پرسش :
چرا داستان‌های بسياری از علما نقل می‌شود كه در آنها از رؤيت امام زمان خبر می‌دهند؟
پاسخ :
شرح پرسش:
دراصول كافي آمده كه امام زمان به آخرين نايب خاصش فرمود: دروغگو است كسی كه بگويد مرا ديده است... پس چگونه كساني مي‌گويند ما امام را ديده‌ايم و يا داستان‌های بسياری از علما نقل می‌شود كه در آنها از رؤيت امام خبر می‌دهند؟
پاسخ:
درباره ملاقات با امام مهدی(عج) سه دیدگاه عمده وجود دارد:
1 . دیدگاه افراطی: براساس این دیدگاه تشرف بر محضر امام زمان(عج) امری ساده و همگانی است و یكی از مهم‌ترین وظایف منتظران، دیدار با آن حضرت است ولو این كار به بر زمین ماندن اهداف و آرمان‌های بزرگتری بیانجامد، نقد این دیدگاه و آسیب‌های آن مجال دیگری را می‌طلبد.[1]
2 . دیدگاه تفریطی: براساس این دیدگاه در زمان غیبت هیچ كس نمی‌تواند به محضر امام مهدی(عج) شرفیاب شود.[2]
3 . دیدگاه میانه: طرفداران این دیدگاه معتقدند ملاقات با امام مهدی(عج) در زمان غیبت امكان دارد و برخی از انسان‌های صالح و پرهیزگار نیز خدمت آن امام عزیز رسیده‌اند لیكن بدون تردید اولاً شرفیابی به محضر امام مهدی(عج) به شرایط و قابلیت‌های فراوانی نیاز دارد و هر كسی توفیق چنین سعادتی را نمی‌یابد و ثانیاً منتظران واقعی حضرت بیش از آنكه به دنبال ملاقات با حضرت باشند. باید در مسیر تأسی به آن حضرت و انجام وظایف و نیز فراهم كردن زمینه‌های ظهور بكوشند.
هدف ما از ذكر این مقدمه توجه دادن پرسشگر محترم به این نكته مهم است كه دفاع ما از امكان ملاقات به معنای پذیرش دیدگاه افراطی است.
یكی از مهم‌ترین دلایلی كه طرفداران دیدگاه دوم ـ عدم امكان ملاقات با امام زمان(عج) ـ برای اثبات نظریه خود به آن استناد كرده‌اند نامه امام مهدی(عج) به علی بن محمد سمری چهارمین نایب خاص آن حضرت است. متن این نامه كه در اواخر عمر علی بن محمد سمری به او ارسال شده چنین است:
یا علی بن محمد السمری اسمع اعظم الله اجرا خوانك فیك فانك میت ما بینك و بین سته ایام فاجمع امرك و لاتوص الی احد یقوم مقامك بعد وفاتك... و سیأتی من شیعتی من یدّعی المشاهده الا فمن ادعی المشاهده قبل خروج السفیانی و الصیحه فهو كذّاب مفتر...[3]
«ای علی محمد سمری گوش فرا ده، خداونداجر برادران تو را در سوگ تو زیاده گرداند تو تا شش روز دیگر دار فانی را وداع خواهی كرد پس آماده باش و كسی را جانشین خودت قرار مده... و به زودی برخی از شیعیان من ادعای مشاهده می‌كنند آگاه باشید كسی كه پیش از خروج سفیانی و شنیده شدن ندای آسمانی چنین ادعایی را بكند دروغگو و افترا زننده است....»
حال سؤال اساسی این است كه چگونه از یك سو امام مهدی(عج) فرموده‌اند مدعیان ملاقات دروغ‌گویند. و از سوی دیگر حكایات فراوانی از ملاقات مؤمنان و صالحان با امام مهدی(عج) در كتاب‌ها نقل شده است.
