پرسش :
در بعضي از تواريخ، حضرت ابراهيم ـ عليه السّلام ـ را جدّ اعلاي ايرانيان معرفي كرده‌اند. آيا ما ايرانيان از فرزندان يعقوب (فرزندان اسحاق بن ابراهيم ـ عليه السّلام ـ ) هستيم يا از فرزندان اسماعيل؟
پاسخ :
براي پاسخ به اين سؤال بايد مقطعي از تاريخ ماقبل حضرت ابراهيم ـ عليه السلام ـ يعني دوران زندگي حضرت نوح ـ عليه السلام ـ را كمي بررسي كنيم. حضرت نوح ـ عليه السّلام ـ از جمله پيامبراني است كه عمر طولاني داشته و داراي كتاب و شريعت مي‌باشد. امّا در طول مدت 950 سال دعوت، بيش از 80 تن به وي ايمان نياوردند. و نوح چون از قوم خويش مأيوس گشت آنان را مورد نفرين قرار داد و جريان طوفان نوح به وقوع پيوست و كنعان فرزند ناسپاس نوح هم از اين واقعه در امان نماند و او هم غرق درياي هوي و هوس خويش گشت.
سام، حام و يافث سه فرزند ديگر نوح بودند، كه در كشتي همراه پدر به خاطر سيرت نيكوي خويش كه همواره نسبت به پدر خويش مهربان و مطيع بودند از امواج خروشان طوفان در امان ماندند.
پس از طوفان جهان خالي از سكنه گشت و نوح، جهان خالي را بين فرزندان خويش تقسيم نمود. تقسيم‌بندي نوح بدين قررا بود كه:
زمين سياهان را چون زنج و حبشه و نوبه و بربر و جزاير آن را به «حام» داد. عراق و خراسان و حجاز و يمن و شام و ايران شهر نصيب «سام» گرديد. و مناطق ترك و سقلاب و يأجوج و مأجوج تا چين به «يافث» رسيد.[1]
نوح پس از طوفان شصت سال زيست. سعدي در بيتي نصيحت‌گونه چنين مي‌فرمايد كه:
دست در دامن مردان زن و انديشه مكن
هر كه با نوح نشيند چه غم از طوفانش
حضرت ابراهيم ـ عليه السّلام ـ پيغمبري است از نسل بني‌سام و جدّ اعلاي بني‌اسرائيل و انبياء يهود و عرب مُتسعر به(عرب شده).
ابراهيم در كلده منطقه‌اي در مشرق بابل و در قرية أور به دنيا آمد و حضرت لوط بنابر روايتي برادرزادة او بود. پس از ازدواج، سارا براي ابراهيم اسحاق را به دنيا آورد و هاجر اسماعيل را، و چون فرزندان ابراهيم بزرگ شدند اسحاق با «رفقا» دختر بتوئيل ازدواج كرد و حاصل اين ازدواج دو پسر به نامهاي عيصو و يعقوب بود. نام ديگر يعقوب، اسرائيل است كه به معناي عبدالله (بندة خدا) مي‌باشد و از اين رو اولاد و احفاد وي را بني‌اسرائيل مي‌گويند، و يعقوب وارث پدر گرديد و به پيامبري رسيد. فرزندان و نوادگان اسحاق بيشتر در مصر و فلسطين مي‌زيستند.[2] و يكي از فرزندان عيصو به نام روم به منطقه‌اي رفت كه آنجا را امروزه به نام او (روم) مي‌شناسند.[3]
امّا اسماعيل فرزند ديگر ابراهيم ـ عليه السّلام ـ زن مصري گرفت و از او دوازده پسر و يك دختر به دنيا آمد. پسران اسماعيل ـ عليه السّلام ـ هر يك رئيس يكي از طوائف اعراب بودند و اسماعيل تنها دختر خود را به نكاح عيصو برادرزاده خود درآورد.
در مورد مسكن اولاد اسماعيل مورخان نوشته‌اند كه آنها در منطقه وسيع و بسيار گسترده بين حويلا تا شور زندگي مي كردند[4] و اين منطقه ما بين قُلزُم و خليج فارس مي‌باشد و امّا قلزُم بنابر گفته ياقوت حموي دريايي است در مصر كه فرعون و سپاهيانش در آن غرق شدند و در كنار آن دريا، شهري است به همين نام.[5]
به شهادت تاريخ ذريّه اسماعيل بسيار و بيشمار بودند و در كتاب تاريخ الانبياء از آدم تا خاتم ـ صلّي الله عليه و آله ـ اسامي فرزندان اسماعيل به اين ترتيب ذكر شده است. نابت، قيدار، ادبيل، مبسام، مشماع، دومة، مسا، حدار، تيما، يطور، نافيش، قدمة و نام مادرشان را «سيّده» آورده است. و اضافه كرده‌اند، كه نسل عرب به نابت و قيدار منتهي مي‌شود.[6]
و بقيّه مردمان غيرعرب از نسل فرزندان ديگر (ده فرزند ديگر) اسماعيل مي‌باشند و چنانچه گفته شد در مابين قُلزُم و خليج فارس زندگي مي‌كردند.
