احکام عمومی خرید و فروش/ حق شفعه: سوال یک

پرسش :

منظور از حق شفعه در خریدوفروش چیست؟

پاسخ :
اگر یکی از دو شریک سهم خود را به شخص سومی بفروشد، شریک دیگر نسبت به خرید آن اولویت داشته و می‌تواند با وجود شرایط شفعه[۱] آن سهم را از مشتری بگیرد. بنابراین، اگر شریک آنچه را که مشتری به عنوان ثمن معامله به فروشنده داده، بپردازد آن‌وقت مشتری و شریک حق ممانعت ندارند. این حقی را که شریک در این روند داراست، حق شفعه می‌نامند و صاحب این حق را شفیع گویند.

پی نوشت:
۱. شرائط حق شفعه عبارتند از:
۱) مال مورد نظر قابل نقل نباشد؛ مثل زمین، درخت و... و در عین حال قابل تقسیم هم باشد؛
۲) حق شفعه در مورد سهم مشاع است؛ بنابراین اگر سهم هر یک تفکیک و مشخص شده باشد و یکی از دو شریک سهم جدا شده خود را بفروشد، شریک دیگر حق شفعه ندارد؛
­۳) شرکا هر یک از نظر شرعی مالک عین یا دارای اختیار باشند؛
۴) انتقال سهم با فروش باشد نه سایر معاوضات، مثل هدیه و...؛
۵) شرکا دو نفر باشند، نه بیشتر؛
۶) شفیع (شریک) باید قادر به پرداخت ثمن باشد؛ مگر مشتری راضی به صبر‌کردن شود؛
۷) شفیع باید هنگام پس گرفتن سهم مشاع، ثمن مشتری را همراه داشته باشد؛
۸) اگر مشتری مسلمان باشد، شفیع نیز باید مسلمان باشد؛
۹) پس از اطلاع از فروش به مشتری، شفیع از آن زمان حق پیدا می‌کند؛
۱۰) شفیع می‌تواند سفیه باشد. اگرچه در موردی­ که ممنوع از تصرف است، اذن ولی نیاز دارد. همچنین می‌تواند صغیر یا مجنون باشد اما متولی اخذ مال؛ یعنی ولی آنان، غیر از پدر یا جد باید مصلحت شفیع را رعایت کنند. در مورد پدر و جد، رعایت عدم مفسده کافی است؛
۱۱) شریک که فروشنده است، ولی شرعی شفیع نباشد؛ مثلاً پدر بچه صغیر اگر با بچه در زمینی شریک باشد و سهم خود را به فردی فروخته، نمی­‌تواند به عنوان ولی شفیع اعمال حق شفعه کند. همچنین اگر شریک، وکیل مطلق شریک دیگر باشد، نمی­‌تواند برای موکّل خودش اعمال شفعه کند. (رساله آموزشی مقام معظم رهبری دامت برکاته، ج ۲، ص ۱۸۲)

​​​​​​​منبع: پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری (دام ظله)