پرسش :
انسان کم رویی هستم و در مقابل تعارف دوستان زود تسلیم می شوم گاهی به همین علت تا مرز گناه هم می روم چگونه می توان در مقابل این نوع دعوت دوستان جواب منفی داد به گونه ای که ناراحت نشوند؟
پاسخ :
برای غلبه بر کم رویی خود باید راه های غلبه بر کم رویی و روش های اعتماد به نفس و خودباوری را یاد بگیرید تا با این ابزارها بتوانید بر دوستان خود تأثیر بگذارید نه اینکه تأثّر بپذیرید. حال با هم به راه های غلبه بر کم رویی و پرورش اعتماد به نفس و خودباوری مروری می کنیم و در آخر در مورد کیفیت برخورد با مردم و به خصوص دوستان سخن می گوئیم.
الف) راه های غلبه بر کم رویی و تقویت اعتماد به نفس:
کم رویی یک امری است که آموخته می شود و جنبة اکتسابی دارد (نه جنبة ارثی)[1] پس ما می توانیم آن را با تمرین برطرف سازیم آنچه مهم است اینکه باور داشته باشیم که ما چنین قدرتی را داریم و می توانیم از لباس کم رویی بیرون آئیم. دیگر اینکه کم رویی یک فرایندی است که به تدریج حاصل شده پس نباید انتظار داشت که به سرعت و دفعتاً برطرف گردد اما برطرف شدن آن بستگی به تمرین، جدیّت و باور به توانایی های خودمان دارد در ذیل به راه های پرورش اعتماد به نفس و غلبه بر کم رویی اشاره می کنیم.
1 . توجه به عواقب بد کم رویی: مثل احساس تنهایی، افسردگی، طردشدگی، تحقیر، افزایش خود مشغولی ما به خودمان، نرسیدن به حقوق خود،نادیده گرفته شدن توانایی ها و قابلیت ها، مانع از ارزیابی مثبت دیگران از شخصیت ما مثل اینکه می گویند فلانی خشک است، با خودش قهر است....
نکته: کم رویی گاهی مواقع فوایدی هم دارد اما در معدّل گیری آن با پیامدهای بد آن، به این نتیجه می رسیم که کم رویی واقعاً یک معلولیت اجتماعی است البته ناگفته نماند که اکثر پیامدهای مثبت آن گذرا هستند و در کل مانع پیشرفت انسان در درازمدت می شوند مثلاً کسی که به خاطر ترس از ارزیابی دیگران در جمع حاضر نمی شود هیچگاه به نقاط مثبت و منفی خود آگاه نمی گردد و نمی توانمد نقاط ضعف خود را تقویت کند و از تشویق دیگران در مورد نقاط مثبتش بهره مند شود.
2 . نقاط قوت و ضعف خود را بازشناسی واقع بینانه کن و برای خود در زندگی اهداف معقول (کوتاه مدت و بلند مدت) در نظر بگیر. حال براساس نقاط مثبت و ویژگی های شخصیتی و ارزشی که برای خود و هدفها و خواسته های خویش قائلید تصمیم بگیرید و برنامه خودتان را از همان جا شروع کنید.[2] (از مقایسه مستمر نقاط ضعف خود با نقاط قوت دیگران پرهیز کنید)
3 . به زندگی گذشته خود مروری کن ذهن خودت را از تجارب و خاطرات ناخوشایند و ناکامی های ارتباطات اجتماعی پاک کن. در عوض تلاش کنید تجارب موفق خود در خانه، مدرسه، کوچه، خیابان،محل کار،در برخورد با دیگران را مجدداً مرور کرده و آنها را به خاطر بسپارید (بهتر است از موفقیت های خود لیستی تهیه کنید و هر روز صبح و عصر آنها را مرور کنید).
4 . افکار مثبت را جایگزین افکار شرم، خجالت، کم رویی، ناتوانی و ... گردانید چرا که افکار بر احساسات و هیجان های شما اثر می گذارد و هیجان های حاصله از آن افکار تبدیل به رفتار می شوند (الگوی یک روان شناس شناختی)[3]
افکار مثبت: من می توانم
ـ استعدادهایم شکوفا می شوند
ـ کوله باری از تجارب دارم احساس کفایت،اعتماد به نفس احساس رضایت
ـ تجارب بد گامی است به سوی پیروزی
رفتار مثبت و خلّاق
5 . آگاه باشید که احساس کم رویی گاهی به خاطر ناکامی ها، تجارب تلخ خودماست و گاهی هم به خاطر محیط (یادگرفته ایم، همانند سازی با بزرگتر کرده ایم، سرزنش شده ایم،نقاط منفی ما بیشتر به ما گوش زد شده است و برای کارها و نقاط مثبت خود تشویق نشده ایم) و گاهی ـ که اغلب این طور است ـ کم رویی فرایندی است که از تجارب تلخ ارتباطی گذشته احساس بی کفایتی و خودکم بینی و ارزیابی بد از خود و بخاطر حرف ها و عکس العمل های دیگران حاصل می گردد.
