تقلید از مرجع واجد شرایط فوت کرده

پرسش :

آیا از مرجع واجد شرایطی که فوت کرده است، می توان تقلید کرد؟ چرا؟

پاسخ :
تقلید ابتدایی متوفّی جایز نیست، اما اگر از مجتهد زنده ای تقلید کند، سپس آن مرجع از دنیا برودو وی اعلم از مجتهدان زنده باشد، باید به تقلید او باقی بماند و در مسائل مستحدثه یعنی مسائلی که قبلاً وجودنداشته و تازه موضوعیت پیدا کرده، به مجتهد زنده رجوع کند و در صورت مساوی بودن، مجتهدان با اجازه مجتهدان زنده می تواند به تقلید از مجتهد مرده باقی بماند.

باید بدانیم احکام اسلام (همانند نیازهای بشر) دو گونه است:
1. احکام اولیه یا ثابت: احکامی که تحوّل و تطوّر زمان باعث دگرگونی آن نمی شود. مثل رابطهء انسان با خدا (عبادت) که تغییرات زمان و مقتضیات متحوّل زمان در هر ناحیه تأثیر داشته باشد، در این ناحیه تأثیر ندارد یاخیلی کم تأثیر دارد؛ یعنی این جور نیست ارتباط مخلصانه ای که مردم هزار سال پیش می بایست با خدا داشته باشند، امروز به گونه ای دیگر باشد.(1)

2 احکام ثانویه یا متغیر: مانند برخی قوانین مربوط به روابط انسان ها با یک دیگر، در روایت اسحاق بن یعقوب (ره) از امام زمان 7 از آن به (2) تعبیر شده است؛یعنی مسائلی که در گذشته مطرح نبوده، یا اصل مسئله در گذشته مطرح بوده، لکن ماهیت و شکل آن تغیر یافته است. گاهی هم ممکن است شکل ظاهری آن حفظ شود، لکن موضوع که حکم حلال و حرام و صحت و بطلان مبتنی بر آن است، متحول شده باشد، مثل شطرنج که زمانی موضوع برای برد و باخت و یک بازی صرفاً قماری بود، ولی امروزه می گویندبه یک بازی علمی و ورزش فکری تحول یافته است؛ پس حکم به تبعیت از موضوع باید حکم آن تغییر یابد. این گونه تحول در روابط اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و ... نیز ممکن است پیدا شود.

بنابراین، به فتوا و نظر مجتهدان متوفی نمی توان اکتفا کرد. چنان که امروزه نمی توان به کتب یا نظریات پزشکان یک صد سال پیش بسنده کرد. به همین جهت است که در روایت اسحاق بن یعقوب ما مکلّف می شویم در این گونه مسائل به یعنی مجتهدان زنده رجوع کنیم.

پی‌نوشت‌ها:
1. مرتضی مطهری، اسلام و مقتضیات زمان، ج 2، ص 41 با تلخیص.
2. حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 18، ص 101، حدیث 9

منبع: مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی