دیدگاه اسلام درباره مشروعیت حکومت

پرسش :

ملاک مشروعیت حکومت از دیدگاه اسلام چیست؟

پاسخ :

پاسخ از حضرت آیت الله مصباح یزدی (رحمه الله):

مقدمتاً باید گفت وقتى مى‌خواهیم مسأله‌اى را از دیدگاه اسلام بررسى کنیم، از آن رو که اسلام به مذاهب متعدّدى منشعب شده، و مشهورترین آن مذهب شیعه و سنى است، باید حد اقل دیدگاه این دو مذهب ارائه گردد. گاه شیعه و سنى در یک مسأله ‌اتفاق نظر دارند، ولى گاه این دو مذهب از هم جدا مى‌شوند و بالاخره ممکن است حتّى میان علماى شیعى در یک مسأله وحدت نظر وجود نداشته باشد.

در معیار مشروعیت حکومت، شیعه و سنى متّفقند که: اگر خدا کسى را براى حکومت تعیین کند، حکومت او مشروعیت دارد و او داراى حق حاکمیت است؛ زیرا بر اساس بینش اسلامى همه جهان مِلْک طلْق خداست و همه چیز از آن اوست. هیچ کس حق تصرف در چیزى را ندارد مگر با اجازه خدایى که مالک حقیقى همه است. حکومت بر انسانها هم در اصل حق خداست و از شؤون ربوبیّت اوست. هیچ کس حق حاکمیت بر دیگرى را ندارد مگر آنکه از طرف خداى متعال مأذون باشد؛ یعنى حکومت کسى که از طرف خدا نصب شده باشد، مشروع است.
 
یک مصداق از این حکومت که مورد قبول شیعه و سنى است ـ حکومت رسول الله(صلى الله علیه وآله) است. همه مسلمانان اتّفاق نظر دارند حکومت رسول الله(صلى الله علیه وآله) به دلیل نصب الهى، مشروع بوده است. از نظر اهل تسنن بجز رسول الله کس دیگرى از سوى خداى متعال به حکومت نصب نشده است، ولى شیعیان معتقدند پس از رسول الله(صلى الله علیه وآله) امامان معصوم(علیهم السلام)نیز از سوى خداى متعال به حکومت منصوب شده‌اند. باید توجه داشت ولایت و حکومت معصومان پس از رسول خدا ـ به واسطه نصب رسول الله نیست، بلکه اگر رسول خدا(صلى الله علیه وآله)، حضرت على(علیه السلام) را به عنوان جانشین خویش معرفى کرده‌اند، ابلاغ تعیین الهى بوده است. حضرت على(علیه السلام)از طرف خدا براى ولایت و حکومت منصوب شده بود. درباره دیگر امامان نیز همین گونه است. لیکن مطلب دیگرى که مطرح است این است که:
آیا از جانب خدا کسى در زمان غیبت معصوم(علیه السلام) براى حکومت نصب شده است؟

آنچه از روایات موجود در کتابهاى روایى شیعى استفاده مى‌شود این است که در زمان غیبت، فقیهى که واجد شرایط مذکور در روایات باشد، حق حاکمیت دارد و به تعبیر برخى روایات از طرف معصومان(علیهم السلام) به حکومت نصب شده است. مشروعیت حکومت فقها زاییده نصب عام آنان از سوى معصومان است که آنان نیز منصوب خاص از جانب خداى متعال هستند. از نظر شیعه به همان معیارى که حکومت رسول الله(صلى الله علیه وآله) مشروعیت دارد، حکومت امامان معصوم و نیز ولایت فقیه در زمان غیبت مشروعیت خواهد داشت؛ یعنى مشروعیت حکومت هیچ‌گاه مشروط به رأى انسانها نبوده، بلکه امرى الهى و با نصب او بوده است.

تفاوت نصب امامان معصوم با نصب فقها در این است که معصومان(علیهم السلام) به صورت معین نصب شده‌اند، ولى نصب فقها عام بوده و در هر زمانى برخى از آنها مأذون به حکومت هستند.
 

مشروعیت حکومت از دیدگاه اهل تسنن

از دیدگاه اهل تسنن ـ که بجز رسول الله(صلى الله علیه وآله) هیچ کس از طرف خدا منصوب نشده است ـ حکومت چگونه، مشروعیت مى‌یابد؟ در جواب باید گفت: سه راه براى مشروعیت حکومت وجود دارد؛ اول: اجماع مسلمانان براى حکومت یک فرد؛ دوم: نصب توسط خلیفه قبلى. سوم: تعیین اهل حلّ و عقد. راه سوّم معروفترین راه حصول مشروعیت از نظر اهل تسنن است و مقصود از آن این است که اگر بزرگان مسلمانان ـ که اهل نظر و رأى هستند ـ اجماع کنند و کسى را براى حکومت معیّن نمایند، حکومت او مشروعیت خواهد داشت.

برخى دیدگاه اهل تسنن در مسأله مشروعیت حکومت را با دموکراسى غربى یکسان دانسته و حتّى از این راه خواسته‌اند اسلام را پیشتاز دموکراسى بدانند. در جاى دیگر به بررسى دیدگاه اهل تسنن درباره مشروعیت حکومت خواهیم پرداخت و عدم همخوانى نظریه اهل تسنن با دموکراسى را بیان خواهیم کرد.

منبع: پرسش‌ها و پاسخ‌ها، آیت ‌الله محمدتقى مصباح یزدى، جلد اول، چاپ هشتم، انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(قدس سره)، قم، 1391.