عالمان فراوانی با پذیرش امكان ملاقات در صدد پاسخ به این سؤال برآمده‌اند از جمله علامه مجلسی در بحارالانوار (ج 52، ص 151) شیخ محمد عراقی در دارالسلام (ص 193) محدث نوری درجنه المأوی (بحار، ج 53، ص 318) آیت الله سید محسن امین در اعیان الشیعه (ج 2، ص 71)
برخی از این پاسخ‌ها بدین قرارند:
1 . منظور از مشاهده در این روایت ملاقات با امام مهدی(عج) نیست بلكه منظور مشاهده همراه با ادعای نیابت و وكالت است علامه مجلسی در این باره می‌نویسد: «شاید معنای این نامه امام(عج) به علی بن محمد سمری ـ این باشد كه كسی كه ادعای ملاقات با حضرت را بكند و مدعی باشد كه نایب آن حضرت است و مثل نواب چهارگانه از طرف آن حضرت اخبار را به شیعیان می‌رساند. چنین شخصی دروغگو و افتراز زننده است. ما نامه را به این شكل معنی كردیم تا با اخباری كه از ملاقات برخی با امام زمان(عج) گزارش می‌دهد منافاتی نداشته باشد.»[4] دو دلیل بر اینكه منظور از مشاهده در این نامه ملاقات همراه با ادعای نیابت است آورده شده است:
الف) دلیل اول سیاق است، منظور از سیاق این است كه مخاطب این نامه نایب چهارم است و در این نامه به او اطلاع داده می‌شود كه دوران نیابت خاصه به پایان رسیده است و از آن به بعد امام مهدی(عج) نایب خاصی در میان مردم ندارد بنابراین فضای حاكم بر این نامه و مضمون اصلی آن اعلام به پایان رسیدن ارتباط با امام مهدی(عج) از طریق نایبان خاص است وقتی در این فضا گفته می‌شود: « از این پس برخی ادعای مشاهده می‌كنند و آگاه باشید هر كس ادعای مشاهده كند دروغگو است» منظور از مشاهده همان ارتباط خاصی است كه در اول نامه از آن گفتگو شده بود و به علی بن محمد سمری پایان یافتن آن گوشزد شده بود یعنی مشاهده همراه با نیابت خاص.
ب) واژه مفتر: دومین دلیلی كه بر مدعای فوق اقامه شده است واژه مفتر است كه در این نامه آمده است: «... فهو كذّاب مفتر» مفتر به كسی گفته می‌شود كه دورغی را به كسی نسبت دهد. تقریر استدلال به این شكل است كه:
در معنای واژهء مشاهده «... سیأتی من شعتی من یدعی المشاهده...» دو احتمال وجود دارد: 1 . ملاقات 2 . ملاقاتِ همراه با ادعای نیابت و وكالت.
اگر منظور از مشاهده ملاقات تنها باشد معنای روایت یاد شده این است كه كسی كه ادعای ملاقات با امام زمان را بكند دروغگو و افترا زننده است. دروغ گو بودن چنین شخصی معلوم است زیرا طبق مفاد این روایت كسی نمی‌تواند در دوران غیبت با آن حضرت ملاقات كند پس مدعی ملاقات دروغگو است اما این شخص افترا زننده نیست زیرا دروغی را به امام زمان(عج) نسبت نداده است پس آوردن واژه مفتر لغو است. اما اگر منظور از واژه مشاهده ملاقات همراه با ادعای نیابت باشد كسی كه ادعا كند با حضرت ملاقات كرده و آن حضرت او را به نیابت خود برگزیده است. این نامه می‌گوید چنین شخصی هم دروغگو است و هم افترا زننده دروغگو بودنش به این دلیل است به دروغ ادعای ملاقات با حضرت رها كرده است و افترا زننده بودنش به این خاطر است كه به حضرت نسبت دروغی داده است یعنی مدعی شده است كه امام مهدی(عج) مرا به نیابت خاص خود برگزیده است و حال آنكه حضرت چنین كاری نكرده است.
بنابراین ما اگر واژه مشاهده را به معنای ملاقات تنها بگیریم آمدن واژه مفتر در این نامه لغو خواهد بود و اگر آن را به معنای ملاقات با ادعای نیابت بگیریم این واژه لغو نخواهد بود و از آنجا كه امام معصوم ـ علیهم السّلام ـ سخن لغو بر زبان جاری نمی‌كنند پس منظور از مشاهده ملاقات همراه با نیابت است.[5]
2 . پاسخ دیگری كه به سؤال یاد شده داده شده است این است كه «اصولاً معنای واژه مشاهده ملاقات یا ملاقات همراه با ادعای نیابت نیست بلكه منظور ادعای ظهور است یعنی اگر پیش از خروج سفیانی و صیحه آسمانی مدعی شد امام مهدی(عج) ظهور كرده‌اند چنین شخصی دروغگو و افترا زننده است زیرا آن حضرت پیش از تحقق این دو علامت ظهور نخواهند كرد. همچنان كه امام صادق ـ علیه السلام ـ در حدیثی فرموده‌اند:
نمی‌بینید او را در وقت ظهورش چشمی، مگر اینكه همه چشم‌ها او را خواهد دید پس هر كس برای شما غیر این را بگوید او را تكذیب كنید.[6]
قرینه مطلب یاد شده این است كه خروج سفیانی و صیحه آسمانی از علائم ظهورند پس منظور از ادعای مشاهده قبل از تحقق این دو علامت ادعای تحقق ظهور است.»[7]
خلاصه سخن اینكه: ما بر این باوریم كه در بحث ملاقات دیدگاه میانه درست است و روایتی كه شما به آن اشاره كرده‌اید نفی كننده ملاقات نیست بلكه ملاقات همراه با نیابت و یا ادعای ظهور پیش از خروج سفیانی و صیحه آسمانی را نفی می‌كند. بنابراین میان این روایت و حكایات معتبری كه بر ملاقات برخی از مؤمنان پرهیزگار با امام مهدی(عج) دلالت دارد هیچ منافاتی وجود ندارد.
برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه فرمایید:
1 . مهدی منتظر، محمد جواد خراسانی
2 . دارالسلام، شیخ محمود عراقی.
3 . جنه المأوی،محدث نوری
پیامبر گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمودند:
كسی كه قائم از فرزندان مرا انكار كند مرا انكار كرده است.
كمال‌الدین تمام، النعمه، ج 2، ص 412
پی‌نوشت‌ها:
[1] . این دیدگاه گرچه به شكل یاد‌شده از سوی كسی مطرح نشده است، اما برخی عملاً و با رفتار خود چنین دیدگاهی را رواج می‌دهند.
[2] . جمعی از نویسندگان، چشم به راه مهدی (قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 1378) ص 69 ـ 44.
[3] . علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 52، (بیروت: موسسه الوفاء چاپ دوم، 1403) ص 151.
[4] . همان.
[5] . حبیب الله طاهری، سیمای آفتاب (قم: انتشارات زائر، چاپ اول، 1380) ص 179 با اندكی تصرف.
[6] . علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 53،ص 6.
[7] . محمد جواد خراسانی، مهدی منتظر، (تهران: بنیاد پژوهشهای علمی فرهنگی نورالاصفیا، چاپ اول، 1371) ص 93.
منبع: اندیشه قم
شرح پرسش:
دراصول كافي آمده كه امام زمان به آخرين نايب خاصش فرمود: دروغگو است كسی كه بگويد مرا ديده است... پس چگونه كساني مي‌گويند ما امام را ديده‌ايم و يا داستان‌های بسياری از علما نقل می‌شود كه در آنها از رؤيت امام خبر می‌دهند؟
پاسخ:
درباره ملاقات با امام مهدی(عج) سه دیدگاه عمده وجود دارد:
1 . دیدگاه افراطی: براساس این دیدگاه تشرف بر محضر امام زمان(عج) امری ساده و همگانی است و یكی از مهم‌ترین وظایف منتظران، دیدار با آن حضرت است ولو این كار به بر زمین ماندن اهداف و آرمان‌های بزرگتری بیانجامد، نقد این دیدگاه و آسیب‌های آن مجال دیگری را می‌طلبد.[1]
2 . دیدگاه تفریطی: براساس این دیدگاه در زمان غیبت هیچ كس نمی‌تواند به محضر امام مهدی(عج) شرفیاب شود.[2]
3 . دیدگاه میانه: طرفداران این دیدگاه معتقدند ملاقات با امام مهدی(عج) در زمان غیبت امكان دارد و برخی از انسان‌های صالح و پرهیزگار نیز خدمت آن امام عزیز رسیده‌اند لیكن بدون تردید اولاً شرفیابی به محضر امام مهدی(عج) به شرایط و قابلیت‌های فراوانی نیاز دارد و هر كسی توفیق چنین سعادتی را نمی‌یابد و ثانیاً منتظران واقعی حضرت بیش از آنكه به دنبال ملاقات با حضرت باشند. باید در مسیر تأسی به آن حضرت و انجام وظایف و نیز فراهم كردن زمینه‌های ظهور بكوشند.
هدف ما از ذكر این مقدمه توجه دادن پرسشگر محترم به این نكته مهم است كه دفاع ما از امكان ملاقات به معنای پذیرش دیدگاه افراطی است.