پس باید توجه داشت که برای درمان باید برای هر قسمت جداگانه
سرمایه گذاری کنیم توجه داشته باشید که تقویت هر قسمت بر قسمت های
دیگر اثر مثبت می گذارد و برعکس ارزیابی بد هر قسمت بر دیگر ابعاد
اثر منفی می گذارد.
مثال: کسی که به توانایی های خود اعتماد و اعتقاد دارد گذشته تلخ خود را به دیدة عبرت و تجربه برای آینده در نظر می گیرد و باعث رکود او نمی شود و در نتیجه خوب می درخشد و بر ارزیابی مردم تأثیر می گذارد و یا ارزیابی غلط آنها را به حساب نمی‌آورد چرا که به باورهای خود اعتقاد دارد.
6 . انسان نان باورهایش را می خورد. تا جایی این گفته اثر بخش است که برخی گفته اند تو همانی که می اندیشی یعنی اندیشه مثبت تو دربارة خودت بر اعمال و رفتار و افکارت اثر مثبت می گذارد.
7 . خلاق باشید: تفکر دو گونه است[4] 1 .تفکر همگرا (Convergent _ thinking) در این تفکر بیشتر از اطلاعات و راه‌حل های عمومی و دیگران استفاده می شود. 2 . تفکر واگرا (divergent _ thinking) در این تفکر انسان از اطلاعات خود سعی دارد به نحو احسن استفاده کند و راه حلهای جدید و مغایر با دیگران ولی ارزشمند ارائه دهد مطمئناً کسی که تفکر خلاق داشته باشد از تشویق های دیگران بهره مند می شود و تشویق ها باعث نشاط و پویایی و امیدواری می گردد.
8 . راه های تقویت اراده را بیاموزید: توجه به بعد روحانی (دعا، تفکر، نماز، محاسبه نفس، خودشناسی) بیشتر از توجه به بعد جسمانی باشد، ورزش کنید، به سلامت جسمانی و روحی خود اهمیت دهید و برنامه بریزید و در شروع آن اصلاً تأخیر نکنید. از همین حالا، بله ! همین حالا شروع کن،با افرادی که اراده قوی دارند دوست شو، و ....
9 . هنر گفتگو را بیاموزید (مطالعه کتب مربوط، ارتباطات، مهارت های ارتباط جمعی، سبک های ارتباط های مؤثر) از جمله آنها:
1 . شروع خوب با قدرت و مثبت و جذاب داشته باشید.
2 . محتوای کلامتان دارای مطالب مفیدی باشد،خسته کننده نباشد، مستمع را به وجد آورد؛ احساس کند مطلبی می شنود که به نفع او است.
3 . در گفتگوهای دیگران حقایقی بیابید تا مورد تأیید طرف مقابل واقع شوی پس آنگاه به او تأثیر گذاری (برای تغییر افکار و اعمال دیگران اول به او شخصیت بدهید بعد نقطه ضعف او را بیان کنید)
4 . هنر خوب گوش دادن را بیاموزید.
10 . خود تشویقی: در قبال هر رفتاری که حکایت از تجدید نظر در رفتار کم رویی شماست خود را تشویق کنید گردش و تفریح، زیارت.
11 . با احساس خودکم بینی بجنگید، گره زدن خود به گذشته، توانایی های خود را کم انگاشتن، متکی به قضاوت دیگران بودن، همه و همه بر احساس بی کفایتی و خودکم بینی شما می افزاید، زندگی افراد موفق را مطالعه کنید آنها بر اثر تمرین، تلاش، فقر و شکست ها و ناکامی ها و عبرت از آنها به آنجا رسیده اند
12 . خودشناسی (استعدادها، علاقه ها و نقاط قوت و ضعف ....):
افزایش اعتماد شکوفایی توانایی ها سعی در ابراز وجود پذیرش خود شناخت خود
دوست یابی:
دوست خوب مثل درّ و مروارید باارزش و کم یاب است اما این طور نیست که نباشد نیاز به جستجو دارد و غربال کردن. هر کسی لیاقت دوستی ندارد هر کسی شایستگی هم راز شدن و داخل حریم شخصیتی شما را ندارد تنها به کسانی اجازه دهید به شما نزدیک شود که طبق فرمایش حضرت علی ـ علیه السلام ـ سه ویژگی داشته باشد: «شما را به یاد خدا اندازد بیانش شما را به حرکت و عمل خوب وا دارد و عملش شما را به یاد آخرت بیندازد[5].»
