سیمای سوره سوره آل عمران

پرسش :

ویژگی ها، اهداف و محتوای سوره آل عمران چیست؟

پاسخ :
نام ها: نام های این سوره عبارتند از: «آل عمران» و «طَیّبه».

نامگذاری این سوره بنام «آل عمران» به این مناسبت است که داستان خانواده عمران، پدر حضرت مریم علیها السلام در آیه 32 به بعد این سوره آمده است.

شمارگان: دارای 200 آیه و 3480 کلمه و 14525 حرف است.

نزول: سوره آل عمران در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرود آمد، این سوره، هشتاد و هشتمین سوره قرآن است که بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شد؛ در ترتیب فعلی قرآن، سومین سوره بشمار می آید.

از آنجا که این سوره بعد از سوره انفال و قضایای جنگ بدر و احد و حَمراء الاسد فرود آمده و قبل از سوره احزاب (و جنگ احزاب که در سال پنجم اتفاق افتاد(1) ، می توان گفت که این سوره حدود سال چهارم هجری نازل شده است.

فضایل: در مورد فضیلت این سوره از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله حکایت شده که: «هر کس سوره آل عمران را تلاوت کند، در برابر هر آیه امانی از جهنّم (به او) می دهند.(2)»

تذکر: ثواب و پاداش هایی که برای سوره های قرآن گفته شده است به صورت مقتضی است. یعنی همراه با شرط عمل به محتوای سوره تحقق می یابد.

ویژگی ها: در این سوره طولانی احکام شریعت نیامده است یا بسیار کم است. که بصورت ضمنی قابل استفاده است.

آیات 190 و 194 سوره آل عمران از آیات مهم قرآن کریم است که در روایتی از پیامبر صلی الله علیه و آله آمده است: «وای بر کسی که این آیات را بخواند و در آنها تفکر نکند»(3)، این آیات همگان را به تفکر در آفرینش آسمانها و زمین و یاد خدا در همه حال دعوت می کند.

اهداف: در این سوره اهداف عمده زیر دنبال می شود:
1. بیان حق و حقیقت درباره جهان بزرگ هستی.
2. بیان سبب اینکه چرا مردم در هر زمان و مکان از توجه به معرفت حق و عمل بر طبق ادراک خویش، دچار غفلت و انحراف می شوند.
3. مبارزه منطقی با یهودیان، مسیحیان و مشرکان.
4. بیان آموزه های تربیتی پیروزی و شکست در جنگ بدر و احد.
5. بیان گویایی از تاریخ مریم و تولد عیسی علیه السلام و برخی پیامبران دیگر.

مطالب: مهمترین مطالب این سوره عبارتند از:

الف) عقاید:

1. مباحثی پیرامون ایمان و اسلام.
2. مبارزه منطقی با یهودیان، مسیحیان و مشرکان و نفی عقاید باطل آنها.
3. بیان معنای دین و طرح مسأله وحدت دین الهی. (آیات 19 و 85)
4. ردّ الوهیت عیسی علیه السلام و بیان معجزات او. (آیات 49 تا 59)
5. مباحثی پیرامون آیات محکم و متشابه و تأویل قرآن کریم. (آیه 7)
 

ب) داستان ها:

1. سرگذشت حضرت زکریا علیه السلام و زن عمران و حضرت مریم و عیسی علیه السلام. (آیات 35 تا 62)
2. مروری بر جنگ بدر و پیروزی مسلمانان. (آیه 123)
3. گزارشی مفصل از جنگ احد. (آیه 121 به بعد)
4. داستان مباهله مسیحیان نجران با پیامبر صلی الله علیه و آله و اشاره ای به جایگاه ویژه اهل بیت علیهم السلام. (آیه 60)
 

ج) مسایل فرعی:

1. دعوت مسلمانان به مقاومت در برابر دشمنان.
2. مردم شناسی و نوع زندگی مردم در فراز و نشیب ها.
3. بیان مقام شهید و فضیلت شهیدان راه خدا. (آیات 169 تا 171)
4. بیان علل غفلت مردم از حق. (آیات 14 و 15)
5. بر حذر داشتن مؤمنان از دوستی با کافران. (آیه 28)
6. مغرور نشدن بخاطر نعمت ها و پیروزی های دنیوی.

پی‌نوشت‌ها:
(1) ر. ک: مقاصد و اهداف قرآن، دکتر شحاته، ص 57.
(2) ر. ک: مجمع البیان، ج 2، ص 405.
(3) ر. ک: صافی، ج 1، ص 409.

منبع: سیمای سوره های قرآن (برگرفته از تفسیر قرآن مهر)، محمدعلی رضایی اصفهانی، انتشارات پژوهش های تفسیر و علوم قرآن، قم، 1389 ش.