یكی از مهم‌ترین دلایلی كه طرفداران دیدگاه دوم ـ عدم امكان ملاقات با امام زمان(عج) ـ برای اثبات نظریه خود به آن استناد كرده‌اند نامه امام مهدی(عج) به علی بن محمد سمری چهارمین نایب خاص آن حضرت است. متن این نامه كه در اواخر عمر علی بن محمد سمری به او ارسال شده چنین است:
یا علی بن محمد السمری اسمع اعظم الله اجرا خوانك فیك فانك میت ما بینك و بین سته ایام فاجمع امرك و لاتوص الی احد یقوم مقامك بعد وفاتك... و سیأتی من شیعتی من یدّعی المشاهده الا فمن ادعی المشاهده قبل خروج السفیانی و الصیحه فهو كذّاب مفتر...[3]
«ای علی محمد سمری گوش فرا ده، خداونداجر برادران تو را در سوگ تو زیاده گرداند تو تا شش روز دیگر دار فانی را وداع خواهی كرد پس آماده باش و كسی را جانشین خودت قرار مده... و به زودی برخی از شیعیان من ادعای مشاهده می‌كنند آگاه باشید كسی كه پیش از خروج سفیانی و شنیده شدن ندای آسمانی چنین ادعایی را بكند دروغگو و افترا زننده است....»
حال سؤال اساسی این است كه چگونه از یك سو امام مهدی(عج) فرموده‌اند مدعیان ملاقات دروغ‌گویند. و از سوی دیگر حكایات فراوانی از ملاقات مؤمنان و صالحان با امام مهدی(عج) در كتاب‌ها نقل شده است.
عالمان فراوانی با پذیرش امكان ملاقات در صدد پاسخ به این سؤال برآمده‌اند از جمله علامه مجلسی در بحارالانوار (ج 52، ص 151) شیخ محمد عراقی در دارالسلام (ص 193) محدث نوری درجنه المأوی (بحار، ج 53، ص 318) آیت الله سید محسن امین در اعیان الشیعه (ج 2، ص 71)
برخی از این پاسخ‌ها بدین قرارند:
1 . منظور از مشاهده در این روایت ملاقات با امام مهدی(عج) نیست بلكه منظور مشاهده همراه با ادعای نیابت و وكالت است علامه مجلسی در این باره می‌نویسد: «شاید معنای این نامه امام(عج) به علی بن محمد سمری ـ این باشد كه كسی كه ادعای ملاقات با حضرت را بكند و مدعی باشد كه نایب آن حضرت است و مثل نواب چهارگانه از طرف آن حضرت اخبار را به شیعیان می‌رساند. چنین شخصی دروغگو و افتراز زننده است. ما نامه را به این شكل معنی كردیم تا با اخباری كه از ملاقات برخی با امام زمان(عج) گزارش می‌دهد منافاتی نداشته باشد.»[4] دو دلیل بر اینكه منظور از مشاهده در این نامه ملاقات همراه با ادعای نیابت است آورده شده است:
الف) دلیل اول سیاق است، منظور از سیاق این است كه مخاطب این نامه نایب چهارم است و در این نامه به او اطلاع داده می‌شود كه دوران نیابت خاصه به پایان رسیده است و از آن به بعد امام مهدی(عج) نایب خاصی در میان مردم ندارد بنابراین فضای حاكم بر این نامه و مضمون اصلی آن اعلام به پایان رسیدن ارتباط با امام مهدی(عج) از طریق نایبان خاص است وقتی در این فضا گفته می‌شود: « از این پس برخی ادعای مشاهده می‌كنند و آگاه باشید هر كس ادعای مشاهده كند دروغگو است» منظور از مشاهده همان ارتباط خاصی است كه در اول نامه از آن گفتگو شده بود و به علی بن محمد سمری پایان یافتن آن گوشزد شده بود یعنی مشاهده همراه با نیابت خاص.
ب) واژه مفتر: دومین دلیلی كه بر مدعای فوق اقامه شده است واژه مفتر است كه در این نامه آمده است: «... فهو كذّاب مفتر» مفتر به كسی گفته می‌شود كه دورغی را به كسی نسبت دهد. تقریر استدلال به این شكل است كه:
در معنای واژهء مشاهده «... سیأتی من شعتی من یدعی المشاهده...» دو احتمال وجود دارد: 1 . ملاقات 2 . ملاقاتِ همراه با ادعای نیابت و وكالت.