غربال دوستی و ارتباطی: ما در برخوردهای اجتماعی، انتخاب دوست، همکار و ... باید از غربال ارتباطی و دوستی کمک بگیریم. در برخوردهای اجتماعی و در سطح وسیع با غربال درشتِ احترام، احسان (قول و فعل نیک)[6] برخورد کنیم یعنی به همة انسان ها به چشم مخلوق خدا بودن، همنوع بودن و ... نگاه کنیم ولی در برخورد با مسلمانان و به خصوص شیعه ها باید با غربال متوسط به گزینش برویم آنها را به چشم برادر دینی نگاه کنیم.و برادر دینی ای که ما نسبت به او حقوق متقابلی داریم (شرکت در تشییع، دعوت به کار خیر، عیادت،رفع حاجت، انفاق، هدیه دادن و گرفتن، حفظ اسرار، مهمان کردن و مهمانی رفتن، عفو و گذشت، دفاع از آبرو، دفع ظالم از او و ...)[7] اما برخی افراد را باید با غربال ریزتر انتخاب کرد افرادی که امتحان خود را پس داده اند و واقعاً دوست شفیق ما هستند ما را به یاد آخرت می اندازند اشتباهاتمان را گوش زد می کنند و بالاخره همراه خوبی برای دینداری و رشد و تعالی هستند.[8]
با توجه به مطالب مزبور باید گفت دوست گرامی انسان نباید مطیع دیگران (در همه حال)باشد در ارتباطات ما می‌توانیم با تقویت ابعاد مثبتمان (علمی، اجتماعی، روحی، عاطفی،دینی و اقتصادی) الگویی برای دیگران باشیم به گونه ای که دیگران به ما احساس نیاز کنند و در کنار رفع نیاز خود از رنگ و بوی مذهبی ما نیز رنگ بگیرند نه اینکه ما مطیع آنها باشیم و با شرکت در جلسات آنها رنگ ببازیم.
راهکارهایی برای جلب رضایت دوستان:
گاهی افراد آن قدر نسبت به امور دینی فاصله دارند که تذکر به آنها به شکل مستقیم اثر بخشی ندارد از طرفی ما نیز در زندگی روزمره نیاز داریم با دیگران در محل درس، کار و.... باشیم پس چه کنیم که ارتباط ما با آنها قطع نشود و یا احیاناً آنها از ما دلخور نشوند.
1 . اعتماد به نفس، خودباوری، ارادة خود را تقویت کنیم.
2 . شیوه های تشویق به عمل و فکر مثبت و بازداری از عمل و فکر منفی را بیاموزیم (مثال زدن، قصه، نامه نگاری، بیان غیرمستقیم، نشان دادن الگو، محبت، هدیه، تبسم، ...)
3 . قدرت نه (no Power of): قدرت نه گفتن را تمرین کنیم، سیگار میل داری؟ نه، فلان نوار مبتذل را یکبار گوش می کنی؟ نه
4 . رضایت خدا: اگر امر دائر باشد بین رضایت خلق و رضایت خدا؛ رضایت خدا را مقدم بدارید هرگز بخاطر خوشی و لذت زودگذر خشم خدا را نخریم.
5 . راه های ارتباط مثبت را یاد بگیریم: به عنوان مثال اگر می خواهیم کسی را به عیبش آگاه سازیم آن را خیلی ملایم و در لفّافه مطرح کنیم و با بیان نقاط مثبت او اول اعتماد او را به خود جلب کنیم سپس آن عیب را به قول امام معصوم ـ علیه السّلام ـ به او هدیه دهیم (نه اینکه تو سرش بکوبیم، نسبت به او احساس غرور کنیم و ...)
6 . مسئولیت: اسلام دینی است که به بعد اجتماعی اهمیت می دهد و از ما انتظار دارد اخلاق فردی و اجتماعی خودمان را طبق دستورات الهی آراسته سازیم. و از طرفی به ما مسئولیت های اجتماعی واگذار کرده است مثل امر به معروف و نهی از منکر. کم رویی در این امور نه به نفع خودمان است و نه به نفع رفیقهامان کم رویی ای که به خشم خدا مبدل شود، آری باید برطرف شود و گفتیم که برطرف کردن آن به دست خودمان است تنها نیاز به اقدام و باور به این دارد که می توانم خودم را تغییر دهم و از راه کارها استفاده کنم پس کسی که به تعارف هوس آلود گوش دهد از مسئولیت الهی خود (خودسازی، جامعه سازی و دیگرسازی) سرپیچی کرده است.
