سیمای سوره مائده

پرسش :

ویژگی ها، اهداف و محتوای سوره مائده چیست؟

پاسخ :
نام ها: نام های این سوره عبارتند از: «مائده»، «عُقُود»، «المُنْقِذَه».

نامگذاری این سوره بنام «مائده» که به معنای غذا است، بدان جهت بوده که در آیه صد و چهاردهم این سوره سخن از دعای عیسی علیه السلام برای نزول مائده آسمانی شده است.

شمارگان: دارای 120 آیه و 2804 کلمه و 11933 حرف است.

نزول: سوره مائده، در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرود آمد، این سوره صد و دوازدهمین سوره ای است که بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شد، و بعد از سوره فتح و قبل از سوره توبه فرود آمده است. و از آنجا که سوره فتح بعد از صلح حدیبیّه (در سال ششم هجری) نازل شده است، به این نتیجه می رسیم که نزول سوره مائده بین سال هفتم تا دهم هجری بوده است.

اما در برخی روایات از امام علی علیه السلام حکایت شده که: «سوره مائده دو یا سه ماه پیش از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله نازل گردیده است»(1) ، شاید این روایات به قسمت هایی از سوره مائده اشاره دارد.

و از نظر ترتیب فعلی قرآن، مائده، پنجمین سوره بشمار می رود.

فضایل: در مورد فضیلت سوره مائده از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله حکایت شده که: «هر کس سوره مائده را بخواند، به تعداد یهودی ها و مسیحی ها که نفس می کشند، ده حَسَنه و نیکی به او داده می شود و ده سَیئه و بدی از او محو می شود، و ده درجه به او افزوده می شود(2).»

تذکر: فضایل سوره ها با محتوای آن ارتباط دارد، در سوره مائده مسأله ولایت و جانشینی پیامبر صلی الله علیه و آله روشن شد و کافران از دین اسلام مأیوس شدند، پس هر کس این سوره را بخواند و طبق مفاد آن از ولایت علی علیه السلام پیروی کند، همه کافران را مأیوس کرده و بدین جهت به تعداد آنها پاداش می گیرد.

ویژگی ها: سوره مائده از سوره هایی است که همه آیات آن در روز نازل شده است، از این جهت بدان «نَهاری» گویند.(3) و بیشترین خطاب «یا أیها الذین آمنوا» (16 بار) در این سوره نازل شده است.

از مهمترین آیات این سوره، آیه سوم و شصت و هفتم آن یعنی ولایت و امامت علی علیه السلام است که بمناسبت غدیر خم در حجه الوداع فرود آمد. و نیز آیه 55 این سوره که در مورد بخشش انگشتری علی علیه السلام در حال رکوع است.

و در روایتی از پیامبر صلی الله علیه و آله حکایت شده که فرمودند: «ای مردم، سوره مائده آخرین سوره ای است که نازل شد، از این رو حلال آن را حلال، و حرام آن را حرام شمارید.»(4)

و در برخی روایات آمده است که این سوره ناسخ است و منسوخ نیست.(5)

اهداف: اهداف و مقاصد عمده ای که در سوره مائده دنبال شده است عبارتند از:
1. قانونگذاری، جهت تنظیم روابط داخلی مسلمانان با همدیگر.
2. قانونگذاری، جهت رفتار و روابط خارجی مسلمانان با یهودیان و مسیحیان اهل کتاب.
3. روشن کردن خط ولایت و رهبری بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله.

مطالب: مهمترین مطالب این سوره عبارت است از:

الف) عقاید:

1. بیان یک سلسله معارف و عقاید اسلامی.
2. اشاره به جانشینی امام علی علیه السلام بجای پیامبر صلی الله علیه و آله. (در آیات 67 و 3)
3. برخی مطالب مربوط به قیامت. (آیه 109)
4. اشاره ای به تثلیث مسیحیان. (آیه 116)
 

ب) داستان ها:

1. اشاره به داستان فرزندان آدم علیه السلام و قتل هابیل بدست قابیل. (آیات 27-31)
2. اشاره به داستان سرگردانی بنی اسرائیل در بیابان و داستان موسی. (آیات 20-26)
3. اشاره به داستان مائده آسمانی عیسی علیه السلام و سرگذشت او. (آیات 110-119)
 

ج) احکام و قوانین:

1. حرمت شراب و قمار. (آیه 90)
2. قسمتی از احکام وضو و تیمم. (آیه 6)
3. بیان قسمتی از غذاهای حلال و حرام. (آیات 3-5)
4. لزوم وفای به عهد. (آیه 1)
5. لزوم شهادت به عدل. (آیات 106-108)

پی‌نوشت‌ها:
(1) نمونه، ج 4، ص 242 و تفسیر عیاشی.
(2) مجمع البیان، ج 3، ص 150.
(3) اهداف و مقاصد قرآن، دکتر شحاته، ص 109.
(4) همان، ص 114.
(5) نمونه، ج 4، ص 243.

منبع: سیمای سوره های قرآن (برگرفته از تفسیر قرآن مهر)، محمدعلی رضایی اصفهانی، انتشارات پژوهش های تفسیر و علوم قرآن، قم، 1389 ش.