پرسش :

آيا همه ي علوم ائمه ـ عليهم السلام ـ لدني است، يا اكتسابي نيز هست؟

پاسخ :
نخستين شرط براي تصدي مقام امامت، علم و آگاهي و دانش نسبت به تمام معارف ديني و نيازهاي مردم و آن چه در امر تعليم و تربيت و هدايت و اداره ي جوامع انساني لازم است، مي باشد و بدون چنان علمي اين مسئوليت هرگز به انجام نمي رسد. ائمه ي اطهار از چنين علمي، برخوردار بودند; اما معلومات خويش را هرگز نزد معلمان و در مكتب خانه ها كسب ننموده اند; بلكه علم آنان، علم حضوري (لدنّي) بوده است.
با تدبر و تحقيق و تفحص در قرآن مجيد و روايات، منابع علمي امامان در پنج منبع خلاصه مي شود:
1. آگاهي كامل از كتاب الله: آنان تفسير و تأويل و ظاهر و باطن و محكم و متشابه قرآن را به خوبي مي دانند[1]. قرآن در اين باره فرموده: (وَما يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاّ اللّهُ وَالرّاسِخُونَ فِي العِلْمِ). امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمودند: «راسخان در علم، امير مؤمنان و امامان بعد از او هستند»[2].
2. وراثت از پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم): پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه وآله وسلم ـ تمام معارف و شرايع اسلام را به علي ـ عليه السلام ـ آموخت و طبق بعضي از روايات، علي ـ عليه السلام ـ با خط خود در كتابي نوشت و اين علم و آگاهي، نسل اندر نسل، به فرزندان ايشان يعني ديگر امامان معصوم رسيد.
3. ارتباط با فرشتگان: مطابق ظاهر آيات قرآن، ائمه مانند حضرت خضر و ذوالقرنين و مريم هستند كه با فرشتگان الهي ارتباط داشتند و حقايق از عالم غيب به آنان الهام مي شد. از حسن بن يحياي مدائني نقل شده كه از امام صادق ـ عليه السلام ـ پرسيدم: هنگامي كه سؤالي از امامي مي شود، چگونه (و با چه علمي) جواب مي دهد؟ امام فرمود: گاهي به او الهام مي شود و گاهي از فرشته مي شنود و گاهي هر دو.
4. روح القدس: از رواياتي كه در منابع اهل بيت ـ عليهم السلام ـ وارد شده، به خوبي بر مي آيد كه روح القدس با همه ي پيامبران و انبيا و معصومين بوده و امدادهاي الهي را در موارد مختلف به آن ها منتقل مي ساخته است[3].
علاوه بر مطالب پيشين، امامان به عنوان جانشيان پيامبر كه قلمرو مأموريتش جسم و جان و دنيا و آخرت است، بايد علم و دانشي در خور مأموريت عظيمش داشته باشند تا مردم به آن ها اعتماد كنند و دين و آيين خود را در اختيار آن ها قرار دهند. اين علم بايد داراي اين ويژگي ها باشد: خالي از نقص و اشتباه باشد و گرنه جلب اعتماد نمي كند; در خور مأموريتشان باشد، يعني از گذشته و حال و آينده آگاه باشند و چون مأموريتشان شامل ظاهر و باطن اجتماع و درون و برون مردم است، علم آنان بايد اين چنين گسترده باشد[4].
پر واضح است كه علمي با چنين شرايطي از عهده ي بشر بيرون است و تنها منبعي كه مي تواند چنين شرايطي داشته باشد، اتصال به غيب و داشتن علم لدنّي و حضوري است; در غير اين صورت از علم حصولي كه ساخته و پرداخته ي حس و تجربه ي بشري است و هم راه با اشتباه است، چنين چيزي ساخته نيست.
ديگر اين كه در پاره اي از روايات تصريح شده است كه حجج الهي و ائمه ي معصومين ـ عليهم السلام ـ همه ي علوم را از ناحيه ي خداوند تبارك و تعالي دريافت مي دارند كه در ذيل به دو نمونه از اين روايات اشاره مي كنيم:
ـ حضرت امام رضا ـ عليه السلام ـ در ضمن حديث مفصلي درباره ي امامت فرمود: هنگامي كه خداي تعالي كسي را (به عنوان امام) براي مردم بر مي گزيند، به او سعه ي صدر عطا مي كند و چشمه هاي حكمت را در دلش قرار مي دهد و علم را به وي الهام مي كند تا براي پاسخ، از هيچ پرسشي در نمانده، در تشخيص حق سرگردان نشود[5].

حضرت امام صادق ـ عليه السلام ـ فرموده اند: كسي كه گمان كند خدا بنده اي را حجت خويش در زمين قرار داده، سپس تمام آن چه را كه او به آن نياز دارد، از وي پنهان مي كند، بر خدا افترا زده است[6].
هم چنين امامان معصوم ـ عليهم السلام ـ از دوران كودكي از قوه ي قدسيه ي الهامي برخوردار بوده اند و نسبت به همه ي علوم و دانش ها مهارت داشته اند و در برابر همه ي پرسش هاي مردم در زمينه هاي گوناگون، بدون آن كه به كتاب ها و مأخذي مراجعه كنند، بي درنگ پاسخ لازم و قانع كننده اي را ارايه مي نمودند.
حاصل آن كه همه ي علم امامان معصوم ـ عليهم السلام ـ حضوري و لدنّي بوده است.
پی نوشتها:
[1] . ناصر مكارم شيرازي، پيام قرآن، ج9، ص119.
[2] . اصول كافي، ج1، ص213.
[3] . پيام قرآن، ج9، ص126ـ131.
[4] . پيام قرآن، ج9، ص115ـ116.
[5] . بحار الانوار، ج26، ص137.
[6] . پيشين، ج26، ص137.
منبع: فصلنامه صباح ، مرکز مطالعات و پژوهشهای فرهنگی حوزه علمیه