7 . بینش الهی: با تقویت بعد ایمان و دینی دوستان آنها را به بوستان تدین دعوت کن البته این کار باید با ظرافت انجام شود. جلوه های عرفانی و عاطفی دین مطرح گردد. دیگر اینکه وقت و مکان گفتن و بحث در مورد دین بسیار مهم است زمانی که جوانان سرگرم شوخی، لهو و لعب هستند بیان این مباحث کارساز نیست از تبلیغ تک به تک (چهره به چهره)[9] کمک بگیرید.
8 . تغییر مجلس: در حدیثی از امام صادق ـ علیه السلام ـ می خوانیم: برای مؤمن سزاوار نیست که در مجلسی قرار بگیر که در آن معصیت خدا می شود و او قدرت تغییر آن را ندارد.[10]
9 . زیرکی و زرنگی: در روایات وقتی صفات مؤمن را بررسی می کنیم می بینیم که گفته شده مؤمن زرنگ و زیرک است[11] چه بهتر است افراد مؤمن با زیرکی و ترفندهای دینی، ورزشی، روان شناختی و ارائه جایگزین مناسب ... دیگران را از کار خلاف بازدارد. مثلاً کاری کند که زمینه آن گناه پیش نیاید یا اگر پیش آمده آن گناه صورت نگیرد و توجه افرد به چیز دیگری جلب شود. به عنوان مثال در حالات امام خمینی می خوانیم که ایشان هر گاه در مجلسی می دیدند که غیبتی شروع شده با به دست گرفتن جلسه، نقل نکات جذاب و یا تغییر بحث آبروی آن مؤمن را حفظ می کردند.
نکته پایانی: دوست عزیز برای حل این مشل کلی نگری به کلیه مباحث مؤثر می باشد راه های تقویت اعتماد به نفس و غلبه بر کم رویی را هر روز تمرین کنید طبق نظر روان شناسان کم رویی، درمانش بیشتر از هر چیز به دست خود فرد است (خوددرمانی) و درمان هم با تغییر در باورهای غلط گذشته، توجه به توانایی های بالفعل و بالقوه خود و آموزش خودباوری و ... امکان پذیر است کم رویی اگر ادامه یابد ممکن است به بیماری روانی تبدیل شود پس چه بهتر است از همین حالا حساب شده به تمرین مباحث فوق برآید و از کتاب های مربوط نیز در این زمینه کمک بگیرد تا از اثرات مثبت آن بهره مند شود و از پیامدهای دنیوی و اخروی بد آن مصون باشد.
منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 . اعتماد به نفس راه خوشبختی، ژیلا نینوایی،انتشارات ندای فرهنگ، تهران.
2 . روان شناسی کمرویی،دکتر غلامعلی افروز، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
3 . از حال بد به حال خوب،اثر دیوید برنز، ترجمه مهدی قراچه داغی، نشر پیکان.
4 . اخلاق، ج 3، استاد مصباح یزدی، ناشر: مؤسسه امام خمینی، قم.
5 . اعتماد به نفس برتر، گیل لیندن فیلد، ترجمه حمید و نگار اصغری پور، ناشر: جوانه رشد، تهران.
6 .غلبه بر کم رویی پل ژاگو ترجمه حسین بنی احمد، انتشارات ققنوس.
-----------------------------------
[1] . افروز، غلامعلی، روان شناسی کمرویی در روش های درمان. دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چ اول، 1374، ص 26.
[2] . روانشناسی کمرویی، ص 42.
[3] . استفاده از جزوة درسی استاد دکتر عاطف وحید، (درس تست های فرافکن) مؤسسه امام خمینی، قم، 1383.
[4] . روان شناسی تربیتی، ترجمه علینقی خرازی، اثر جان ای، گلاور، مرکز نشر دانشگاهی تهران، ص 568 و 569.
[5] . مصباح یزدی، محمدتقی، راهیان کوی دوست، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، ص 63.
[6] . در قرآن شریف به ما امر شده که ما با همه انسان ها به سبک نیکو سخن بگوییم (قولوا للناس حسناً).
[7] . تفسیر سورة حجرات، محسن قرائتی،مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، ص 87.
[8] . برای مطالعه بیشتر به کتاب رابطه دوستی و محبت نوشته احمد مطهری، دفتر انتشارات اسلامی قم مراجعه کنید.
[9] . این روش اخیراً توسط استاد محسن قرائتی تبلیغ می گردد ایشان با توجه به تجارب تبلیغی سال های متمادیش این روش را بسیار کارساز می دانند.
[10] . 150 درس زندگی آیت الله مکارم شیرازی، ناشر مؤسسه مدرسه الامام علی بن ابیطالب ـ علیه السلام ـ ص 130.