تاريخ پر از فراز و نشيب ايران شاهد ورود اقوام مختلف از مناطق مختلف به اين سرزمين مي‌باشد. در يك مرحله آريايي‌ها از شمال شرق وارد ايران شدند و تا غرب ايران پيش رفتند. در مرحلة ديگر اسكندر مقدوني از غرب وارد ايران مي‌شود و تا هندوستان پيش مي‌رود و براي اينكه بتواند در اين سرزمين پراز نعمت و ثروت بماند سياست يكسان سازي نژادي را پيش مي‌گيرد. و روزگاري هم اعراب مسلمان پابه ايران مي‌گذارند و سالهاي سال در ايران زندگي مي‌كنند. با ورود اقوام مختلف به ايران و همچنين خروج اقوام ايراني و غيرايراني از اين منطقه وسيع نمي‌توان به جزم و يقين گفت كه ايرانيان از فرزندان اسماعيل هستند. ولي اينكه اولاد و نوادگان او در ايران و مناطق همجوار ايران بوده و زيسته‌اند و تا حال هم از نوادگان ايشان در اين مناطق هستند مي‌توان به شواهد تاريخي استناد كرد، و آن را نظري قابل قبول دانست.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. تاريخ زين الاخبار گرديزي.
2. تاريخ پيامبران و شاهان.
3. حبيب السير.
4. حدود العالم.
5. كتاب مقدّس (سفر تكويني).
6. لغت نامة دهخدا ذيل اسماء نوح، سام، ابراهيم خليل، اسماعيل و اسحاق.
--------------------------------------------------------------------------------
[1]. مجلسي، محمدباقر، بحار الانوار، بيروت، موسسه الوفاء، 1304ه ق، ج11، ص288 و 289.
[2]. دهخدا، علي اكبر، لغت نامه دهخدا، ج 6، ص 2223؛ طبري، محمد بن جرير، تاريخ طبري، بيروت، موسسه اعلمي، ج1، از ص 216 تا 221.
[3] . بلعمي، ابوعلي، تاريخ بلعمي، ص 182.
[4] . دهخدا، پيشين، ج 6، ص 2499؛ تاريخ ابن اثير، ج 1، از ص 123 تا 127.
[5] . حموي، ياقوت، معجم البلدان، ج 3، ص 371.
[6] . رسولي محلاتي، سيدهاشم، الانبياء از آدم تا خاتم، تهران، علميه اسلاميه، 1410ه ، ص 189.
براي پاسخ به اين سؤال بايد مقطعي از تاريخ ماقبل حضرت ابراهيم ـ عليه السلام ـ يعني دوران زندگي حضرت نوح ـ عليه السلام ـ را كمي بررسي كنيم. حضرت نوح ـ عليه السّلام ـ از جمله پيامبراني است كه عمر طولاني داشته و داراي كتاب و شريعت مي‌باشد. امّا در طول مدت 950 سال دعوت، بيش از 80 تن به وي ايمان نياوردند. و نوح چون از قوم خويش مأيوس گشت آنان را مورد نفرين قرار داد و جريان طوفان نوح به وقوع پيوست و كنعان فرزند ناسپاس نوح هم از اين واقعه در امان نماند و او هم غرق درياي هوي و هوس خويش گشت.
سام، حام و يافث سه فرزند ديگر نوح بودند، كه در كشتي همراه پدر به خاطر سيرت نيكوي خويش كه همواره نسبت به پدر خويش مهربان و مطيع بودند از امواج خروشان طوفان در امان ماندند.
پس از طوفان جهان خالي از سكنه گشت و نوح، جهان خالي را بين فرزندان خويش تقسيم نمود. تقسيم‌بندي نوح بدين قررا بود كه:
زمين سياهان را چون زنج و حبشه و نوبه و بربر و جزاير آن را به «حام» داد. عراق و خراسان و حجاز و يمن و شام و ايران شهر نصيب «سام» گرديد. و مناطق ترك و سقلاب و يأجوج و مأجوج تا چين به «يافث» رسيد.[1]
نوح پس از طوفان شصت سال زيست. سعدي در بيتي نصيحت‌گونه چنين مي‌فرمايد كه:
دست در دامن مردان زن و انديشه مكن
هر كه با نوح نشيند چه غم از طوفانش
حضرت ابراهيم ـ عليه السّلام ـ پيغمبري است از نسل بني‌سام و جدّ اعلاي بني‌اسرائيل و انبياء يهود و عرب مُتسعر به(عرب شده).
