پرسش :
محتواي سورة «احزاب» و «روم» و «نور» و «سجده» چه چيزي مي باشد؟
پاسخ :
قبل از پاسخ، لازم است گفته شود كه در بسياري از آيات و يا سور قرآن از واقعة خاصي صحبت نمي‌كند بلكه سور قرآن متشكّل از وقايع و حوادث گوناگون است. و موضوعات متعدّدي در آنها آمده است ولي نام سوره‌هاي قرآن اغلب به‌خاطر آن واقعة خاصّي‌كه در آن آمده است نام‌گذاري شده است. مانند: سورة احزاب كه شرح جنگ احزاب در آن است و نام «احزاب» براي آن تعيين شده است.
محتواي سورة احزاب:
سورة احزاب در مدينه نازل شده است و داراي 73 آيه است.[1] و بخش مهمّي از اين سوره به ماجراي «جنگ‌احزاب» (خندق) مي‌‌پردازد، و اين سوره يكي از پربارترين سوره‌هاي قرآن مجيد است و مسائل متنوع و بسيار مهمّي را در بر دارد كه به‌صورت خلاصه بيان مي‌‌گردد:
1ـ مهم‌ترين بخش سورة احزاب مربوط به جنگ احزاب و حوادث تكان دهندة آن و پيروزي اعجاب‌آميز مسلمين بر كفار، و كارشكني‌ها و بهانه‌جويي‌هاي گوناگون منافقان و پيمان‌شكني آنان مي‌باشد. «حزب» به معني گروه و طايفه است و اين جنگ را «احزاب» مي‌‌نامند. براي آن‌كه يهوديان با مشركان مكّه و طوائف ديگر پيمان بستند و ائتلاف كردند تا يك‌باره بر مدينه بتازند و كار مسلمانان را يكسره سازند.[2] از آيات (25ـ9) سورة احزاب، شرح واقعه جنگ احزاب است و از آية 25 تا 27 مربوط به غزوة بني‌قريظه است،[3] كه پس از پايان جنگ احزاب، پيامبر مأمور شد حساب يهود بني قريظه را كه عامل اصلي جنگ احزاب بودند و مشركان عرب را در اين جنگ پشتيباني كرده بود روشن سازد كه پيامبر اسلام و لشكريانش فاتح اين نبرد بودند.
2ـ در اين سوره چند حكم فقهي آمده است كه بخش مهمّي از آنها به پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ و همسران او اختصاص دارد از جمله در آيات 28 تا 34 و آية 59، ازدواج با همسر فرزند خواندة خود بعد از طلاق جايز است آية 37، و نمونة آن داستان زيد (پسر خواندة رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ) كه همسرش را طلاق داد و سپس پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ با همسر طلاق يافتة او ازدواج كرد و پاسخ اشكالات منافقين در اين مورد، احكامي دربارة طلاق و عدّه آية «49»، حكم حجاب و پوشش براي زنان از موضوعات ديگر اين سوره است.
3ـ آية «33» اشاره به تطهير ساحت اهل بيت پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ كه برهان روشن اهل‌بيت ـ عليهم السّلام ـ است مي‌باشد، مسئله خاتميت در آية «40» و حمل امانت الهي آية «72» ديگر موضوعاتي است كه در اين سورة شريفه بررسي شده است.[4]
محتواي سوره روم:
1ـ اين سوره در مكه نازل شده و داراي 60 آيه است.[5] در اين سوره اشاره به جنگ ايران و روم است كه در عصر «خسرو پرويز» و«هرقل» قيصر روم واقع شد و در آن جنگ ايراني‌ها پيروز شدند. مشركان مكّه اين را به فال نيك گرفتند و دليل بر حقانيت نيّت شرك خود دانستند و گفتند ايرانيان مجوسي و مشرك هستند. امّا روميان مسيحي هستند و اهل كتاب، همان‌گونه كه ايرانيان بر روميان غلبه كردند، پيروزي نهايي از آن شرك است. اين امر بر مسلمانان گران آمد و آيات «7ـ1» سورة روم نازل شد و يك پيشگوئي عجيب را بيان كرد كه گرچه ايرانيان در اين نبرد پيروز شدند امّا چيزي نمي‌گذرد كه از روميان شكست خواهند خورد. و حتّي‌حدود زمان اين پيشگوئي را نيز بيان داشت كه در طول چند سال به وقوع مي‌‌پيوندد و اين پيشگوئي از مظاهر اعجاز قرآن است.[6]
2ـ عاقبت بدكاران در آية «10ـ8»، سرنوشت مجرمان در قيامت در آية «16ـ11» تبيين بخشي از قوانين خلقت و سنن الهي، مانند مسئله زوجيت، مودّت و رحمت فطري ميان انسان‌ها، اختلاف شب و روز و زبان‌ها و رنگ‌ها، نزول باران و احياي زمين مرده به آب باران، قوام آسمان و زمين در فضا در آية «30ـ20» توحيد فطري در آية «36ـ30» ، تأثير اعمال انسان در ظهور فتنه و فساد به عنوان كيفيت اعمال در آية «41» به بعد، مسئله اختلاف، تفرقه و گروه‌گرائي و زيان‌ها و آثار منفي آن در دين و جامعه، در آية «32»، نهي از رباخواري در آية «39» و ... از ديگر موضوعات اين سوره است.