[11] . اصول کافی، خطبه همام.
( اندیشه قم )
برای غلبه بر کم رویی خود باید راه های غلبه بر کم رویی و روش های اعتماد به نفس و خودباوری را یاد بگیرید تا با این ابزارها بتوانید بر دوستان خود تأثیر بگذارید نه اینکه تأثّر بپذیرید. حال با هم به راه های غلبه بر کم رویی و پرورش اعتماد به نفس و خودباوری مروری می کنیم و در آخر در مورد کیفیت برخورد با مردم و به خصوص دوستان سخن می گوئیم.
الف) راه های غلبه بر کم رویی و تقویت اعتماد به نفس:
کم رویی یک امری است که آموخته می شود و جنبة اکتسابی دارد (نه جنبة ارثی)[1] پس ما می توانیم آن را با تمرین برطرف سازیم آنچه مهم است اینکه باور داشته باشیم که ما چنین قدرتی را داریم و می توانیم از لباس کم رویی بیرون آئیم. دیگر اینکه کم رویی یک فرایندی است که به تدریج حاصل شده پس نباید انتظار داشت که به سرعت و دفعتاً برطرف گردد اما برطرف شدن آن بستگی به تمرین، جدیّت و باور به توانایی های خودمان دارد در ذیل به راه های پرورش اعتماد به نفس و غلبه بر کم رویی اشاره می کنیم.
1 . توجه به عواقب بد کم رویی: مثل احساس تنهایی، افسردگی، طردشدگی، تحقیر، افزایش خود مشغولی ما به خودمان، نرسیدن به حقوق خود،نادیده گرفته شدن توانایی ها و قابلیت ها، مانع از ارزیابی مثبت دیگران از شخصیت ما مثل اینکه می گویند فلانی خشک است، با خودش قهر است....
نکته: کم رویی گاهی مواقع فوایدی هم دارد اما در معدّل گیری آن با پیامدهای بد آن، به این نتیجه می رسیم که کم رویی واقعاً یک معلولیت اجتماعی است البته ناگفته نماند که اکثر پیامدهای مثبت آن گذرا هستند و در کل مانع پیشرفت انسان در درازمدت می شوند مثلاً کسی که به خاطر ترس از ارزیابی دیگران در جمع حاضر نمی شود هیچگاه به نقاط مثبت و منفی خود آگاه نمی گردد و نمی توانمد نقاط ضعف خود را تقویت کند و از تشویق دیگران در مورد نقاط مثبتش بهره مند شود.
2 . نقاط قوت و ضعف خود را بازشناسی واقع بینانه کن و برای خود در زندگی اهداف معقول (کوتاه مدت و بلند مدت) در نظر بگیر. حال براساس نقاط مثبت و ویژگی های شخصیتی و ارزشی که برای خود و هدفها و خواسته های خویش قائلید تصمیم بگیرید و برنامه خودتان را از همان جا شروع کنید.[2] (از مقایسه مستمر نقاط ضعف خود با نقاط قوت دیگران پرهیز کنید)
3 . به زندگی گذشته خود مروری کن ذهن خودت را از تجارب و خاطرات ناخوشایند و ناکامی های ارتباطات اجتماعی پاک کن. در عوض تلاش کنید تجارب موفق خود در خانه، مدرسه، کوچه، خیابان،محل کار،در برخورد با دیگران را مجدداً مرور کرده و آنها را به خاطر بسپارید (بهتر است از موفقیت های خود لیستی تهیه کنید و هر روز صبح و عصر آنها را مرور کنید).
4 . افکار مثبت را جایگزین افکار شرم، خجالت، کم رویی، ناتوانی و ... گردانید چرا که افکار بر احساسات و هیجان های شما اثر می گذارد و هیجان های حاصله از آن افکار تبدیل به رفتار می شوند (الگوی یک روان شناس شناختی)[3]
افکار مثبت: من می توانم
ـ استعدادهایم شکوفا می شوند
ـ کوله باری از تجارب دارم احساس کفایت،اعتماد به نفس احساس رضایت
ـ تجارب بد گامی است به سوی پیروزی
رفتار مثبت و خلّاق
5 . آگاه باشید که احساس کم رویی گاهی به خاطر ناکامی ها، تجارب تلخ خودماست و گاهی هم به خاطر محیط (یادگرفته ایم، همانند سازی با بزرگتر کرده ایم، سرزنش شده ایم،نقاط منفی ما بیشتر به ما گوش زد شده است و برای کارها و نقاط مثبت خود تشویق نشده ایم) و گاهی ـ که اغلب این طور است ـ کم رویی فرایندی است که از تجارب تلخ ارتباطی گذشته احساس بی کفایتی و خودکم بینی و ارزیابی بد از خود و بخاطر حرف ها و عکس العمل های دیگران حاصل می گردد.