اگر منظور از مشاهده ملاقات تنها باشد معنای روایت یاد شده این است كه كسی كه ادعای ملاقات با امام زمان را بكند دروغگو و افترا زننده است. دروغ گو بودن چنین شخصی معلوم است زیرا طبق مفاد این روایت كسی نمی‌تواند در دوران غیبت با آن حضرت ملاقات كند پس مدعی ملاقات دروغگو است اما این شخص افترا زننده نیست زیرا دروغی را به امام زمان(عج) نسبت نداده است پس آوردن واژه مفتر لغو است. اما اگر منظور از واژه مشاهده ملاقات همراه با ادعای نیابت باشد كسی كه ادعا كند با حضرت ملاقات كرده و آن حضرت او را به نیابت خود برگزیده است. این نامه می‌گوید چنین شخصی هم دروغگو است و هم افترا زننده دروغگو بودنش به این دلیل است به دروغ ادعای ملاقات با حضرت رها كرده است و افترا زننده بودنش به این خاطر است كه به حضرت نسبت دروغی داده است یعنی مدعی شده است كه امام مهدی(عج) مرا به نیابت خاص خود برگزیده است و حال آنكه حضرت چنین كاری نكرده است.
بنابراین ما اگر واژه مشاهده را به معنای ملاقات تنها بگیریم آمدن واژه مفتر در این نامه لغو خواهد بود و اگر آن را به معنای ملاقات با ادعای نیابت بگیریم این واژه لغو نخواهد بود و از آنجا كه امام معصوم ـ علیهم السّلام ـ سخن لغو بر زبان جاری نمی‌كنند پس منظور از مشاهده ملاقات همراه با نیابت است.[5]
2 . پاسخ دیگری كه به سؤال یاد شده داده شده است این است كه «اصولاً معنای واژه مشاهده ملاقات یا ملاقات همراه با ادعای نیابت نیست بلكه منظور ادعای ظهور است یعنی اگر پیش از خروج سفیانی و صیحه آسمانی مدعی شد امام مهدی(عج) ظهور كرده‌اند چنین شخصی دروغگو و افترا زننده است زیرا آن حضرت پیش از تحقق این دو علامت ظهور نخواهند كرد. همچنان كه امام صادق ـ علیه السلام ـ در حدیثی فرموده‌اند:
نمی‌بینید او را در وقت ظهورش چشمی، مگر اینكه همه چشم‌ها او را خواهد دید پس هر كس برای شما غیر این را بگوید او را تكذیب كنید.[6]
قرینه مطلب یاد شده این است كه خروج سفیانی و صیحه آسمانی از علائم ظهورند پس منظور از ادعای مشاهده قبل از تحقق این دو علامت ادعای تحقق ظهور است.»[7]
خلاصه سخن اینكه: ما بر این باوریم كه در بحث ملاقات دیدگاه میانه درست است و روایتی كه شما به آن اشاره كرده‌اید نفی كننده ملاقات نیست بلكه ملاقات همراه با نیابت و یا ادعای ظهور پیش از خروج سفیانی و صیحه آسمانی را نفی می‌كند. بنابراین میان این روایت و حكایات معتبری كه بر ملاقات برخی از مؤمنان پرهیزگار با امام مهدی(عج) دلالت دارد هیچ منافاتی وجود ندارد.
برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه فرمایید:
1 . مهدی منتظر، محمد جواد خراسانی
2 . دارالسلام، شیخ محمود عراقی.
3 . جنه المأوی،محدث نوری
پیامبر گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمودند:
كسی كه قائم از فرزندان مرا انكار كند مرا انكار كرده است.
كمال‌الدین تمام، النعمه، ج 2، ص 412
پی‌نوشت‌ها:
[1] . این دیدگاه گرچه به شكل یاد‌شده از سوی كسی مطرح نشده است، اما برخی عملاً و با رفتار خود چنین دیدگاهی را رواج می‌دهند.
[2] . جمعی از نویسندگان، چشم به راه مهدی (قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 1378) ص 69 ـ 44.
[3] . علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 52، (بیروت: موسسه الوفاء چاپ دوم، 1403) ص 151.
[4] . همان.
[5] . حبیب الله طاهری، سیمای آفتاب (قم: انتشارات زائر، چاپ اول، 1380) ص 179 با اندكی تصرف.
[6] . علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 53،ص 6.
[7] . محمد جواد خراسانی، مهدی منتظر، (تهران: بنیاد پژوهشهای علمی فرهنگی نورالاصفیا، چاپ اول، 1371) ص 93.
منبع: اندیشه قم