محتواي سوره نور:
سورة نور در مدينه نازل شده و«64» آية دارد.[7] اين سوره را در حقيقت مي‌توان سورة پاكدامني و عفّت و مبارزه با آلودگي‌هاي جنسي دانست. چرا كه قسمت عمدة دستوراتش بر محور پاك‌سازي اجتماع از آلودگي‌هاي جنسي مي‌باشد. بيان مجازات شديد مرد و زن زناكار در آية «3ـ1»، مجازات تهمت در آية «4و 5»، داستان تهمت عظيمي که به يكي از همسران رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ در آية «16ـ11»، ممنوعيت اشاعة فحشا در آية «20ـ17»، بخشي از آداب معاشرت و دستورهاي اجتماعي اسلام در آية «29ـ27»، مبارزه با چشم‌چراني و ترك حجاب در آية «31ـ3»، ترغيب به ازدواج آسان در آية «34ـ32»، آية نور «38ـ35» تسبيح‌گويي همه موجودات در آية «42ـ41»، حكومت جهاني مستضعفان در آية «55»، خانه‌هائي كه غذا خوردن از آنها مجاز است در آية «61»، كيفيت معاشرت مسلمانان با پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ در آية «64ـ62» و .. از موضوعات اين سورة مباركه است.[8]
محتواي سورة سجده:
سورة سجده يا الم سجده در مكّه نازل شده و داراي 30 آيه است. عظمت قرآن، مبدأ و معاد، خلقت زمين و آسمان و كل جهان در 6 روز در آية «5ـ1»، آفرينش انسان از گل و آفرينش نسل وي «9ـ6»، مسئله توحيد، معاد و اوضاع قيامت و نيز دفع شبه‌هايي كه دربارة اين دو مسئله در دل‌ها خلجان مي‌كند در آية «14ـ10»، مسئله نماز و راز و نياز شبانة بندگان خالص با پروردگارشان «20ـ15» صبر و ايمان، سرمايه امامت «25ـ23»، تهديد مجرمان بي ايمان و ... از موضوعات اين سوره است.[9]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. قرشي، علي اکبر، تفسير احسن الحديث، ذيل سوره.
2. قرائتي، محسن، تفسير نور، ذيل سوره.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . ابوعلي الفضل الطبرسي، مجمع البيان في تفسير القرآن، قم، انتشارات مكتبة المرعشي، 1403 ق، ج 4، ص 334.
[2] . شعراني، حاج ميرزا ابوالحسن، تهران، نشر طوبي، كتابفروشي اسلاميه، 1363، ج 1، ص 171.
[3] . طباطبائي، سيد محمد حسين، الميزان في تفسير القرآن، بيروت، موسسة الاعلمي للمطبوعات، 1393 ق، ج 16، ص 291.
[4] . طباطبائي، سيد محمد حسين، الميزان في تفسير القرآن، بيروت، مؤسسة الاعلمي للمطبوعات، 1393 ق، ج 16، ص 273.
[5] . ابو علي الفضل الطبرسي، جوامع الجامع، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1371، ج 3، ص 257.
[6] . مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دارالكتب الاسلاميه، 1363، ج 16، ص 359.
[7] . طباطبائي، سيد محمد حسين، الميزان في تفسير القرآن، بيروت، موسسة الاعلمي للمطبوعات، ج 15، ص 77.
[8] . براي اطلاعات بيشتر ر.ك: مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دارالكتب الاسلاميه، 1362، ج 14، ص 352 .