پس باید توجه داشت که برای درمان باید برای هر قسمت جداگانه
سرمایه گذاری کنیم توجه داشته باشید که تقویت هر قسمت بر قسمت های
دیگر اثر مثبت می گذارد و برعکس ارزیابی بد هر قسمت بر دیگر ابعاد
اثر منفی می گذارد.
مثال: کسی که به توانایی های خود اعتماد و اعتقاد دارد گذشته تلخ خود را به دیدة عبرت و تجربه برای آینده در نظر می گیرد و باعث رکود او نمی شود و در نتیجه خوب می درخشد و بر ارزیابی مردم تأثیر می گذارد و یا ارزیابی غلط آنها را به حساب نمی‌آورد چرا که به باورهای خود اعتقاد دارد.
6 . انسان نان باورهایش را می خورد. تا جایی این گفته اثر بخش است که برخی گفته اند تو همانی که می اندیشی یعنی اندیشه مثبت تو دربارة خودت بر اعمال و رفتار و افکارت اثر مثبت می گذارد.
7 . خلاق باشید: تفکر دو گونه است[4] 1 .تفکر همگرا (Convergent _ thinking) در این تفکر بیشتر از اطلاعات و راه‌حل های عمومی و دیگران استفاده می شود. 2 . تفکر واگرا (divergent _ thinking) در این تفکر انسان از اطلاعات خود سعی دارد به نحو احسن استفاده کند و راه حلهای جدید و مغایر با دیگران ولی ارزشمند ارائه دهد مطمئناً کسی که تفکر خلاق داشته باشد از تشویق های دیگران بهره مند می شود و تشویق ها باعث نشاط و پویایی و امیدواری می گردد.
8 . راه های تقویت اراده را بیاموزید: توجه به بعد روحانی (دعا، تفکر، نماز، محاسبه نفس، خودشناسی) بیشتر از توجه به بعد جسمانی باشد، ورزش کنید، به سلامت جسمانی و روحی خود اهمیت دهید و برنامه بریزید و در شروع آن اصلاً تأخیر نکنید. از همین حالا، بله ! همین حالا شروع کن،با افرادی که اراده قوی دارند دوست شو، و ....
9 . هنر گفتگو را بیاموزید (مطالعه کتب مربوط، ارتباطات، مهارت های ارتباط جمعی، سبک های ارتباط های مؤثر) از جمله آنها:
1 . شروع خوب با قدرت و مثبت و جذاب داشته باشید.
2 . محتوای کلامتان دارای مطالب مفیدی باشد،خسته کننده نباشد، مستمع را به وجد آورد؛ احساس کند مطلبی می شنود که به نفع او است.
3 . در گفتگوهای دیگران حقایقی بیابید تا مورد تأیید طرف مقابل واقع شوی پس آنگاه به او تأثیر گذاری (برای تغییر افکار و اعمال دیگران اول به او شخصیت بدهید بعد نقطه ضعف او را بیان کنید)
4 . هنر خوب گوش دادن را بیاموزید.
10 . خود تشویقی: در قبال هر رفتاری که حکایت از تجدید نظر در رفتار کم رویی شماست خود را تشویق کنید گردش و تفریح، زیارت.
11 . با احساس خودکم بینی بجنگید، گره زدن خود به گذشته، توانایی های خود را کم انگاشتن، متکی به قضاوت دیگران بودن، همه و همه بر احساس بی کفایتی و خودکم بینی شما می افزاید، زندگی افراد موفق را مطالعه کنید آنها بر اثر تمرین، تلاش، فقر و شکست ها و ناکامی ها و عبرت از آنها به آنجا رسیده اند
12 . خودشناسی (استعدادها، علاقه ها و نقاط قوت و ضعف ....):
افزایش اعتماد شکوفایی توانایی ها سعی در ابراز وجود پذیرش خود شناخت خود
دوست یابی:
دوست خوب مثل درّ و مروارید باارزش و کم یاب است اما این طور نیست که نباشد نیاز به جستجو دارد و غربال کردن. هر کسی لیاقت دوستی ندارد هر کسی شایستگی هم راز شدن و داخل حریم شخصیتی شما را ندارد تنها به کسانی اجازه دهید به شما نزدیک شود که طبق فرمایش حضرت علی ـ علیه السلام ـ سه ویژگی داشته باشد: «شما را به یاد خدا اندازد بیانش شما را به حرکت و عمل خوب وا دارد و عملش شما را به یاد آخرت بیندازد[5].»
