعتراض یا اختلاف، اولین بار در کتاب تاریخ طبری به نقل از یک نفر به نام عثمان بن عبد الرحمان آورده شده است و از آن جایی که شیوه تاریخ نگاری طبری، ضبط و نقل وقایع از زبان راویان گوناگون، بدون هیچ گونه تحلیل و رسیدگی به صحت و سقم مطالب بوده است آن چنان که خود وی می نویسد: خواننده کتاب ما بداند که بنای من در آنچه آورده ام و گفته ام بنا به نقل راویان بوده است نه حجت عقول و اسباط نفوس و نه استدلال. از این رو خبرهای گذشتگان که در کتاب من است و خواننده عجب داند یا شنونده نپذیرد و صحیح نداند از من نیست، بلکه از ناقلان گرفته ام و همچنان یاد کرده ام». (10)
می توان گفت: چون طبری این خبر را تنها از یک راوی به نام عثمان بن عبدالرحمان نقل کرده و استناد هم نکرده که او از چه کسی این قضیه را روایت کرده در نتیجه این خبر لغو و باطل خواهد بود.
ثانیا: در مورد نوشته های ابن اثیر،(11) ابن خلدون(12) و... باید توجه نمود که آنها این موضوع را از تاریخ طبری اخذ نموده اند(13) و وقتی نقل طبری لغو و مردود باشد، به تبع آن نوشته ابن اثیر، ابن خلدون و دیگران نیز مردود خواهد بود.
ثالثا: این روایات تاریخی با مبانی عقیدتی و کلامی شیعه در تعارض است و علاوه بر آن برخی مستندات تاریخی و روایی نیز بر جعلی و ساختگی بودن این روایات صحه گذاشته که به آن اشاره می کنیم:مثلا در روایات آمده است که پس از انعقاد صلح، امام حسین(علیه السلام) همراه برادرش امام حسن(علیه السلام) به مدینه بازگشت.(14) و ده سال از عمر شریف خود را در کنار برادرش امام حسن(علیه السلام) به سر برد و در تمام این مدت مطیع ایشان بوده است در حالی که اگر مخالف صلح می بود همراه امام حسن(علیه السلام) به مدینه رهسپار نمی شدو در امور دیگر از ایشان اطاعت نمی کرد و یا به مناسبتهای مختلف مخالفت خود را با این صلح بیان می کرد در حالی که ما هیچ کلامی از امام حسین(علیه السلام)، دالّ بر مخالف با امام حسن (علیه السلام) نمی یابیم.
پی‌نوشت‌ها:
(1). تاریخ الطبری، ترجمه، ج 7، ص 2715.
(2). ابوالقاسم، علی بن حسن بن هبة الله شافعی معروف به ابن عساکر، مورخ، محدث دمشقی که در سال 499 هـ ق متولد و در سال 808 ه ق و فات یافت وی از بزرگان فقهای شافعی می باشد که کتاب «تاریخ دمشق»، مهمترین اثر او می باشد.
(3) . تاریخ ابن عساکر، (تاریخ دمشق ج 4، ص 21، به نقل از، زندگانی حسن بن علی، باقر شریف القرشی، ج 2، ص 302 – 303).
(4). نام اصلی او ابوالحسن علی بن ابی الکرم محمد، که مشهور به ابن اثیر است. او از مورخین اهل تسنن میباشد که در جمادی الاول سال 555 ه . ق متولد و در سال 630 ه . ق وفات یافت.
(5). تاریخ کامل، ج 5، ص 2020.
(6) . ابوزید عبدالرحمن بن محمد بن خلدون حَضرَمی معروف به «ابن خلدون»، متولد ۷۳3 ه ق، در تونس و متوفای سال۸۰۸ است.
(7). تاریخ ابن خلدون، ج 1، ص 641-642.
(8). حمدالله بن تاج‌الدّین ابى‌بکربن حمدبن نصر مستوفى قزوینی از مورخان مشهور، شاعر، نویسنده و جغرافی دانان اسلامی بوده که در سال 680 قمری در قزوین متولد شد و در سال 750 قمری وفات یافت،
(9). تاریخ گزیده، ص 198،به اهتمام عبدالحسین نوائی، انتشارات امیرکبیر، تهران 1362.
(10). تاریخ طبری، ج 1، ص 6.
(11). ابن اثیر در مقدمه کتاب کامل خود می نویسد: من نوشتن تاریخ را از کتاب تاریخ بزرگ ابوجعفر محمد بن جریر طبری آغاز کردم الکامل فی التاریخ، ج 1، ص3-4.
(12). ابن خلدون می نویسد: وقایع صدر اسلام و خلافت اسلامی، فتوحات و جنگها را از کتاب محمد بن جریر طبری خلاصه بر داری کرده ام تاریخ ابن خلدون، ج 1، ص 642.
(13) . ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج 1، ص3-4؛ تاریخ ابن خلدون، ج 1، ص 642.
(14). تاریخ طبری، ج5، ص166؛ المنتظم، ابن جوزی، تحقیق محمد عبدالقادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ج5، ص184 و البدایه و النهایه، ابن کثیر، بیروت، دارالفکر، ج8، ص 19، رقم1986.
منبع: واحد پاسخ به شبهات پایگاه اطلاع رسانی حضرت آیت الله مکارم شیرازی (حفظه الله)