[9] . براي اطلاعات بيشتر ر. ك: همان، 1363، ج 17، ص 101.
قبل از پاسخ، لازم است گفته شود كه در بسياري از آيات و يا سور قرآن از واقعة خاصي صحبت نمي‌كند بلكه سور قرآن متشكّل از وقايع و حوادث گوناگون است. و موضوعات متعدّدي در آنها آمده است ولي نام سوره‌هاي قرآن اغلب به‌خاطر آن واقعة خاصّي‌كه در آن آمده است نام‌گذاري شده است. مانند: سورة احزاب كه شرح جنگ احزاب در آن است و نام «احزاب» براي آن تعيين شده است.
محتواي سورة احزاب:
سورة احزاب در مدينه نازل شده است و داراي 73 آيه است.[1] و بخش مهمّي از اين سوره به ماجراي «جنگ‌احزاب» (خندق) مي‌‌پردازد، و اين سوره يكي از پربارترين سوره‌هاي قرآن مجيد است و مسائل متنوع و بسيار مهمّي را در بر دارد كه به‌صورت خلاصه بيان مي‌‌گردد:
1ـ مهم‌ترين بخش سورة احزاب مربوط به جنگ احزاب و حوادث تكان دهندة آن و پيروزي اعجاب‌آميز مسلمين بر كفار، و كارشكني‌ها و بهانه‌جويي‌هاي گوناگون منافقان و پيمان‌شكني آنان مي‌باشد. «حزب» به معني گروه و طايفه است و اين جنگ را «احزاب» مي‌‌نامند. براي آن‌كه يهوديان با مشركان مكّه و طوائف ديگر پيمان بستند و ائتلاف كردند تا يك‌باره بر مدينه بتازند و كار مسلمانان را يكسره سازند.[2] از آيات (25ـ9) سورة احزاب، شرح واقعه جنگ احزاب است و از آية 25 تا 27 مربوط به غزوة بني‌قريظه است،[3] كه پس از پايان جنگ احزاب، پيامبر مأمور شد حساب يهود بني قريظه را كه عامل اصلي جنگ احزاب بودند و مشركان عرب را در اين جنگ پشتيباني كرده بود روشن سازد كه پيامبر اسلام و لشكريانش فاتح اين نبرد بودند.
2ـ در اين سوره چند حكم فقهي آمده است كه بخش مهمّي از آنها به پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ و همسران او اختصاص دارد از جمله در آيات 28 تا 34 و آية 59، ازدواج با همسر فرزند خواندة خود بعد از طلاق جايز است آية 37، و نمونة آن داستان زيد (پسر خواندة رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ) كه همسرش را طلاق داد و سپس پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ با همسر طلاق يافتة او ازدواج كرد و پاسخ اشكالات منافقين در اين مورد، احكامي دربارة طلاق و عدّه آية «49»، حكم حجاب و پوشش براي زنان از موضوعات ديگر اين سوره است.
3ـ آية «33» اشاره به تطهير ساحت اهل بيت پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ كه برهان روشن اهل‌بيت ـ عليهم السّلام ـ است مي‌باشد، مسئله خاتميت در آية «40» و حمل امانت الهي آية «72» ديگر موضوعاتي است كه در اين سورة شريفه بررسي شده است.[4]
محتواي سوره روم:
1ـ اين سوره در مكه نازل شده و داراي 60 آيه است.[5] در اين سوره اشاره به جنگ ايران و روم است كه در عصر «خسرو پرويز» و«هرقل» قيصر روم واقع شد و در آن جنگ ايراني‌ها پيروز شدند. مشركان مكّه اين را به فال نيك گرفتند و دليل بر حقانيت نيّت شرك خود دانستند و گفتند ايرانيان مجوسي و مشرك هستند. امّا روميان مسيحي هستند و اهل كتاب، همان‌گونه كه ايرانيان بر روميان غلبه كردند، پيروزي نهايي از آن شرك است. اين امر بر مسلمانان گران آمد و آيات «7ـ1» سورة روم نازل شد و يك پيشگوئي عجيب را بيان كرد كه گرچه ايرانيان در اين نبرد پيروز شدند امّا چيزي نمي‌گذرد كه از روميان شكست خواهند خورد. و حتّي‌حدود زمان اين پيشگوئي را نيز بيان داشت كه در طول چند سال به وقوع مي‌‌پيوندد و اين پيشگوئي از مظاهر اعجاز قرآن است.[6]
2ـ عاقبت بدكاران در آية «10ـ8»، سرنوشت مجرمان در قيامت در آية «16ـ11» تبيين بخشي از قوانين خلقت و سنن الهي، مانند مسئله زوجيت، مودّت و رحمت فطري ميان انسان‌ها، اختلاف شب و روز و زبان‌ها و رنگ‌ها، نزول باران و احياي زمين مرده به آب باران، قوام آسمان و زمين در فضا در آية «30ـ20» توحيد فطري در آية «36ـ30» ، تأثير اعمال انسان در ظهور فتنه و فساد به عنوان كيفيت اعمال در آية «41» به بعد، مسئله اختلاف، تفرقه و گروه‌گرائي و زيان‌ها و آثار منفي آن در دين و جامعه، در آية «32»، نهي از رباخواري در آية «39» و ... از ديگر موضوعات اين سوره است.