غربال دوستی و ارتباطی: ما در برخوردهای اجتماعی، انتخاب دوست، همکار و ... باید از غربال ارتباطی و دوستی کمک بگیریم. در برخوردهای اجتماعی و در سطح وسیع با غربال درشتِ احترام، احسان (قول و فعل نیک)[6] برخورد کنیم یعنی به همة انسان ها به چشم مخلوق خدا بودن، همنوع بودن و ... نگاه کنیم ولی در برخورد با مسلمانان و به خصوص شیعه ها باید با غربال متوسط به گزینش برویم آنها را به چشم برادر دینی نگاه کنیم.و برادر دینی ای که ما نسبت به او حقوق متقابلی داریم (شرکت در تشییع، دعوت به کار خیر، عیادت،رفع حاجت، انفاق، هدیه دادن و گرفتن، حفظ اسرار، مهمان کردن و مهمانی رفتن، عفو و گذشت، دفاع از آبرو، دفع ظالم از او و ...)[7] اما برخی افراد را باید با غربال ریزتر انتخاب کرد افرادی که امتحان خود را پس داده اند و واقعاً دوست شفیق ما هستند ما را به یاد آخرت می اندازند اشتباهاتمان را گوش زد می کنند و بالاخره همراه خوبی برای دینداری و رشد و تعالی هستند.[8]
با توجه به مطالب مزبور باید گفت دوست گرامی انسان نباید مطیع دیگران (در همه حال)باشد در ارتباطات ما می‌توانیم با تقویت ابعاد مثبتمان (علمی، اجتماعی، روحی، عاطفی،دینی و اقتصادی) الگویی برای دیگران باشیم به گونه ای که دیگران به ما احساس نیاز کنند و در کنار رفع نیاز خود از رنگ و بوی مذهبی ما نیز رنگ بگیرند نه اینکه ما مطیع آنها باشیم و با شرکت در جلسات آنها رنگ ببازیم.
راهکارهایی برای جلب رضایت دوستان:
گاهی افراد آن قدر نسبت به امور دینی فاصله دارند که تذکر به آنها به شکل مستقیم اثر بخشی ندارد از طرفی ما نیز در زندگی روزمره نیاز داریم با دیگران در محل درس، کار و.... باشیم پس چه کنیم که ارتباط ما با آنها قطع نشود و یا احیاناً آنها از ما دلخور نشوند.
1 . اعتماد به نفس، خودباوری، ارادة خود را تقویت کنیم.
2 . شیوه های تشویق به عمل و فکر مثبت و بازداری از عمل و فکر منفی را بیاموزیم (مثال زدن، قصه، نامه نگاری، بیان غیرمستقیم، نشان دادن الگو، محبت، هدیه، تبسم، ...)
3 . قدرت نه (no Power of): قدرت نه گفتن را تمرین کنیم، سیگار میل داری؟ نه، فلان نوار مبتذل را یکبار گوش می کنی؟ نه
4 . رضایت خدا: اگر امر دائر باشد بین رضایت خلق و رضایت خدا؛ رضایت خدا را مقدم بدارید هرگز بخاطر خوشی و لذت زودگذر خشم خدا را نخریم.
5 . راه های ارتباط مثبت را یاد بگیریم: به عنوان مثال اگر می خواهیم کسی را به عیبش آگاه سازیم آن را خیلی ملایم و در لفّافه مطرح کنیم و با بیان نقاط مثبت او اول اعتماد او را به خود جلب کنیم سپس آن عیب را به قول امام معصوم ـ علیه السّلام ـ به او هدیه دهیم (نه اینکه تو سرش بکوبیم، نسبت به او احساس غرور کنیم و ...)
6 . مسئولیت: اسلام دینی است که به بعد اجتماعی اهمیت می دهد و از ما انتظار دارد اخلاق فردی و اجتماعی خودمان را طبق دستورات الهی آراسته سازیم. و از طرفی به ما مسئولیت های اجتماعی واگذار کرده است مثل امر به معروف و نهی از منکر. کم رویی در این امور نه به نفع خودمان است و نه به نفع رفیقهامان کم رویی ای که به خشم خدا مبدل شود، آری باید برطرف شود و گفتیم که برطرف کردن آن به دست خودمان است تنها نیاز به اقدام و باور به این دارد که می توانم خودم را تغییر دهم و از راه کارها استفاده کنم پس کسی که به تعارف هوس آلود گوش دهد از مسئولیت الهی خود (خودسازی، جامعه سازی و دیگرسازی) سرپیچی کرده است.