ابراهيم در كلده منطقه‌اي در مشرق بابل و در قرية أور به دنيا آمد و حضرت لوط بنابر روايتي برادرزادة او بود. پس از ازدواج، سارا براي ابراهيم اسحاق را به دنيا آورد و هاجر اسماعيل را، و چون فرزندان ابراهيم بزرگ شدند اسحاق با «رفقا» دختر بتوئيل ازدواج كرد و حاصل اين ازدواج دو پسر به نامهاي عيصو و يعقوب بود. نام ديگر يعقوب، اسرائيل است كه به معناي عبدالله (بندة خدا) مي‌باشد و از اين رو اولاد و احفاد وي را بني‌اسرائيل مي‌گويند، و يعقوب وارث پدر گرديد و به پيامبري رسيد. فرزندان و نوادگان اسحاق بيشتر در مصر و فلسطين مي‌زيستند.[2] و يكي از فرزندان عيصو به نام روم به منطقه‌اي رفت كه آنجا را امروزه به نام او (روم) مي‌شناسند.[3]
امّا اسماعيل فرزند ديگر ابراهيم ـ عليه السّلام ـ زن مصري گرفت و از او دوازده پسر و يك دختر به دنيا آمد. پسران اسماعيل ـ عليه السّلام ـ هر يك رئيس يكي از طوائف اعراب بودند و اسماعيل تنها دختر خود را به نكاح عيصو برادرزاده خود درآورد.
در مورد مسكن اولاد اسماعيل مورخان نوشته‌اند كه آنها در منطقه وسيع و بسيار گسترده بين حويلا تا شور زندگي مي كردند[4] و اين منطقه ما بين قُلزُم و خليج فارس مي‌باشد و امّا قلزُم بنابر گفته ياقوت حموي دريايي است در مصر كه فرعون و سپاهيانش در آن غرق شدند و در كنار آن دريا، شهري است به همين نام.[5]
به شهادت تاريخ ذريّه اسماعيل بسيار و بيشمار بودند و در كتاب تاريخ الانبياء از آدم تا خاتم ـ صلّي الله عليه و آله ـ اسامي فرزندان اسماعيل به اين ترتيب ذكر شده است. نابت، قيدار، ادبيل، مبسام، مشماع، دومة، مسا، حدار، تيما، يطور، نافيش، قدمة و نام مادرشان را «سيّده» آورده است. و اضافه كرده‌اند، كه نسل عرب به نابت و قيدار منتهي مي‌شود.[6]
و بقيّه مردمان غيرعرب از نسل فرزندان ديگر (ده فرزند ديگر) اسماعيل مي‌باشند و چنانچه گفته شد در مابين قُلزُم و خليج فارس زندگي مي‌كردند.
تاريخ پر از فراز و نشيب ايران شاهد ورود اقوام مختلف از مناطق مختلف به اين سرزمين مي‌باشد. در يك مرحله آريايي‌ها از شمال شرق وارد ايران شدند و تا غرب ايران پيش رفتند. در مرحلة ديگر اسكندر مقدوني از غرب وارد ايران مي‌شود و تا هندوستان پيش مي‌رود و براي اينكه بتواند در اين سرزمين پراز نعمت و ثروت بماند سياست يكسان سازي نژادي را پيش مي‌گيرد. و روزگاري هم اعراب مسلمان پابه ايران مي‌گذارند و سالهاي سال در ايران زندگي مي‌كنند. با ورود اقوام مختلف به ايران و همچنين خروج اقوام ايراني و غيرايراني از اين منطقه وسيع نمي‌توان به جزم و يقين گفت كه ايرانيان از فرزندان اسماعيل هستند. ولي اينكه اولاد و نوادگان او در ايران و مناطق همجوار ايران بوده و زيسته‌اند و تا حال هم از نوادگان ايشان در اين مناطق هستند مي‌توان به شواهد تاريخي استناد كرد، و آن را نظري قابل قبول دانست.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. تاريخ زين الاخبار گرديزي.
2. تاريخ پيامبران و شاهان.
3. حبيب السير.
4. حدود العالم.
5. كتاب مقدّس (سفر تكويني).
6. لغت نامة دهخدا ذيل اسماء نوح، سام، ابراهيم خليل، اسماعيل و اسحاق.
--------------------------------------------------------------------------------
[1]. مجلسي، محمدباقر، بحار الانوار، بيروت، موسسه الوفاء، 1304ه ق، ج11، ص288 و 289.
[2]. دهخدا، علي اكبر، لغت نامه دهخدا، ج 6، ص 2223؛ طبري، محمد بن جرير، تاريخ طبري، بيروت، موسسه اعلمي، ج1، از ص 216 تا 221.
[3] . بلعمي، ابوعلي، تاريخ بلعمي، ص 182.
[4] . دهخدا، پيشين، ج 6، ص 2499؛ تاريخ ابن اثير، ج 1، از ص 123 تا 127.
[5] . حموي، ياقوت، معجم البلدان، ج 3، ص 371.
[6] . رسولي محلاتي، سيدهاشم، الانبياء از آدم تا خاتم، تهران، علميه اسلاميه، 1410ه ، ص 189.