محتواي سوره نور:
سورة نور در مدينه نازل شده و«64» آية دارد.[7] اين سوره را در حقيقت مي‌توان سورة پاكدامني و عفّت و مبارزه با آلودگي‌هاي جنسي دانست. چرا كه قسمت عمدة دستوراتش بر محور پاك‌سازي اجتماع از آلودگي‌هاي جنسي مي‌باشد. بيان مجازات شديد مرد و زن زناكار در آية «3ـ1»، مجازات تهمت در آية «4و 5»، داستان تهمت عظيمي که به يكي از همسران رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ در آية «16ـ11»، ممنوعيت اشاعة فحشا در آية «20ـ17»، بخشي از آداب معاشرت و دستورهاي اجتماعي اسلام در آية «29ـ27»، مبارزه با چشم‌چراني و ترك حجاب در آية «31ـ3»، ترغيب به ازدواج آسان در آية «34ـ32»، آية نور «38ـ35» تسبيح‌گويي همه موجودات در آية «42ـ41»، حكومت جهاني مستضعفان در آية «55»، خانه‌هائي كه غذا خوردن از آنها مجاز است در آية «61»، كيفيت معاشرت مسلمانان با پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ در آية «64ـ62» و .. از موضوعات اين سورة مباركه است.[8]
محتواي سورة سجده:
سورة سجده يا الم سجده در مكّه نازل شده و داراي 30 آيه است. عظمت قرآن، مبدأ و معاد، خلقت زمين و آسمان و كل جهان در 6 روز در آية «5ـ1»، آفرينش انسان از گل و آفرينش نسل وي «9ـ6»، مسئله توحيد، معاد و اوضاع قيامت و نيز دفع شبه‌هايي كه دربارة اين دو مسئله در دل‌ها خلجان مي‌كند در آية «14ـ10»، مسئله نماز و راز و نياز شبانة بندگان خالص با پروردگارشان «20ـ15» صبر و ايمان، سرمايه امامت «25ـ23»، تهديد مجرمان بي ايمان و ... از موضوعات اين سوره است.[9]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. قرشي، علي اکبر، تفسير احسن الحديث، ذيل سوره.
2. قرائتي، محسن، تفسير نور، ذيل سوره.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . ابوعلي الفضل الطبرسي، مجمع البيان في تفسير القرآن، قم، انتشارات مكتبة المرعشي، 1403 ق، ج 4، ص 334.
[2] . شعراني، حاج ميرزا ابوالحسن، تهران، نشر طوبي، كتابفروشي اسلاميه، 1363، ج 1، ص 171.
[3] . طباطبائي، سيد محمد حسين، الميزان في تفسير القرآن، بيروت، موسسة الاعلمي للمطبوعات، 1393 ق، ج 16، ص 291.
[4] . طباطبائي، سيد محمد حسين، الميزان في تفسير القرآن، بيروت، مؤسسة الاعلمي للمطبوعات، 1393 ق، ج 16، ص 273.
[5] . ابو علي الفضل الطبرسي، جوامع الجامع، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1371، ج 3، ص 257.
[6] . مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دارالكتب الاسلاميه، 1363، ج 16، ص 359.
[7] . طباطبائي، سيد محمد حسين، الميزان في تفسير القرآن، بيروت، موسسة الاعلمي للمطبوعات، ج 15، ص 77.
[8] . براي اطلاعات بيشتر ر.ك: مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دارالكتب الاسلاميه، 1362، ج 14، ص 352 .
[9] . براي اطلاعات بيشتر ر. ك: همان، 1363، ج 17، ص 101.