7 . بینش الهی: با تقویت بعد ایمان و دینی دوستان آنها را به بوستان تدین دعوت کن البته این کار باید با ظرافت انجام شود. جلوه های عرفانی و عاطفی دین مطرح گردد. دیگر اینکه وقت و مکان گفتن و بحث در مورد دین بسیار مهم است زمانی که جوانان سرگرم شوخی، لهو و لعب هستند بیان این مباحث کارساز نیست از تبلیغ تک به تک (چهره به چهره)[9] کمک بگیرید.
8 . تغییر مجلس: در حدیثی از امام صادق ـ علیه السلام ـ می خوانیم: برای مؤمن سزاوار نیست که در مجلسی قرار بگیر که در آن معصیت خدا می شود و او قدرت تغییر آن را ندارد.[10]
9 . زیرکی و زرنگی: در روایات وقتی صفات مؤمن را بررسی می کنیم می بینیم که گفته شده مؤمن زرنگ و زیرک است[11] چه بهتر است افراد مؤمن با زیرکی و ترفندهای دینی، ورزشی، روان شناختی و ارائه جایگزین مناسب ... دیگران را از کار خلاف بازدارد. مثلاً کاری کند که زمینه آن گناه پیش نیاید یا اگر پیش آمده آن گناه صورت نگیرد و توجه افرد به چیز دیگری جلب شود. به عنوان مثال در حالات امام خمینی می خوانیم که ایشان هر گاه در مجلسی می دیدند که غیبتی شروع شده با به دست گرفتن جلسه، نقل نکات جذاب و یا تغییر بحث آبروی آن مؤمن را حفظ می کردند.
نکته پایانی: دوست عزیز برای حل این مشل کلی نگری به کلیه مباحث مؤثر می باشد راه های تقویت اعتماد به نفس و غلبه بر کم رویی را هر روز تمرین کنید طبق نظر روان شناسان کم رویی، درمانش بیشتر از هر چیز به دست خود فرد است (خوددرمانی) و درمان هم با تغییر در باورهای غلط گذشته، توجه به توانایی های بالفعل و بالقوه خود و آموزش خودباوری و ... امکان پذیر است کم رویی اگر ادامه یابد ممکن است به بیماری روانی تبدیل شود پس چه بهتر است از همین حالا حساب شده به تمرین مباحث فوق برآید و از کتاب های مربوط نیز در این زمینه کمک بگیرد تا از اثرات مثبت آن بهره مند شود و از پیامدهای دنیوی و اخروی بد آن مصون باشد.
منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 . اعتماد به نفس راه خوشبختی، ژیلا نینوایی،انتشارات ندای فرهنگ، تهران.
2 . روان شناسی کمرویی،دکتر غلامعلی افروز، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
3 . از حال بد به حال خوب،اثر دیوید برنز، ترجمه مهدی قراچه داغی، نشر پیکان.
4 . اخلاق، ج 3، استاد مصباح یزدی، ناشر: مؤسسه امام خمینی، قم.
5 . اعتماد به نفس برتر، گیل لیندن فیلد، ترجمه حمید و نگار اصغری پور، ناشر: جوانه رشد، تهران.
6 .غلبه بر کم رویی پل ژاگو ترجمه حسین بنی احمد، انتشارات ققنوس.
-----------------------------------
[1] . افروز، غلامعلی، روان شناسی کمرویی در روش های درمان. دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چ اول، 1374، ص 26.
[2] . روانشناسی کمرویی، ص 42.
[3] . استفاده از جزوة درسی استاد دکتر عاطف وحید، (درس تست های فرافکن) مؤسسه امام خمینی، قم، 1383.
[4] . روان شناسی تربیتی، ترجمه علینقی خرازی، اثر جان ای، گلاور، مرکز نشر دانشگاهی تهران، ص 568 و 569.
[5] . مصباح یزدی، محمدتقی، راهیان کوی دوست، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، ص 63.
[6] . در قرآن شریف به ما امر شده که ما با همه انسان ها به سبک نیکو سخن بگوییم (قولوا للناس حسناً).
[7] . تفسیر سورة حجرات، محسن قرائتی،مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، ص 87.
[8] . برای مطالعه بیشتر به کتاب رابطه دوستی و محبت نوشته احمد مطهری، دفتر انتشارات اسلامی قم مراجعه کنید.
[9] . این روش اخیراً توسط استاد محسن قرائتی تبلیغ می گردد ایشان با توجه به تجارب تبلیغی سال های متمادیش این روش را بسیار کارساز می دانند.
[10] . 150 درس زندگی آیت الله مکارم شیرازی، ناشر مؤسسه مدرسه الامام علی بن ابیطالب ـ علیه السلام ـ ص 130.
[11] . اصول کافی، خطبه همام.
( اندیشه قم )
